Túrkistan oblysyn ekige bólip, Myrzashól, Shardara jáne Saryaǵash óńirlerindegi qala, aýdandardan elimizdiń 15-shi jańa Ońtústik Qazaqstan oblysyn qurý qajet.

Toqsanynshy jyldardyń bas kezi. Túrkistan qalasynda ýnıversıtet ashylyp, bir jyldan keıin oǵan halyqaralyq joǵary oqý orny degen mártebe berilip, Túrkıadan kelgen túrik aǵaıyndarmen endi-endi aralasyp, Táýelsizdiktiń alǵashqy dámin tatyp, sezinip jatqan kezimiz.

Ol kezde Túrkistannyń qala degen aty bolmasa, ahýaly kádimgi alystaǵy aýyldarmen birdeı-aq, mádenıeti jaǵynan asyp-tasyp turǵany shamaly edi. Basqasyn aıtpaı-aq qoıaıyn, jataqhanada birge turatyn kórshi profesor aǵamyz ekeýmiz merzimdi basylymdardy kezektesip satyp alyp oqıtynbyz.

Kezek maǵan kelgen kezde kıoskige baryp, gazet surasam, ondaǵylar: «Sonda siz gazetti oqý úshin satyp alaıyn dep tursyz ba?» - dep surap, tań-tamasha bolatyn.

Aıaldamaǵa avtobýs kelip toqtaǵanda, kósheniń topyraǵy betińe qaraı burq ete qalatyn. Úıden útiktetip kıip shyqqan aq kóılek pen kástúm-shalbarǵa jabysqan shań-topyraqty qolymyzben qaǵyp-qaǵyp jiberip, buǵan deıin tehnıkým, ýchılıshe bolǵan oryndarda ornalasqan aýdıtorıalarda kútip otyrǵan stýdentterimizge qaraı asyǵatynbyz.

Barlyq jerdi daǵdarys derti dendep alǵan kez. Túnge qaraı Túrkistan qalasy boıynsha tek qana ýnıversıtetke tıesili ǵımarattarda, oqytýshylar men stýdentter turyp jatqan jataqhanalarda ǵana jaryq janyp turatyn. Basqa jerler tas qarańǵy, terezelerden jyltyraǵan shyraq qana baıqalatyn. Kúnderdiń kúninde aýdıtorıada stýdentterime kezekti dárisimdi oqyp turǵanmyn. Bir kezde shákirtterimniń biri: «Aǵaı, sizdi bir kisiler shaqyryp jatyr», - dep esik jaqty nusqady. Dálizge shyǵyp qarasam, óz kózime ózim sener-senbesimdi bilmeımin, týyp-ósken aýylymnan uzyn sany otyz shaqty bir top jerlesterim kelip tur. Qushaqtasyp amandasyp, jaǵdaı surasyp jatyrmyz. Sanamda jalǵyz suraq: «Sonaý Maqtaaraldaǵy «Tegistik» aýylynyń turǵyndary Túrkistanda, endi ǵana shańyraq kóterip jatqan ýnıversıtettiń ishinde qaıdan júr?!» Sóıtsem, jerlesterim arnaıy úlken avtobýs jaldap, Qoja Ahmet Iassaýı kesenesine zıarat jasaýǵa kelgen eken. Keseneni kórip, aralap bolǵan soń, tústik as isheıin dese, asqana tappaǵan soń: «Osyndaǵy jańadan ashylyp jatqan ýnıversıtette bizdiń aýyldyń bir jigiti qyzmet isteıtin edi ǵoı», - dep meni surastyryp, izdep kelgen betteri eken. Sabaǵymdy asyǵyp-úsigip, tez-tez aıaqtap, stýdentterime úı tapsyrmasyn berip, jerlesterimdi bala-shaǵammen birge turyp jatqan jataqhanadaǵy eki bólmeli «páterime» alyp keldim. Aǵaıyndarym as-aýqattaryn aýyldan ózderimen birge ala shyqqan eken. «Kelinshegiń bizge sháı berse, sol jetedi, jeıtin tamaǵymyz bar», - dep qoıady. Alys joldan ábden sharshaǵan jerles, aýyldastarym ústerindegi shań-tozańdaryn qaǵyp, jýynyp-shaıynyp, ystyq-ystyq sháı iship, mańdaılary shyp-shyp terlep-tepship, túski astaryn iship alǵan soń, bir saǵattaı kóz shyrymdaryn alyp alǵan soń: «Óziń jataqhananyń aıadaı ǵana bólmesine turyp jatyr ekensiń. Saǵan artyq salmaq salmaı-aq qoıaıyq», - dep áńgimeniń ashyǵyn aıtyp, «Maqtaaral, qaıdasyń?!» dep qaıtadan jolǵa shyǵyp ketken edi sol kúni.

