Jyr oqyǵan kúbirletip bal ernin,
Moskva ma, Rımde me, taýda ma,
Men de keıin bir balany demermin,
Taba qylmaı dosyna da, jaýǵa da.
Jumataı.
30 qańtar - syrbaz aqyn Jumataı Jaqypbaevtyń týǵan kúni.
...Al meniń ǵajaıyp aqyn Jumataı Jaqypbaevty alǵash kórýim – 1983 jyl. QazPI-diń fılologıa fakúltetiniń İ kýrs stýdentimin. Stýdent aqyndardyń «Aýdıtorıa» degen toptamasy tasqa basylatyn bolyp, bir top ózim quralyptas jigittermen birge shımaı-shatpaǵymdy «Jalyn» baspasyna ótkizýge barǵanmyn.
Baspa úıiniń ózimiz bas suqqan bólmesindegi eki-úsh adamnan esimde qalǵany – balalarǵa arnalǵan áldebir uzaq óleńin bizge býsana oqyp berip otyrǵan Baıbota aqyn Serikbaev (qazir Qoshym-Noǵaı). Jorta oınaqylanyp, tili kúrmele, túsiniksizdeý únmen asyǵyp-úsigip óleń oqyǵanyn baqylap otyrýdyń ózi bir qyzyq. Álden ýaqytta esik ashylyp, ishke qara tory, qıaq murt, ushqyn atqan kúlim kózdi jigit aǵasy kirip keldi. Ornymyzdan turyp, amandasyp jatyrmyz. Sálemimizdi alǵan álgi kisi «Kim bolasyńdar?» dedi qyzyǵýshylyq tanytyp. İshimizdegi joǵary kýrsta oqıtyn eresek jigitterdiń biri shetimizden tanystyryp jatyr. Kezek maǵan kelgende, shoq janarly álgi kisim:
– Bul jigittiń aty ǵana Tóre me, joq álde zaty da tóre me? – dep mysqyldaı qadalyp, janymdaǵylardy bir jelpindirip tastady.
Jas ýaqytta adam kinámshil, tyzaqylaý kele me, jańa kórip otyrǵan kisimdi shoqtaı qaryp alǵan shaqpa tili úshin jaqtyrmaı qaldym.
Bylaıyraq shyqqan soń janymdaǵy tis qaqqandardan «Jańaǵyń kim ózi?» desem, «aqyn Jumataı Jaqypbaev qoı» deıdi.
Jumataı aty esimde osylaı jattalyp qaldy. Onan keıin aqyn dostarymnyń aýzynan keıbir óleńderin tıip-qashyp estip júrdim. Qyzyp alǵanda bireýi Jumataıdyń jyr shýmaǵyn jatqa oqyp:
Jandarǵa dos ta, dushpan da bolǵan,
Qumar da bolǵan, qushtar da bolǵan.
Keýdemnen bulbul ushqanda arman,
Itten de qalǵan, qustan da qalǵan,
Kóńilim meniń, kóńilim, – dep jylaıtyn boldy. Taǵy bireýi onyń ómirin ertegideı ǵyp aıtady.
Aqynnyń «sútke salǵan sýretteı» óleńderin osylaı árkim-árkimniń aýzynan estip júrgenim bolmasa, jyr jınaǵyn ushyrastyrǵan emespin.
1985 jylǵy kóktemniń jazǵa ulasar shaǵy, qasymda eki serigim bar, jelpinip alǵan úsheýmiz Jumataıdy «Saıran» kóli janyndaǵy avtovokzal mańynda ushyrattyq. Almaty oblysyndaǵy aýdandardyń birine barmaq bolyp, avtobýs kútip jalǵyz turǵan beti eken. Qasymdaǵy ekeýdiń biri – belgili aıtysker aqyn Esenqul Jaqypbekov, Jumataımen burynnan etene tanys, amandyq-saýlyq surasyp, qasymdaǵy aýyldasy Qaırat Kúlmenov ekeýmizdi, ol da stýdent-aqyn, tanystyryp jatyr.
Bul joly Jumaǵam maǵan baıaǵy mysqyly da, ekpini de joq, oıly da sabyrly qalypta kórindi. Ústinde qalalyqtar unata bermeıtin tor kózdi, qonymsyzdaý sholaq jeń jeıdesi bar. Jaǵamyz jaılaýda júrgen shaq, aqynnyń kórer kózge barynsha qarapaıym, tuıyqtaý turysyn birtúrli qorashsynyp qaldym.
