10 sekýnd oılanyńyzshy, aınalańyzda janarymen tike qaraı almaı jasqanatyn, kóz toqtatyp qarap tura almaı taısalatyn bir bala bar ma? Birtúrli oǵash minez kórsetip júrgen bala baıqadyńyz ba? Aınalańyzda aıaǵynyń ushymen basyp, bir bala teńselip júr me? Mańaıyńyzdan aınalatyn zattarǵa erekshe tańǵala qaraıtyn bir bala tanısyz ba? Tóńiregińizden qalaǵan nársesin suq saýsaǵymen kórsete almaıtyn bir bala kórdińiz be? Jan-jaǵyńyzda sóılegende kemis turatyn bir bala bilesiz be? Qasyńyzda ózi qatarly balalardyń oınyna múlde qyzyǵýshylyq tanytpaıtyn bir bala bar ma? 10 sekýnd oılanyńyzshy, tóńiregińizde atyn shaqyrsań reaksıa kórsetpeıtin bir bala bar ma? Mundaı bala tanysańyz, ol bala aýtızmdy bolýy múmkin.
Aýtızm – álem boıynsha áli tolyq zerttelmegen aýrý. Bala boıyndaǵy tejelister, ózinen-ózi oqshaýlanýy, sóıleı almaýy nemquraıly qaraıtyn másele emes. Grek sózinen aýdarǵanda «ózim» degen maǵynany bildiretin aýtızm aýrýy aty aıtyp turǵandaı balanyń óz áleminde jeke qalyp, syrtqy qubylystardy, ózgeristerdi múlde qabyldamaıtyn oqshaýlaný sındromynan týyndaıdy.
Nege aýtızmnen sóz qozǵadyq, Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymynyń baǵalaýy boıynsha Qazaqstanda aýtızmmen aýyratyn 35 myń bala bar. Al, memlekette syrqat retinde tirkelgeni 1 qańtarda berilgen resmı málimet boıynsha 3820 bala. Bala erteńizmiz, urpaq otannyń bolashaǵy.
Psıhologtar aýtızmge shaldyqqan balalarmen neǵurlym erterek aınalyssa, kóp nárseni túzetýge bolatynyn, jaqsy nátıjege qoljetkizýge bolatynyn aıtady. Aýtızmmen syrqat balalardyń syrtqy kelbeti deni saý baladan ózgeshe emes. Olardyń áreketi, oıyny basqalardan paryqty. Nevrologıalyq syrqatpen aýyratyn balalar 2006 jyly ár 150 baladan biri bolsa, qazir ár 68 balanyń biri. Demek aýtızm jaı qaraıtyn másele emes. Keleshekte sizdiń jaqyndaryńyzdan tabylyp qalýy da múmkin. Buǵan deıin aýtızmmen aýyratyn balalardy tek arnaıy mektepter, ortalyqtarda bólek beıimdeıtin. Alaıda búgingi álemdik tájirıbe aýtızm belgisi anyqtalǵan balany oqshaýlaýdyń qate ekenin kórsetti.
Qazaqstanda aýtızmdi emdeıtin, onyń aldyn alatyn mamandar jetpeıdi. Psıhologıalyq aýrý bolǵandyqtan aýtızm syrqty bar balalar adamdardyń qarym-qatynasyna, ózderine kóńil bólgenine, ózderi sıaqty qaraǵanyna muqtaj. Psıhologtar ana mahabbaty aýtızmge shaldyqqan balalardy tyǵyryqtan shyǵara alatyn basty jol deıdi. Al, biz olaı isteımiz be? Biz jumysty syltaýratyp deni saý balalarymyzdyń ózine durys qaramaımyz. Internetin, teledıdaryn qosyp berip, ońasha bólmege qamap ketsek olarǵa jetkilikti dep oılaımyz. Ár kúni ýaqyt shyǵaryp olarmen áńgimeleskendi bilmeımiz, qalaýy ne, armany ne, ańsary ne ekenin suraı bermeımiz. Balalardyń muńyn, ishki tilegin, balalyq muratyn tyńdaı almaımyz... Iaǵnı, aýtızm degen nazar jetkiliksizdigi.
Qazaqstanda qazir aýtızmmen kúreste «Bolashaq» korporatıvtik qory, «Ashyq Álem» qoǵam qory, «Asyl Mıras» qory bastamashy bolyp, jyl saıynǵy 2 sáýir aýtızm týraly habar taratýdyń halyqaralyq kúninde sharalar uıymdastyryp, qoǵamdyq bastamalar kóterip keledi. Aýtızmmen kúreske siz de, biz de atsalysa alamyz. Ol úshin tek aınalamyzǵa nazar sala bilsek, óz ortamyzben jaqsy qarym-qatynas qura bilsek, jaqyndarymyzdan qal surasyp tursaq bolǵany. Balalarmen birge oınaı bilińiz, oılana bilińiz, birge jattyǵyńyz, birge tamaqtanyńyz. Iaǵnı, umtylysta bolýyna dem berińiz!
Eger siz osy maqalany aıaǵyna deıin oqysańyz, ekrannan basyńyzdy kóterip, aınalańyzǵa qarańyzshy. Jetkize nazar salyńyz. 10 sekýnd oılanyńyz...