Sodan beri de 25 jylǵa jýyq ýaqyt ótipti. 25 jyl degenimiz – shırek ǵasyr.

Osy shırek ǵasyrda Túrkistan qalasy da túlep, endi, mine, resmı túrde oblystyń ákimshilik ortalyǵyna aınalyp otyr. Biraq sol bir sát – aýyldas aǵaıyndarymnyń Túrkistandaǵy Qoja Ahmet Iassaýı kesenesine baryp, as ishetin, demalatyn oryn tappaı, ýnıversıtette stýdentterge sabaq berip júrgen meni izdep, aýdıtorıadaǵy ul-qyzdardan surap kelgenderi áli kúnge deıin esimnen ketpeıdi.

2018 jylǵy 1 qyrkúıek kúni Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti Nursultan Ábishuly Nazarbaev Parlament palatalarynyń birlesken otyrysyna qatysyp, Shymkentke respýblıkalyq mańyzy bar qala mártebesi berilýine jáne Túrkistan oblysynyń qurylýyna baılanysty Parlamenttiń qaraýyna qaıta qurylǵan ákimshilik-aýmaqtyq birlikterdiń tolyqqandy jumysyn qamtamasyz etýge baǵyttalǵan zań jobalary engiziletinin jáne olardyń shuǵyl qaralyp, qabyldanýy kerektigin aıtty.

Osyǵan oraı, Elbasymyzdyń atyna jazylǵan Túrkistan oblysyn ekige bólip, Myrzashól, Shardara jáne Saryaǵash óńirlerindegi aýdandardan elimizdiń 15-shi jańa Ońtústik Qazaqstan oblysyn qurý týraly usynysymdy ǵylymı jelilik basylym arqyly jarıalaýdy jón otyrmyn.

Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń 2018 jylǵy 5 maýsymdaǵy № 698 «Ońtústik Qazaqstan oblysynyń ákimshilik-aýmaqtyq qurylysyndaǵy ózgerister týraly» Jarlyǵymen Ońtústik Qazaqstan oblysynyń quramynda mynadaı:

1) Ońtústik Qazaqstan oblysynyń Maqtaaral aýdanyn bólý jolymen ákimshilik ortalyǵy Jetisaı qalasynda bolatyn Jetisaı aýdany, ákimshilik ortalyǵy Myrzakent kentinde bolatyn Maqtaaral aýdany;

2) Ońtústik Qazaqstan oblysynyń Saryaǵash aýdanyn bólý jolymen ákimshilik ortalyǵy Saryaǵash qalasynda bolatyn Saryaǵash aýdany, ákimshilik ortalyǵy Abaı aýylynda bolatyn Keles aýdany ákimshilik-aýmaqtyq birlikteri qurylǵany belgili.

Sonymen birge Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń 2018 jylǵy 19 maýsymdaǵy № 702 «Qazaqstan Respýblıkasynyń ákimshilik-aýmaqtyq qurylysynyń keıbir máseleleri týraly» Jarlyǵymen Ońtústik Qazaqstan oblysynyń ákimshilik ortalyǵy Shymkent qalasynan Túrkistan qalasyna kóshirilip, Ońtústik Qazaqstan oblysy Túrkistan oblysy dep qaıta ataldy.

Qazaqstan Respýblıkasy Úkimetiniń 2018 jylǵy 22 aqpandaǵy № 74 qaýlysymen Shymkent aglomerasıasyn aýmaqtyq damytýdyń óńiraralyq sqemasy bekitilgen.

Úkimetimiz bekitken Shymkent aglomerasıasynyń perspektıvalyq ekonomıkalyq áser etý jáne áleýettik damý aımaǵyndaǵy eldimekenderiniń aýdany:

1) Shymkent qalasy – 38244 ga;

2) Saryaǵash qalasy – 2904 ga;

3) Leńgir qalasy – 2047 ga;

4) Arys qalasy – 3327 ga;

5) Arys qalasynyń qalalyq ákimshiligi – 8507 ga;

6) Báıdibek aýdany – 30853,3 ga;

7) Qazyǵurt aýdany – 39701 ga;

8) Ordabasy aýdany – 19854 ga;

9) Saıram aýdany – 59067 ga;

10) Saryaǵash aýdany – 15192 ga;

11) Tólebı aýdany – 45912 ga;

12) Túlkibas aýdany – 20550 ga qurady.

Shymkent aglomerasıasy eldimekenderindegi jerdiń jalpy alańy 286158,3 ga quraıdy. Jobalaýdyń eseptik merzimine qaraı Shymkent qalasyn esepke alǵanda qalalyq jáne aýyldyq eldimekenderdiń jalpy aýdany 291080,15 ga quraıdy.

