Kórshimizdiń bıylǵy armany — bala-shaǵasymen Alakólde demalyp qaıtý. Oryndalmaıtyn túri bar. Ushaqqa bılet alýǵa qalta qurǵyr juqa. Máshınemen uzaq júrgisi kelmeıdi. Onyń ústine baryp kelgender joldyń nashar ekenin aıtady. Eń qolaıly kólik – otarba. Biraq jaz bastalmaı jatyp-aq «ol jaqqa bılet joq» degen habar taraǵan. Biletinderdiń aıtýynsha, tabýǵa bolady. Ol úshin alypsatarǵa bılet baǵasynyń ústine birneshe ese qosyp berý kerek…

Ol keshegi keńestik dáýirde Almatyda oqydy. Shalǵaıdaǵy óńirden kelý úshin poıyzǵa minetin. Asyqqanda bılet tappaı, talaı ret sol alypsatarǵa júgingen. Ol kezde alypsatarlyq zańmen qýdalanady. Jalańdaǵan qýlar sonda da qoımaıtyn. Al qazir naryq zamany. Ústine qosyp satyp, paıda tabý – búginde úırenshikti nárse. Tek zań sheńberinde jumys istep, eń bastysy, salyq tóleseń bolǵany.

Buryn ushaqqa bılet alý qıynnyń qıyny edi. Tamyr-tanysty araǵa salyp, ázer tabylatyn. Qazir bul másele sheshilgendeı. Áıteýir, áýejaıda bılet tyqpalap júrgen pysyqaılardy kórmeısiń. Áýe saparyna erterek qamdansań, jolaqy arzanǵa túsedi. Al aıaq astynan jol júretinder kóbirek shyǵyndanady.

Jalpy bizdiń temirjoldaǵy bılet satýdy órkenıetti júıege keltirýge bola ma? Árıne, bolady. Bul úshin eń aldymen zańnyń oryndalýyn qadaǵalaıtyn jáne ony iske asyratyn quqyq qorǵaý mekemeleri men salyq qyzmeti óz mindetin oryndaýy tıis. Vokzalda júrgen alypsatardyń qolynda bılet satýǵa ruqsat beretin patenti nemese lısenzıasynyń bar-joǵyn tekserý, bizdińshe, esh qıyndyq týdyrmaıdy. Tipti, ruqsaty bolǵan kúnniń ózinde, kásipkerdiń tapqan tabysynan salyq tólegeni ıakı jaltaryp júrgenin anyqtaý da ońaı. Al ázirge bılet tapshylyǵyn qoldan jasap, jurtshylyqtyń narazylyǵyn týǵyzyp júrgender tek arnaıy reıd kezinde ǵana áshkerelenip júr. Jaqynda sondaı tekserý jóninde aqparat jarıalandy. Sol-aq eken, máseleniń baıybyna barmaı, atústi asyǵys tujyrymmen tek temirjolda jolaýshy tasymalymen aınalysatyn kompanıalardy kináli etip kórsetetinder shýlap berdi.

Máseleniń máni nede? «Qara bazardaǵy» bılet saýdasy kimge tıimdi? Zerttep kórelik.

Búginde elimizde jolaýshylar tasymaly naryǵynda 10 kompanıa bar. «Jolaýshylar tasymaly» aksıonerlik qoǵamyna qarasty kasalardyń sany 250-den asady. Al jekemenshik kasalardyń sany — 4,5 myńnan astam. Mine, osy sońǵylarynyń qyzmeti baqylaýdan tys qalǵan sıaqty. Kasa ár adamǵa tek qujat boıynsha bılet satýy tıis. Al is júzinde alypsatarlar bıletti erterek ári kóptep satyp alady. Áıtpese, árbiriniń qolynda 20-30 bılet qaıdan júr? Jabaıy saýdanyń keń taralǵan eki túri bar. Alypsatarlar bıletti ereterek alady da, sosyn ústine qosyp satady. Ekinshisi, poıyzdyń júrýine bir saǵat qalǵanda álgi artyq bıletter kasaǵa ótkiziledi. Biraq kasır «bılet joq» dep otyra beredi. Alypsatar mejeli jerge jetý úshin asyǵyp, artyq aqsha tóleýge daıyn klıentti ertip kelgen kezde bılet te tabyla ketedi.

Olar sapar ýaqyty taqaǵanda qymbat baǵamen satady. Ortasha baǵamen ótkizgenniń ózinde aıyna 300-400 myń teńgeni jan qınamaı-aq tabady. Ustalyp qalsa, oǵan qoldanylatyn aıyppul kólemi 5 aılyq eseptik kórsetkish. Nebári 12 myń teńge. Zańsyz bıletpen ustalǵan jolaýshy da jaýapkershilikke tartylady. Biraq onyń da jazasy mardymsyz. Osy salada órkenıetti júıe qalyptastyrǵan Eýropada zań meılinshe qatal. Aqshalaı jazanyń mólsheri 1000 eýro! Sarapshylar bizdegi aıyppuldy birneshe ese ósirýdi usynady. Eger solaı jasasa, ortadan paıda taýyp júrgender aıaǵyn tartar edi degen pikirde.

Órkenıetti júıe demekshi, Batysta bılet saýdasynyń eki túri bar. Ticketmaster alǵashqy satý alańy bolsa, Ticketmaster Resale dep atalatyn marketpleıste ekinshi ret satýǵa bolady. Biraq qaıta satylǵan bılet úshin de salyq tóleýge týra keledi. Bılet alypsatarlyǵy teristik kórshimiz Reseıde de ótkir problema bolyp tur. Bul elde, ásirese, teatr men kınodaǵy zańsyz saýdany aýyzdyqtaý jaıy kóbirek aıtylýda. Óıtkeni Máskeý teatrlarynda satyp alynǵan bıletti qaıta qabyldamaıdy. Sondyqtan onyń ıesi arzan baǵaǵa ótkizgenine qýanady. Al ony qymbatqa satatyn alypsatar bizdegideı salyq tólemeıdi. Qazir osy eldegi tıisti mınıstrlik tarapynan bılet baǵasyna qosyp satpaý, aıyppul mólsherin kóbeıtýdi kózdeıtin zań jobasy daıyndalyp jatqan kórinedi.

Jabaıy saýda jolaýshy tasymaldaýshy kompanıaǵa qyp-qyzyl zıan. Sonyń kesirinen keıde vagondar tolmaı qalady. Osydan baryp, jolaýshy tarapynan ashshy ári synı pikirdiń aıtylary anyq. Temirjol kompanıalary kópshilikti tolǵandyrǵan osy túıindi ózdininen sheshe almaıdy. Sebebi, zań boıynsha tasymaldaýshy bul iske aralasa almaıdy. Vokzalda zańsyz bılet saýdasyn qyzdyryp júrgenderdi jaýapqa tartý quqyq qorǵaý memkemeleri men salyq qyzmetiniń quzyretinde ekenin álginde aıtyp óttik. Mamandar bul keleńsizdikti kóshedegi jáne qoǵamdyq oryndardaǵy zańsyz árekettermen birge qarastyrý qajet ekenin alǵa tartady.

Poıyzdyń jurtqa qolaıly kólik ekenin eskersek, bul máseleniń ońtaıly sheshimin tabý kerek-aq. Buǵan memlekettik mekemelermen qatar halyq qalaýlylary, qoǵamdyq uıymdar atsalysa, quba-qup bolar edi.

Ábdimanap Keńes