Qazaq halqy ejelden ramazandy erekshe qasterlep, ony «On eki aıdyń sultany» dep ataǵan. Berekesi mol aıda jaramazan jyryn aıtyp, orazanyń kelgenin qýanyshpen jetkizip, nasıhattaǵan. Al aýyzashar dastarhany rýhanı suhbattyń, bata men izgi tilektiń qaınary bolǵan. Aýyz bekitken adamdy aıryqsha qadirlep, oǵan aýyzashar berý – baǵzydan kele jatqan salt-dástúrimiz ben ádet-ǵurpymyz.

Tańǵy sáresi ár shańyraq úshin qýanyshty sát bolsa, keshki aýyzashar aǵaıyn men týysty, bir qaýym eldi ımandylyqqa uıytqan, merekesi men berekesi úılesken basqosý bolatyn. Bul ıgi dástúr ǵasyrdan ǵasyrǵa jalǵasyp, jańǵyryp keledi.

Alǵashqy musylmandar osynaý múbárak aımen qımaı qoshtasyp, al kelesi jyly quddy qyryq jyl kórmegen qonaǵyn kútkendeı qushaq jaıa qarsy alady eken. Óıtkeni bul aı árbir janǵa ıláhı meıirimniń bir synyǵyn syılaıtyn saýaby mol maýsym.

Allanyń Elshisi (s. ǵ. s) ulyq aıdy erekshe baǵalap, úmbetine úlgi qaldyrǵan. Imam Ahmad jetkizgen rıýaıatta Paıǵambar (s. ǵ. s)  rajab aıy kirgen ýaqytta: «Ýa, Alla! Bizge rajab pen shaǵbannyń berekesin ber! Ramazanǵa aman-saý jetkize kór!» – dep tilek tilegen eken.

Alla Taǵala bylaı deıdi:

Ýa, múminder! Ózderińnen burynǵylarǵa paryz etilgendeı senderge de oraza ustaý paryz etildi. Bálkim sol  arqyly kúná ataýlydan saqtanyp, taqýalyqqa jetersińder.

Alla Taǵala Óziniń qalaýymen oraza qulshylyǵy úshin jyl-on eki aıdyń ishinen ramazan aıyn tańdaǵan eken. Olaı bolsa, osynaý tańdaýly aıdyń ózine tán artyqshylyqtary da bar. Haq Taǵala erekshe aıdaǵy ǵıbadatty buljytpaı oryndaǵan quldarynyń mártebesin de erekshe bıiktetip, mereıin asyrýǵa ýáde etken.

Atalǵan aıatta Alla Taǵalanyń ıman keltirgenderge tek jaqsylyq, jeńildik qalaıtyn-dyǵy aıtylady. Rasynda da asyl dinimiz úkimderinde qıyndyq joq. Bul turǵyda Paıǵambarymyz (s. ǵ. s): «Shyndyǵynda din – jeńil», – degen. Islam dinindegi árbir ǵıbadattyń, paryzdyń ońtaıly tustary bar. Óıtkeni aıatta aıtylǵandaı, Haq Taǵala pendelerine aýyr isti júktep, qıyndyqqa dýshar etýdi qalamaıdy. Sondyqtan eger bir kisi ramazan aıynda naýqas bolsa nemese saparda júrse, keıinirek saýyqqanda nemese eline qaıtqanda qazasyn óteýine bolady. Bul Alla Taǵala tarapynan berilgen úlken nyǵmet, jeńildik. Aıaǵy aýyr nemese etekkiri kelgen áıelderdiń úkimi de naýqas jandykine uqsas.

Sondaı-aq, otyz kún oraza tutqan múminder qulshylyqty abyroıly oryndap bolǵan soń Jaratqanǵa shúkirleri men zikirlerin aıtýy tıis.  Týra jolǵa salyp, dúnıedegi eń basty baqyt – Islam dininde bolý nyǵmetin syılaǵany úshin ári orazany aman-esen tutýdy násip etkeni úshin Jaratqandy ulyqtap, tákbir aıtýlary kerek, Oraza aıtyn laıyqty túrde toılaýy qajet.