Sonymen birge Úkimetimiz halyqtyń kóshi-qon aǵynyn ustap qalý jáne aglomerasıa ózegin «jeńildetý» úshin onda óńdeý óndirisi, qyzmet kórsetý salasy, týrısik-rekreasıalyq keshen obektilerin damyta otyryp, negizgi josparly oster boıynsha tartylys ortalyqtary jáne kontrmagnıtter sıaqty aglomerasıanyń iri eldimekenderin damytý usynylyp otyr.

Kontrmagnıtter rólinde aýdandardyń mynadaı ákimshilik ortalyqtary anyqtaldy:

1) ońtústik baǵytynda – Saryaǵash qalasy (rekreasıa, týrızm, mıneraldy sý óndirisi, aýyl sharýashylyǵy ónimderin óńdeý, qurylys materıaldaryn óndirý);

2) batys baǵytynda – Arys qalasy – Qazaqstannyń iri temirjol toraby;

3) shyǵys baǵytynda – T. Rysqulov aýyly (qurylys materıaldaryn, aýyl sharýashylyǵy ónimderin óndirý);

4) eldimekenderdi – seriktesterdi/halyqtyń ishki kóshi-qonynyń ortalyqtaryn damytý: Leńgir qalasy, Aqsý, Qazyǵurt, Badam, Temirlan, Tórtkól, Shaıan aýyldary.

Joǵaryda atap kórsetilgen resmı qujattan kórip otyrǵanymyzdaı, Úkimetimiz bekitken Shymkent aglomerasıasynyń perspektıvalyq ekonomıkalyq áser etý jáne áleýettik damý aımaǵyndaǵy eldimekenderiniń aýmaqtaryna qazirgi Maqtaaral, Jetisaı jáne Shardara aýdandary engizilmegen.

Biz Elbasymyzdyń burynǵy Ońtústik Qazaqstan, qazirgi Túrkistan oblysynyń ortalyǵyn Shymkent qalasynan Túrkistan qalasyna kóshirý týraly tarıhı sheshimin jan-tánimizben qoldaımyz.

Alaıda Maqtaaral jáne Jetisaı jaqtaǵy jergilikti turǵyndardyń arasynda «Elimizdiń eń qıyr kúngeı túkpirindegi Myrzashól óńiri men Shardara aýdanynyń halqy úshin oblys ortalyǵynyń Túrkistan qalasyna kóshirilýi qanshalyqty tıimdi?» degen saýaldyń týyndap otyrǵany da óte oryndy dep esepteımiz.

Keıbir derekter boıynsha halqynyń sany 500 myń adamnan asyp jyǵylatyn Myrzashól óńirindegi qazirgi Maqtaaral aýdanynyń ortalyǵy Myrzakent kentinen Shymkentke deıingi qashyqtyq – 250 shaqyrym. Al Túrkistan qalasy Shymkentten 170 shaqyrym qashyqtyqta ornalasqan.

Oblys ortalyǵy Shymkentten Túrkistanǵa kóshirilgen soń qazaqtyń Myrzashól óńirindegi aǵaıyndarymyz Túrkistan oblysynyń jańa ákimshilik ortalyǵyna jetý úshin 420 shaqyrymnan astam jol júrýine týra kelip otyr.

Al jergilikti halyqtyń Maqtaaral jáne Jetisaı aýdandarynan Túrkistan qalasyna Shardara jáne Otyrar aýdandary men Arys qalasynyń aýmaqtary arqyly baryp-kelýine mundaǵy jergilikti mańyzy bar joldarymyz daıyn ba?

Myrzashól óńirinde turyp jatqan jergilikti turǵyndardy Saryaǵashtan Túrkistanǵa aparatyn temir jol qatynasy, jolaýshylardy tasymaldaıtyn poıyzdardyń júrý jaǵdaıy qandaı?

Joǵaryda atalǵan Maqtaaral, Jetisaı jáne Shardara aýdandarynyń halqy Túrkistan oblysynyń jańadan bekitilgen resmı ákimshilik ortalyǵynan tym qashyqta, óte alys túkpirde qalyp qoıyp otyr.

Qazirgi tańda Myrzashól óńiri halqynyń Túrkistan oblysynyń jańa ákimshilik ortalyǵyna baryp-kelýi barynsha qıyndap ketti.

Bizdińshe, Úkimetimiz ben Túrkistan oblysynyń ákimdigi máseleniń osy jaǵyn oılastyryp, Maqtaaral, Jetisaı jáne Shardara aýdandary halqynyń áleýmettik-ekonomıkalyq turǵydan damýyn jaqsartý jóninde arnaıy memlekettik baǵdarlama qabyldaǵany durys.

Atap aıtqanda, Úkimetimiz:

- Túrkistan qalasy men Myrzakent kenti aralyǵyndaǵy avtojoldy jedel túrde jóndep, Shardara arqyly temirjol qurylysyn qolǵa alǵany jón;

- Shardara jáne Jetisaı qalalary, Asyqata jáne Atakent kentteri arqyly ótetin Túrkistan qalasy men Myrzakent kenti aralyǵyndaǵy ınfraqurylymdy jaqsartýy tıis.