Esenqul meni kótermeleı tanystyryp, qoıarda-qoımaı «Qara aǵash» degen óleńimdi oqýymdy ótindi. Qysylyńqyraı otyryp, aqyn Jumeken Nájimedenovke arnalǵan «Qara aǵash» degen óleńimdi oqyp berdim (bul óleń keıin «Jalyn» jýrnalynyń 1987 jylǵy №1 sanynda jarıalanǵan). Aqyn «jaqsy eken» dep ynta bildirdi, jylyushyraı qarap, qolymdy qysty. Biraq bizdiń emeýrinimizge ere qoıǵan joq, jol júrip bara jatqanyn aıtyp, sypaıy ǵana qarsylyq bildirdi. Álden soń júretin kóligi daıyn bop, otyrǵyzyp jiberdik.
Osydan soń Jumaǵańmen oqta-tekte kóshede ekeýden-ekeý ushyrasyp qalyp júrdim. QazMÝ-diń qaýymdasyp júretin jas perilerindeı emes, QazPI-de qalam ustaǵandar ilýde bireý, onyń ústine kileń qyzdardyń ortasy, sonan da kóbine «dúbir shyǵatyn jerlerde» jalǵyz-jarym jortamyz. Jáne Jumaǵańnyń da qasynda eshkim bolmaıdy. Nege ekenin, qysta kózge nyǵyz bolyp shalynatyn qarakúreń kisi, jazda ashańdanyp, bozaryp kórinetin. Baıaǵy jolyǵystan keıin esinde myqtap saqtap qalǵan ba, árdaıym kórse boldy jylyushyraı jymıyp, yjdaǵatpen sálemimdi alatyn. Sosyn:
– Bala, tańdaı jibiterlik birdeńeń bar ma?» deıtin jolyqqan saıyn ózimsinip. Ashqursaq stýdentte ne bolsyn, qaltamda qara baqyr joq men, ketkenshe asyǵam. Jolyqqan saıyn osylaı uıatty bolyp júrdim. Nıetim túzý-aq, biraq «joqqa júırik jetpeıdi». Birde zorlana jymıyp, endi birde tútigip júrip teris burylyp ketkenim de bar. Onym aǵa tutyp artynan erip júrgen keıbireýlerden kóńilim sýyp qalǵan meniń Jumaǵamdy da sol qatarǵa qosyp qoıǵandyǵymnan bolsa kerek.
Birte-birte tanys ta beıtanys Jumaǵam kózime jylyushyraı bastady. Aldymen asyqpaıtyn júris-turysy unady, onysyn ózime uqsatyp qoıdym. Sosyn barynsha beıǵam qarapaıymdylyǵyn, syr tunǵan meıirimdi janaryn sál syǵyraıtyp, únsiz shylymyn soraptap turatynyn aýyldaǵy qońsylas, kóńili jaqyn, keń qoltyq aǵalarymnyń keıpine aparyp qondyrdym. Osy turysynda óziniń de, ózgeniń de baǵasyn tap basyp tanıtyn tamyrshylyq jatqandaı edi. Birde ózi sýqany súımeıtin bir aqynnyń sońynan erip júrgenimdi jaqtyrmaǵandaı keıip tanytyp turdy.
Jumaǵańmen eń sońǵy ret júzdesýim – 1989 jylǵy qańtar aıynyń alǵashqy onkúndigi. Bul kezde syrttaı oqýǵa aýysqam, ınstıtýt bitiretin jylǵy qysqy sesıaǵa kelgen kezim. Kóshede óz kóńilimdi ózim jylytyp kele jatsam, Jazýshylar odaǵy úıi janynan Jumaǵam qarsy shyǵyp qaldy. Amandyq-saýlyq surasqan aqynǵa endi men jata-jabysa kettim. Qaltam birshama toq, osy joly naǵyz reti kelip tur, jaqsylap syılap jibersem deımin. Sol oımen nıetimdi bildirip, tizgindi ózine berip em, «qalaı bolar eken?» degendeı, barlaı qarap alǵan Jumaǵam meni Odaq úıine jaqyn mańdaǵy «Almaty» qonaqúıiniń meıramhanasyna bastap alyp keldi. Syrtqy kıimimizdi kire beriste qaldyryp, joǵaryǵa kóterildik te, keńirek ústelge jaıǵasyp, aldymyzǵa ony-puny aldyrdyq. Jaqsy tilek aıtysyp, endi jaılana bastaǵanda, qasymyzǵa bóten bireýler kelip otyra bastady. Ońasha otyrysty tilep kelgen men kelgenderdi ishteı jaqtyrmaı qaldym. Jumaǵam kóńildi, álgilermen yqylastana tanysyp otyr. Qalam ustaǵandarmen qońsylas deýge kelmeıtin, syrttary toq, maıly qasyqtaı jylpyldaǵan jigitter kórindi. Olarǵa «Qazaqtyń úlken aqyny Jumataı Jaqypbaev» dep erkinsı tanystyryp edim, «oı qoı» degen aǵamyz qysylǵandaı jyly jymıdy. Ne kerek, munda uzaq otyryp bereke tappadyq, qasymdaǵylardy qara albastydaı kórip túıilip qalǵan men ózime de, aqynǵa da ústin-ústine tartqyzyp jiberdim bilem...