Adamzattyń asyl táji (s. ǵ. s)  ulyq aıdyń ereksheligi jaıly:

«Ramazan aıynyń alǵashqy túni bolǵanda shaıtandar men jaman jyndar kisendeledi. Tozaqtyń qaqpalary jabylady da, bireýi de ashylmaıdy. Jumaqtyń qaqpalary aıqara ashylady da, bireýi de jabylmaıdy. Bir jarshy: «Eı, jaqsylyq qalaýshy, basta! Eı, jamandyq qalaýshy, tasta! Allanyń tozaqtan azat etetin quldary bar!» – dep jar salady. Árbir túni osylaı aıtylady».

Imam Músilim taratqan rıýaıatta Allanyń Elshisi (s. ǵ. s)  bylaı deıdi:

«Adam balasynyń árbir is-amaly onnan jeti júz esege deıin kóbeıtiledi. Alla bylaı deıdi: «Tek orazanyń jóni bólek. Onyń saýabyn Ózim beremin. Óıtkeni ol Men úshin qyzyqtardan, iship-jemnen bas tartqan». Oraza tutýshynyń eki qýanyshy bar: birinshisi orazasyn ashqanda, al ekinshisi Rabbysymen jolyqqanda. Sózsiz, oraza tutýshynyń aýzynan shyqqan ıis Allanyń quzyrynda hosh ıisti mıskten artyq».

Alla elshisi (s. ǵ. s):

«Kimde-kim Ramazan aıynda shynaıy senimmen, saýapty bir Alladan ǵana kútip, oraza ustasa, buryn-sońdy jasaǵan kúnálary túgeldeı keshiriledi».   

Ramazan aıynyń erekshelikteriniń biri - adamzatqa aq pen qarany ajyratý úshin Quran túsken.

Alla Taǵala bylaı deıdi:

«Ramazan aıy sondaı bir aı, ol aıda adam balasyna týra jol jáne(aq pen qarany) aıyratyn dálel túrinde Quran túsirildi».

Adamzattyń asyl táji Muhammedke (s. ǵ. s)  ardaqty aıattardyń túsirilýi osy aıdaǵy qasıetti túnderdiń birinde bastaldy. Ol tún myń aıdan qadirli Qadir túni edi.

Allanyń Elshisi (s. ǵ. s)  bizge Quran Kárimdi udaıy oqyp-úırenýdi, jattaýdy, ondaǵy ulaǵatqa amal etýdi buıyrdy. Ondaǵy árbir áripte úlken saýap bar ekendigin aıtty:  «Senderdiń eń jaqsylaryń – Qurandy úırenip ony úıretkenderiń».

Basqa bir hadıste:

Aısha (r.a.) anamyzdan kelgen rıýaıattan kóremiz: «Qurandy sheber oqýǵa mashyqtanǵan jan Qurandy jazýǵa taǵaıyndalǵan mártebeli perishtelermen birge bolady. Al Qurandy oqyǵanda kekeshtenip qınalsa, eki saýap alady» – degen.

 Ramazan – táýbe aıy

Ramazan aıy jylyna bir ret keletin zor múmkindik. Ǵıbadat aıynda erekshe rýhanı atmosferada is-amaldardy elekten ótkizip, ımandy jańartýǵa, izgilik ister arqyly júrekti jumsartýǵa bolady. Al osy bir múmkindikti paıdalana almaý naǵyz ókinishti jaǵdaıǵa túsiredi.