Úkimette Ońtústik óńirindegi Myrzakent, Atakent, Asyqata kentteri men Shardara qalasyn damytý jóninde arnaıy keńes ótkizgeni durys bolar edi.

Resmı málimetter boıynsha búginde Myrzashól óńirindegi Atakent kentinde – 18 myńnan astam, Myrzakent kentinde – 15 myńǵa jýyq, Asyqata kentinde – 12 myńnan astam halyq turady.

Osyǵan oraı, «Qazaqstan Respýblıkasynyń ákimshilik-aýmaqtyq qurylysy týraly» Qazaqstan Respýblıkasynyń 1993 jylǵy 8 jeltoqsandaǵy № 2572-XII Zańynyń 3-shi babyna sáıkes aýdandyq mańyzy bar qalalarǵa aýmaǵynda ónerkásip oryndary, komýnaldyq sharýashylyq, memlekettik turǵyn úı qory, oqý jáne mádenı-aǵartý, emdeý men saýda obektileriniń damyǵan jelisi bar, halqynyń sany keminde 10 myń adam bolatyn, halqynyń jalpy sanynyń úshten ekisinen astamyn jumysshylar, qyzmetshiler jáne olardyń otbasy músheleri quraıtyn eldimekender jatatynyn eskere kelip, Myrzakent, Atakent jáne Asyqata kentterine qala mártebesi berilgeni jón.

Búginde qaıta qalpyna keltirilgen Maqtaaral jáne Jetisaı aýdandarynyń ákimderine eńbek kúshi mol Myrzashól óńirinen eńbek kúshi jetispeıtin respýblıkamyzdyń soltústik óńirlerine qonystaný boıynsha jergilikti jurtshylyq arasynda túsindirý jumystaryn kúsheıtý; óńirdiń halqyn elimizdiń soltústik óńirlerinde sharýashylyqpen aınalysýǵa shaqyrý; osy atalǵan jumystardy jergilikti máslıhattardyń depýtattarymen birlese otyryp júzege asyrý týraly tapsyrma berilgen.

Biraq qarapaıym halyqty ózderi ómir boıy turyp kele jatqan jaıma-shýaqty Myrzashól óńirinen sarshunaq aıazdy kúnderi kóp Saryarqa dalasyna kóshire salý ońaı sharýa emes.

Onyń ústine Qazaqstan Respýblıkasy Úkimetiniń 2018 jylǵy 11 tamyzdaǵy № 501 qaýlysymen 7 119 adamnan turatyn qonys aýdarýshylardy qabyldaýdyń 2018 jylǵa arnalǵan óńirlik kvotasy belgilengen.

Al Myrzashól óńirinde turaqty turyp jatqan jergilikti halyqtyń sany beıresmı derekter boıynsha 500 myńnan asyp jyǵylady.

Árıne, múmkindik bolyp, Úkimet tarapynan qajetti jaǵdaı jasalyp jatsa, Myrzashóldegi qalyń qazaqty Arqaǵa kóshirgen durys.

Alaıda Myrzashóldegi 500 myń turǵynnyń barlyǵyn birdeı elimizdiń soltústigine kóshirý múmkin be?!

Iá, bizdiń: «Myrzashól men Shardara bir túkpirde qalyp qoıdy, bul óńirde jańadan oblys ashý kerek», - dep Elbasymyz ben Úkimetke, barlyq mınıstrlerge jazyp jatqan usynys hattarymyzǵa tabandy túrde qasaqana qarsylyq bildirip jatqandar da jetkilikti.

Olardyń aıtatyndary: «Jergilikti turǵyndardyń Túrkistanǵa kelýi mindetti emes. Qujattardy avtomattandyrylǵan túrde Internettegi «Elektrondyq úkimet» veb-portaly arqyly da alýǵa bolady».

Aınalaıyndar-aý, jańa oblys jáne jańa oblys ortalyǵy tek bir japyraq qaǵaz alý úshin ǵana kerek dep kim aıtty Sizderge?!

Jańa oblysty qurý Myrzashól jáne Shardara óńirinde turyp jatqan 500 myń qarapaıym qara halyq qazirgi zamanǵy órkenıettiń damý úrdisinen qalyp qoımaýy úshin kerek.

Myrzashól jáne Shardara óńirinde turyp jatqan 500 myń qarapaıym qara halyqtyń bolashaq urpaqtary – ul-qyzdary men nemere-shóbereleri de basqalar sekildi sapaly bilim alýy, mádenıet pen órkenıettiń osy zamanǵy ozyq túrlerin ıgerýi kerek.