Áldebir ýaqta syrtqa shyqtyq. Kesh batyp, qarańǵylyq áldeqashan túsken, kóshe shamdaryn qańtardyń sary aıazy býyp tur. İshke túsken qyzyl shoqty taǵy úrlesek deımin. Biraq aqyn aryǵa barǵan joq. Maǵan «onan da óleń oqy» deıdi. Men ózimdi keremetteı sezinip, Jumaǵańnyń aldynda jyr basyn aǵytamyn kep... Sóıtip, siresken qardy syqyrlata basyp, edáýir ýaqyt júrip aldyq.
– Meniń óleńderimdi oqyp kórdiń be? – deıdi bir kezde.
– Joq. Bir jol óleńińizdi oqyp kórmeppin. Jınaǵyńyz qolyma túspese, ólem be? Kitap dúkeninde atymen joq. Úıińizde bolsa, bireýin syılańyz.
– Kitabym ózimde de qalmapty.
– Onda óleń oqyńyz...
Aqyn biraq óleń oqymaıdy, esesine jaýraǵan aıaqtaryn bir-birine soǵyp, tabanyn jerge jıi qaqqyshtaıdy.
– Seniń aıaǵyńda tabany qalyń «aláska» etik, meniki mynaý – jup-juqa kúzdik báteńke, – deıdi aıaǵyndaǵysyn kóterip. – Qaıtaıyq!
Meniń mundaı kisi betine jel bop tımeıtin jaqsy adamdy jibergim joq...
– Erteń túste Jazýshylar odaǵyna bir jartylyq alyp jet. Maǵan emes, Iranbekke kerek (Ol kezde Iran-Ǵaıyp «QÁ» gazetiniń poezıa bóliminiń meńgerýshisi). «Qazaq ádebıetine» óleńińdi shyǵartyp berem...
Erteńine bara almadym. Ol kezde araqtyń baǵasy attaı kez. Baqandaı on rúbl. Sirá, ortaıyp qalǵan aqshamdy qımadym ba, shyn nıetim qulamady ma, barýdyń reti kelmedi...
Onan keıin de eki jyl ótken. Aýylda, Ońtústik Qazaqstan oblysynyń Sozaq aýdanynda mektep muǵalimimin. Sholaqqorǵandaǵy kitap dúkenine bas suǵyp, sóredegi kitaptardy yǵystyryp júrsem, bir qýysta shań basyp jatqan juqaltań kitapshanyń kózime ottaı basylǵany. «Shuǵynyq gúl tórkini» eken. 1984 jyly shyqqan. Almatydan taptyrmaǵan alaqandaı kitaptyń oıda-joqta aldymnan osylaı shyqqany. Árıne, jalma-jan satyp aldym. Oqyp kórsem, o, ker-re-met! Bas ala almaı, qunyǵyp qaıta-qaıta oqyǵanmen, shólimdi qandyra almaımyn. Tabıǵaty tap-taza, sondaı tunyq, ne degen kerim óleń, keremet aqyn deımin... Shirkin-aı, qaıyra bir jolyǵyssaq, áńgimelesip-syrlasý baqytyna ıe bolsam,- deımin ókinishten ah uryp...
Biraq meniń baqytsyzdyǵyma qaraı bul kezde aıaýly aqynnyń endi qaıtyp oralmaıtyn máńgilik saparǵa attanyp ketken kezi bolatyn.