Ál-Hakım taratqan rıýaıat boıynsha birde Paıǵambar (s. ǵ. s)  sahabalaryna minberdi ákelýge buıyrady. Sosyn ákelingen minberge kóterilip bara jatyp: «Ámın», – dep úsh ret aıtady. Sosyn qaıtadan tómen túsedi. Sahabalary munyń mánisin suraıdy. Sonda Alla Elshisi (s. ǵ. s)  bylaı deıdi: «Maǵan Jebireıil (ǵ.s) kórinip: «Ramazanǵa jetse de, kúnási keshirilmegen jan aýlaq ketsin!» – dedi. Men: «Ámın», – dedim. Ekinshi márte kóterilgenimde: «Seniń esimiń atalǵanda salaýat aıtpaǵan jan aýlaq ketsin!» – dedi. Men: «Ámın», – dedim. Úshinshi márte kóterile bergenimde: «Ata-anasynyń ekeýi, ne bireýi kóz aldynda qartaıa tura, jumaqqa kirýine sebepker bola almaǵan (ata-anasyna laıyqty qyzmet ete almaǵan) jan aýlaq ketsin!» – dedi. Men taǵy da: «Ámın» – dedim».

Ramazan – taqýalyq aıy

Alla Taǵala bylaı deıdi:

«Áı, múminder! Senderge burynǵylarǵa paryz qylǵandaı oraza paryz qylyndy. Árıne saqtanarsyńdar».

Osy sharapatty aıattyń sońy «árıne saqtanarsyńdar» dep aıaqtalyp tur. Bul sózde tereń maǵyna jatyr. Oraza paryzy Rabbymyzdan shynaıy túrde qorqýǵa, taqýalyqqa tárbıeleıdi. Bul aıattaǵy «táttáqýn» sózi «saqtanarsyńdar» degen maǵynamen birge «taqýalyq etersińder» degen maǵynany da bildiredi. Orazanyń túpkilikti maqsaty pendeniń boıynda Qudaı Taǵaladan qorqý, taqýalyq qasıetin qalyptastyrý bolyp tabylady.

Óz-ózine esep berý izgi pendelerdiń daǵdysy, musylmannnyń ımanyn jańartyp, túletetin oı tarazysy, pikiri men túsinigin týralap, túzeıtin tezi. Bul týraly musylman tarıhynda talaı dilmárlar, taqýalar túrli aıshyqty oılaryn aıtyp ketken. Solardyń birazy mynadaı. Omar ıbn Hattabtan (r.a) qalǵan mynadaı máshhúr ósıet bar:

«Esepke alynbastan buryn ózderińnen esep alyńdar, ony tarazyǵa túspesten buryn tarazylańdar, eń úlken tekserý kúnine daıyn bolyńdar.

Hasan Basrı bylaı deıdi: «Múmin adam óz nápsisiniń qojaıyny. Allanyń razylyǵy úshin óz-ózinen esep alyp otyrady. Osy dúnıede óz-ózine esep bergenderdiń Qıamet kúngi esepteri jeńil bolady eken de, kerisinshe, árbir isti esh esepsiz, qalaı bolsa solaı isteıtinderdiń Qıamet kúnindegi esebi óte aýyr bolady eken».

Rasynda da halyq ańyzyndaǵy Aıaz bı sekildi árbir adam balasy bir sát óz isine esep berip, nápsisiniń jaǵdaıyna baǵa berip otyrmasa bolmaıdy. Aıaz bı kedeı kezindegi shoqpyt-shoqpyt shekpenin úıiniń joǵary bir jerine ilip qoıypty. Nápsisi dandaısyp, shekten shyǵa bastaǵanda-aq sol shekpenine qarap burynǵy halin esine túsirip: «Aıaz bı jolyńdy bil, qumyrsqa álińdi bil», – dep órekpigen kóńilin sabasyna túsirip, táýbesine kelip otyrady eken.

Ramazan – sabyrlyq aıy.