Myrzashól jáne Shardara óńirinde turyp jatqan 500 myń qarapaıym qara halyq ta áleýmettik-ekonomıkalyq damýdyń jetistikterin, densaýlyq saqtaý, bilim, mádenıet, jalpy órkenıetke jetkizetin basqa da mekemelerdiń qyzmetterin sonaý túkpirdegi alys ortalyqqa baryp, uzaq jol júrip, áýre-sarsańǵa túspeı, dál qasynda, jaqyn jerde júrip paıdalanýǵa quqyly.

Aqyr aıaǵynda, Myrzashól jáne Shardara óńirinde turyp jatqan 500 myń qarapaıym qara halyqtyń bolashaq urpaǵy óziniń ana tili – qazaq tilin saqtap qalýy úshin, keleshekte óz jerinde, óz elinde, óziniń ataqonys – atamekeninde ulttyq sany jaǵynan úles salmaǵy tómendep, azshylyq bolyp qalmaýy úshin kerek jańa oblys.

Eger Myrzashól men Shardaranyń halqy 500 myń emes, 50 myń bolsa, úndemeı-aq qoıa salýǵa bolar edi.

Alaıda, oblys ortalyǵy Túrkistan qalasyna kóshirilýiniń saldarynan 5 myń emes, 50 myń emes, 500 myń qarapaıym qara halyq qazirgi zamanǵy órkenıettiń, bilim men ǵylymnyń, mádenıet pen ádebıettiń, zamanaýı jańa tehnologıanyń, jedel aqparat pen aqparattandyrýdyń, t.b. damý úrdisinen alys túkpirde qalyp qoıyp otyrǵan soń, amalsyz qaıta-qaıta dabyl qaǵýǵa týra kelip tur. Bizdińshe, qazirgi Túrkistan oblysyn ekige bólip, elimizdiń eń qıyr kúngeı tusyndaǵy jáne Syrdarıa ózeniniń orta tusyndaǵy aýdandar men qalalardy biriktirip, Qazaqstannyń 15-shi – Ońtústik Qazaqstan oblysyn ashqan óte oryndy dep oılaımyz.

Túrkistan oblysynyń ákimshilik ortalyǵy Túrkistan qalasyna kóshirilýine jáne Shymkent qalasy respýblıkalyq mańyzy bar qalalardyń sanatyna jatqyzylýyna baılanysty qazaqtyń Myrzashól óńiriniń elimiz úshin saıası-ekonomıkalyq jáne strategıalyq turǵydan erekshe mańyzy bar ekenin eskere otyryp, shekara mańyndaǵy eldimekenderdi jalpy áleýmettik-ekonomıkalyq turǵydan damytý jáne jergilikti turǵyndardyń ómir súrý jaǵdaıyn jaqsartý maqsatynda «Qazaqstan Respýblıkasynyń ákimshilik-aýmaqtyq qurylysy týraly» Qazaqstan Respýblıkasynyń 1993 jylǵy 8 jeltoqsandaǵy № 2572-XII Zańynyń negizinde qazirgi Maqtaaral, Jetisaı, Shardara jáne oǵan irgeles jatqan basqa da qala, aýdandarynyń negizinde óz aldyna derbes Ońtústik Qazaqstan oblysyn qurý qajet.

Búgingi Túrkistan oblysynan enshi alyp óz aldyna bólek shyǵatyn osy jańa Ońtústik Qazaqstan oblysynyń quramyna myna aýdandar men qalalardy engizýge bolar edi:

- Qazyǵurt aýdany (halqy 107 496 adam);

- Saryaǵash aýdany (qaıta qalpyna keltirilgen Keles aýdanymen birge – halqy 326 426 adam);

- Maqtaaral aýdany (qaıta qalpyna keltirilgen Jetisaı aýdanymen birge – halqy 304 442 adam);

- Shardara aýdany (halqy 78 614 adam);

- Arys qalasy (halqy 74 064 adam);

Barlyǵy – 891 042 adam.

Jańadan qurylatyn 15-shi oblystyń ákimshilik ortalyǵy retinde Jetisaı (halqy – 48750 adam) nemese Shardara (halqy – 30 500 adam) qalalarynyń birin belgileý jón dep oılaımyz.

Sonda elimiz úshin erekshe strategıalyq saıası-áleýmettik jáne ekonomıkalyq mańyzy bar qıyrdaǵy kúngeı óńirimizdegi jalpy turǵyndarynyń sany 891 042 adam bolatyn jańa 15-shi Ońtústik Qazaqstan oblysy Qazaq eliniń Ózbekstanmen shektesetin, ary qaraı Tájikstan jáne Aýǵanstan memleketterine ulasatyn shekaralyq bóligin myqty qorǵanys retinde nyqtap, bekemdep turatyn edi.

Sonda qazaqtyń Myrzashól óńirindegi aǵaıyndarymyz Túrkistan oblysynyń jańa ákimshilik ortalyǵy Túrkistan qalasyna jetý úshin 400 shaqyrymnan astam jol júrip, qınalmas edi.

Iá, Qazaqstannyń memlekettik shekara syzyǵyn anyqtaý jáne belgileý jumystary júrgizilgen kezde Maqtaaral jáne Jetisaı aýdandary úsh jaǵynan Ózbekstan aýmaǵynyń qorshaýynda, al tórtinshi tusy Shardara sý qoımasymen túıisetin tuıyq jaǵdaıda qalyp qoıǵany belgili.

Osylaısha, búginde Maqtaaral jáne Jetisaı aýdandary Qazaqstannyń negizgi aýmaqtyq jerinen túkpirde, basqa memleketterdiń qorshaýynda, Tájikstan men Aýǵanstannyń shekaralaryna óte taıaý jatqan jartylaı anklav (jartylaı eksklav) ahýalynda jatqany jergilikti halyqty erekshe alańdatyp otyr.

Elbasymyz Nursultan Nazarbaevtyń 2018 jyldyń 16-18 qańtarynda Amerıka Qurama Shtattarynda resmı sapary kezinde Qazaqstan men AQSH «C5+1» dıalogy sıaqty óńirlik yntymaqtastyq formattaryn paıdalaný arqyly Ortalyq Azıadaǵy ortaq syn-qaterlerge tótep berýge daıyn ekeni, bul rette bolashaqta Aýǵanstannyń «C5+1» jobalaryna qatysýy da quptalǵany belgili.

Osy kezdesýde AQSH Prezıdenti Donald Tramp Qazaqstanmen strategıalyq áriptestikte AQSH pen Ortalyq Azıa arasyndaǵy qarym-qatynasqa, Aýǵanstandaǵy AQSH áskerine kórsetiletin kómekke erekshe nazar aýdarǵan edi.

Mine, AQSH sekildi álemdi bılegen alpaýyt memleket Ortalyq Azıaǵa kózin tigip otyrǵan qazirgi kúrdeli halyqaralyq jaǵdaıda, Ózbekstan men Tájikstannyń, ary qaraı Aýǵanstannyń ıin tiresken tusynda, aýmaǵy jaǵynan bar bolǵany 176 myń gektar ǵana bolatyn kip-kishkentaı jerde 500 myńǵa jýyq halyq turyp jatqan, turǵyndarynyń sany jaǵynan tutas bir oblysqa saı keletin Myrzashól óńiri halqynyń elimiz boıynsha erekshe memlekettik mańyzy bar iri ekonomıkalyq jáne mádenı ortalyqtarynan óte alys túkpirde qalyp qoıýyna jol berýge bolmaıdy.

Qazaqstan Respýblıkasynyń Investısıalar jáne damý mınıstrligi de oblys ortalyǵynyń Túrkistan qalasyna kóshirilýi Myrzashól, Shardara jáne Saryaǵash óńirleri úshin qolaısyzdyqtar týǵyzǵanyn túsinip otyr eken.

Túrkistan oblysyn ekige bólip, Myrzashól, Shardara jáne Saryaǵash óńirlerindegi aýdandardan elimizdiń 15-shi jańa Ońtústik Qazaqstan oblysyn qurý týraly usynysymyzǵa Qazaqstan Respýblıkasynyń Investısıalar jáne damý mınıstri Jeńis Mahmuduly Qasymbek myrzadan da resmı jaýap keldi:

«Qurmetti Myrzantaı Qojabaıuly!

Hatyńyzda kóterilgen Myrzashól, Shardara jáne Saryaǵash aýdandary boıynsha másele belgili qolaısyzdyqtar týǵyzǵanyn túsine otyryp, jańadan 15-shi oblys qurý boıynsha usynysyńyz Investısıalar jáne damý mınıstrliginiń quzyretine kirmeıtinin habarlaımyz.

Túrkistan oblysy ákimdigi óz tarapynan oblystaǵy avtojol jaǵdaıyn jaqsartý boıynsha úlken jumystar atqarýda, jáne oblys ortalyǵy Túrkistan qalasyna aýysqannan keıin de jumystar jalǵasyn tabatynyn aıtamyz.

Sonymen qatar, Mınıstrlik pen Túrkistan oblysy ákimdigimen birlesip oblystaǵy avtojol jelisin damytýdaǵy jasalǵan jumystardy eskergen jón.

Oblys boıynsha avtomobıl joldardyń jalpy uzyndyǵy 6 769 shaqyrym, sonyń ishinde respýblıkalyq mańyzy bar 866 shaqyrym avtojol jáne jergilikti jeli 5 903 shaqyrym qurap, jaqsy jáne qanaǵat jaı-kúıi – 64,4% quraıtynyn habarlaımyz.