Alla elshisi (s. ǵ. s)  oraza ustaýshyǵa bylaısha ósıet etken:

 «Oraza kúni senderdiń eshqaısylaryń jaman sóz aıtyp, daýsyn kótermesin. Al eger bireý ony balaǵattasa: «Men orazamyn, men orazamyn», – desin». Iaǵnı  oraza ustaýshy qandaı jaǵdaıda bolmasyn orazasyn bylapyt sózdermen, urys-kerispen lastamaı, sabyrlylyq tanytyp, ǵıbadatyn múltiksiz túrde oryndaýy kerek. Sonda ǵana ǵıbadaty kámil bolyp, Rabbymyz qabyl alady. Óıtkeni oraza tek qana iship-jeýden tyıylý emes. Sondaı-aq, jaman ádetterden, dóreki sózderden, teris minez-qulyqtardan arylýy.

Jalpy sabyr ataýly sharǵı maǵynada úshke bólinedi: Alla Taǵalanyń qulshylyǵyn oryndaýda sabyr etý, Alla Taǵala tyıym salǵan nárselerden tartynýda sabyr etý jáne Jaratqannyń jazmyshyna kórkem túrde sabyr etý. Mundaǵy qulshylyq-taǵatqa sabyr etýdiń maǵynasy namaz, oraza, zeket, qajylyq sıaqty paryz amaldardy qandaı da bir qıynshylyqqa qaramastan, aýa-raıynyń qolaısyzdyǵyna, ahýaldyń qysyltaıańdyǵyna qaramastan kórkem sabyrmen oryndaý degendi bildiredi.

Haq Taǵala Zúmár súresiniń 10-aıatynda sondaı sabyrly quldardyń saýabyn esepsiz beretindigi jaıly bylaı deıdi:

«Rasynda, sabyrlylar saýaptaryn qısapsyz túrde molynan alady».

Ramzan – shúkirshilik aıy

Múbárak ramazan aıynda oraza tutýshy buryn mán bermeı júrgen kóptegen nyǵmetterdiń qadirin sezinedi. Ashyǵyp, shólirkep Jaratqannyń yrzyq-nesibesiniń, qara sýdyń qadirine jetedi. Kúni boıy ash qursaq júretin jarly-jaqybaıdyń jaǵdaıyn basynan keshiredi. Boıyndaǵy janashyrlyq, baýyrmaldyq sezimi oıanady. Ózinen tómenge qarap shúkirlik etedi. Qolda bar múmkindikterdiń qadirin uǵynady. Orazanyń osyndaı hıkmetti qyrlary bar.

Sharıǵat paıymynda shúkirshil júrek eń úlken baılyqtardyń biri. Ibn Abbastan (r.a) jetken hadıste Allanyń Elshisi (s. ǵ. s):

«Kimge myna tórt nárse násip etilse, oǵan dúnıeniń de, aqyrettiń de ıgiligi berilgen bolady: shúkir etýshi júrek, zikir etýshi til, synaqqa sabyrly tán jáne óz nápsisinde de, jarynyń malyna da esh jamandyq qalamaıtyn áıel», – degen. 

Oraza tutýshyǵa ósıet

Allanyń Elshisi (s. ǵ. s)  osynaý qasıetti de berekeli aı ramazan aıynda qalaı ǵıbadat qyldy, soǵan oralaıyq. Aısha anamyz (r.a.) bylaı dep áńgimeleıdi: «Allanyń Elshisi (s. ǵ. s) óte jomart bolatyn. Al ramazan aıynda odan da erekshe jomarttyq kórsetetin». Iaǵnı  Paıǵambar (s. ǵ. s)  ramazan aıynda ǵıbadatta bolsyn, sadaqa berýde bolsyn, erekshe jomarttyq tanytatyn. Qulshylyqta erekshe ıjtıhad jasaıtyn.

Aısha anamyz (r.a.): «Allanyń Elshisi (s. ǵ. s) ramazan aıynyń sońǵy onkúndiginde ǵıbadatty erekshe yjdaǵattylyqpen oryndap, túnin namazben ótkizip, januıasyn da namaz oqýǵa oıatatyn», – deıdi.