Aǵymdaǵy jyly Mınıstrlikten oblysqa bólingen nysanaly transfertter men oblystyń búdjetinen bólingen qarajatqa jergilikti 600 shaqyrym avtomobıl joldary jóndelý kózdelgen.

2019 jylǵy búdjet jobasynda da oblystaǵy jergilikti avtomobıl joldardy rekonstrýksıalaý, kúrdeli jáne ortasha jóndeý josparlanǵanyn da aıtyp ketken jón.

Sondaı aq, «Avtomobıl joldary týraly» Qazaqstan Respýblıkasynyń zańyna sáıkes, oblystyq jáne aýdandyq mańyzy bar avtomobıl joldar jergilikti atqarýshy organdardyń qaramaǵynda bolǵandyqtan sol óńirdiń jergilikti avtomobıl joldary boıynsha tolyq aqparat alý úshin Túrkistan oblysynyń jolaýshylar kóligi jáne avtomobıl joldary basqarmasyna ótinish joldaýǵa bolatynyn habarlaımyz».

https://dialog.egov.kz/questioncontroller/view?id=513661

Al 2018 jylǵy 11 qyrkúıekte Qazaqstan Respýblıkasynyń Eńbek jáne halyqty áleýmettik qorǵaý mınıstri Mádına Erasylqyzy Ábilqasymovadan mynadaı resmı jaýap aldyq:

«Sálemetsiz be, qurmetti Myrzantaı Qojabaıuly!

Áleýmettik saladaǵy kúsh-jigerdi úılestirý jáne halyqty qoldaý Memleket basshysynyń tapsyrmalaryn oryndaýdaǵy mańyzdy baǵyttarynyń biri bolyp tabylady.

Osyǵan baılanysty Sizge azamattyq kózqaras úshin alǵysymyzdy bildiremiz jáne Siz kótergen máseleler eskerilgenin habarlaımyz».

Qarap otyrsaq, bar bolǵany 185 398 gektar nemese 1,8 myń sharshy shaqyrym aýmaq.

Onyń ishinde:

Maqtaaral aýdanynyń aýmaǵy – 80 763,81 gektar;

Jetisaı aýdanynyń aýmaǵy – 104 634,19 gektar.

Mine, osy alaqandaı jerdi qonys etken halyqtyń sany – resmı túrde 307 myń.

Al beıresmı málimetterge súıensek, Maqtaaral jáne Jetisaı aýdandarynda turaqty turyp jatqan halyq 500 myńnan asyp jyǵylady.

Iá, bar bolǵany 185 398 gektar nemese 1,8 myń sharshy shaqyrym bolatyn kip-kishkentaı aýmaqta tutas Soltústik Qazaqstan, Atyraý, Mańǵystaý, Batys Qazaqstan sekildi oblystardyń turǵyndarymen tepe-teń keletin halyq turyp jatyr.

Al kórshi Shardara aýdanynyń aýmaǵy – 13 myń sharshy shaqyrym, jalpy halyq sany 79,3 myń adam.

Qazirgi Maqtaaral aýdanynyń ortalyǵy Myrzakent kentinen Shymkentke deıingi qashyqtyq – 250 shaqyrym.

Al Túrkistan qalasy Shymkentten 170 shaqyrym qashyqtyqta ornalasqan.

Myrzashól halqy Túrkistan oblysynyń jańa ákimshilik ortalyǵyna jetý úshin 420 shaqyrymnan astam jol júrýine týra kelip otyr.

Mine, osy Myrzashól men Shardaranyń halqy buǵan deıin de Ońtústiktegi burynǵy oblys ortalyǵy – Shymkent shaharynan qashyqta jatqan edi.

Buǵan deıin de Maqtaaral men Jetisaı óńiriniń sanaýly baıshykeshteri toıhana turǵyzý men toı ótkizýden aldyna jan salmaı kelgenimen, Myrzashóldiń qarapaıym qara halqy bilim men ǵylym sekildi órkenıetti damý jolynan alysta qalyp kele jatqanyn kimnen jasyramyz?!

Iá, Maqtaaral men Jetisaıda saýsaqpen sanarlyqtaı ǵana shirigen baılar men olardyń han saraıyndaı záýlim-záýlim toıhanalary da barshylyq.

Alaıda toıhana – kitaphana, mektep, kolej, ýnıversıtet, ǵylymı-zertteý ınstıtýty emes qoı.

Endi oblys ortalyǵy Shymkentten Túrkistanǵa kóshirilgen soń myrzashóldikter men shardaralyqtar órkenıetten tipti alystaıtyn boldy.

Nesin jasyramyz, oblys ortalyǵynan alystap ketý degen sóz – órkenıetti damyp-ósýden alystap ketý degen sóz.

Qazaqtyń Myrzashól óńirin ońtústik, shyǵys jáne batys jaǵynan Ózbekstan qorshap tur.

Ármen qaraı Tájikstan, odan ary kún saıyn, saǵat saıyn atys-shabys, jarylys pen soǵystan kóz ashpaı otyrǵan Aýǵanstan jeri tıip tur.

Resmı málimetter boıynsha Maqtaaral jáne Jetisaı aýdandary oblystaǵy halqy tyǵyz shoǵyrlanǵan jáne demografıalyq ósimi jaǵynan joǵary aýdan sanalady. Mundaǵy jalpy halyq sany 304 684 adamdy qurap otyr. Aýdan 182 eldimekennen, 1 qala, 3 kent jáne 20 aýyldyq okrýginen quralǵan.

Maqtaaral jáne Jetisaı aýdandary halqynyń ult boıynsha sany – qazaqtar: 253 444 adam – 83,2%; orystar: 4 418 adam – 1,5%; ózbekter: 11 850 adam – 3,9%; tájikter: 25 883 adam – 8,5%; basqa da ulttar: 8 847 adam – 2,9%.

Al Saryaǵash jáne Keles aýdandarynda búginde 326 915 halyq turady. Aýdan aýmaǵy 762203 gektar, 154 eldimekeni, 1 qala, 1 kent jáne 23 aýyldyq okrýginen quralǵan.

Saryaǵash jáne Keles aýdandarynyń halqy da kóp ultty, basym kópshiligi qazaqtar (86,9%), odan basqa ózbekter (4,1%), tájikter (2,7%), ázerbaıjandar (1,2%), orystar (1,1%), tatarlar (0,9%), t.b. ult ókilderi turady.

2015 jyldyń aqpan aıynda Saryaǵash aýdanynda, 2016 jyldyń tamyz aıynda Maqtaaral aýdanynda jergilikti qazaqtar men tájikter arasyndaǵy ultaralyq qaqtyǵystar negizinde tártipsizdikter oryn alǵany belgili.

Keıbireýlerge unamasa da, ashshy bolsa da, ashyq aıtýǵa týra kelip otyr – keıingi kezde Myrzashól óńirindegi jergilikti qazaq ultynyń úles salmaǵy barynsha kúrt azaıyp bara jatqany baıqalady.

Bizdińshe, bul máseleni sheshýdiń jalǵyz ǵana joly bar. Myrzashóldegi 500 myń halyqty áleýmettik-ekonomıkalyq jaǵynan damytý úshin Maqtaaral, Jetisaı, Shardara jáne oǵan irgeles jatqan basqa da qala, aýdandardyń negizinde elimizdiń 15-shi oblysyn – Ońtústik Qazaqstan oblysyn qurý kerek.

Aldaǵy aptada Elbasymyz Nursultan Nazarbaev jumys saparymen Túrkistan oblysyna jáne Shymkent qalasyna barady. Joǵary laýazymdy qyzmette júrgen azamattar Myrzashól óńirindegi 500 myń halyqtyń janaıqaıyn Memleketimizdiń basshysyna burmalamaı, aına qatesiz, dál jetkizýi tıis. Qysqasy, Túrkistandy qazaqtandyramyz dep júrip Maqtaaral men Jetisaıdyń qarapaıym qara halqyn «shalaqazaqtandyryp», Myrzashólimizdi ekinshi Taýly Qarabaqqa aınaldyryp alyp júrmeıik.

Qoryta aıtqanda, qazirgi kúrdeli halyqaralyq jaǵdaıda Ózbekstan men Tájikstannyń, ary qaraı Aýǵanstannyń ıin tiresken tusynda, aýmaǵy jaǵynan bar bolǵany 176 myń gektar ǵana bolatyn kip-kishkentaı jerde 500 myńnan astam halyq turyp jatqan, turǵyndarynyń sany jaǵynan tutas bir oblysqa saı keletin Myrzashól óńiri halqynyń elimiz boıynsha erekshe memlekettik mańyzy bar iri ekonomıkalyq jáne mádenı ortalyqtarynan óte alys túkpirde qalyp qoıýy aıryqsha alańdatyp otyr.

Árıne, dál búgin-erteń jańa oblystyń ashyla qoıýy óte qıyn ekenin jaqsy túsinemiz. Biraq aldaǵy bes-on jylda Myrzashól men Shardara óńirinde Qazaqstannyń jańa oblysy báribir qurylýy tıis. Myrzashól men Shardarany túkpirde qaldyrma, Úkimet!

Myrzantaı Qojabaıuly Jaqyp,

L.N. Gýmılev atyndaǵy Eýrazıa ulttyq ýnıversıteti Teleradıo jáne qoǵammen baılanys kafedrasynyń dosenti (of Associate Professor), fılologıa ǵylymdarynyń kandıdaty (PhD), «Zertteýshi» Respýblıkalyq ǵylymı-bilim berý ortalyǵy» mekemesiniń dırektory.