Paıǵambarymyz (s. ǵ. s)  orazanyń qadir-qasıeti týraly aıtqan hadısteri kóp. Olarda osynaý paryzdyń qyr-syryn, dárejesin jan-jaqty túsindirgen. Solardyń birsypyrasy tómendegideı.

Allanyń Elshisi (s. ǵ. s)  bir hadısinde bylaı deıdi: «Rasynda, Alla ótirik aıtýyn doǵarmaǵan bireýdiń iship-jeýin toqtatqanyna muqtaj emes». Endeshe aýyzben qosa tilmen de oraza tutýymyz qajet.

Ibn Májá jetkizgen basqa bir rıýaıatta: «Qanshama oraza tutýshylar bar, olardyń bar tapqany paıdasy – shóldeý ǵana», – dep oraza erejelerin durys saqtamaǵan keıbir adamdardyń orazasynyń qabyl bolmaýy múmkin ekendigin eskertken.

Sondyqtan oraza ustaýshy musylman ózin ósek-aıańnan, ótirik, balaǵat sózderden, urys-keristen aýlaq ustaýy tıis. Ondaı ortada úndemegenniń ózi saýap is. Óıtkeni Paıǵambar (s. ǵ. s)  bir hadısinde: «Oraza tutýshynyń úndemeýi Allaǵa tásbıh aıtqanymen teń», – degen.

Ramazan aıy izgi amaldardyń maýsymy. Bul aıda oryndalatyn oraza paryzyn asa jaýapkershilikpen, taqýalyqpen tutpaǵymyz lázim. Sonda ǵana moınymyzdaǵy mindetimizdi adal atqaryp, Allanyń razylyǵyna jetken bolamyz.

Allanyń Elshisi (s. ǵ. s)  basqa bir hadısinde tań aldyndaǵy sáreni qaldyrmaǵannyń abzaldyǵy jaıynda: «Sáresin ishińder! Rasynda sáresinde qut-bereke bar».

Sondaı-aq, Paıǵambarymyz (s. ǵ. s)  jańa pisken qurmamen aýyz ashqan, eger jańa pisken qurma bolmaǵan jaǵdaıda qurǵaq qurmamen, qurǵaq qurma bolmaǵan jaǵdaıda sýmen aýyz ashqan ári basqalardy da solaı isteýge shaqyrǵan edi.

Oraza tutýshyǵa berilgen bes qasıet

Imam Ahmadtiń Ábý Hýraıradan (r.a) jetkizgen rıýaıatynda Allanyń Elshisi (s. ǵ. s)  oraza tutýshynyń erekshe qasıetteri jaıynda bylaı deıdi: «Meniń úmbetime ramazan aıynda budan buryn eshbir úmbetke berilmegen bes túrli qasıet berildi:

1.Oraza tutýshynyń aýzynyń ısi Allanyń aldynda hosh ıisti mıskten, sózsiz, artyq bolady;
2. Aýyzdaryn ashqansha perishteler olar úshin Alladan ıstıǵfar tilep turady;
3. Alla Taǵala ramazan aıynyń árbir kúni jánnatyn bezendirip oǵan: «Meniń izgi quldarymnyń aýyrtpalyqtar men taýqymetterden tastap, saǵan kiretin kúni jaqyn qaldy», – deıdi;
4. Bul aıda jyndardyń birazy shynjyrlanyp, basqa aılarda isteıtin nárselerin isteı almaıdy.
5. Al sońǵy túni bolǵanda olardyń (musylmandardyń) kúnálary keshiriledi».

Sahabalar: «Ýa, Rasýlalla! Ol tún Qadir túni me?» – dep suraǵanda, Paıǵambarymyz (s. ǵ. s): «Joq, jumysshy da isin tolyq bitirgen soń óziniń syıyn almaýshy ma edi? Sol sıaqty» – degen edi.