Prezıdenttiń «áleýmettik jeliden qashpańdar» degeni sol eken, eldegi ákim ataýly qazir áleýmettik jelilerge qosylyp, jeke paraqshalaryn ashyp jatyr. Túrkistan oblysynyń ákimi Ómirzaq Shókeev, Qaraǵandy oblysynyń ákimi Erlan Qoshanovtan bastap ákim ataýly tvıtter men feısbýkke tirkele bastady. Jeli qolldanýshylary endi ákimderge muńymyzdy aıta alamyz dep máz, al ákimder «Prezıdettiń aıtqanyn oryndadyq» dep máz. Al bizdegi oı «osy bizdiń ákimder Úkimetke nege qyzyqty mehanızmder usyna almaıdy» dep qynjylamyz.
Mysaly, aýyldy-aımaqtardaǵy máselelerdi tarqatsaq, elimizde 282 mln gektardan astam jaıylymdyq jer bar. Qynjylarlyǵy, sol kólemdi jaıylymdyq jerdiń 30 paıyzyn ǵana uqsatyp otyrmyz. Al qalǵany paıdalanylmaı otyr. Keleshekte biz jerimizdiń qunarlylyǵyn kóterip, óndiristik, ónimdilik qabiletin arttyramyz desek, jańashyldyqqa bet buryp, buryn astyq egilgen, qazirde bos jatqan jerlerge kópjyldyq shópter egý máselesin qolǵa alýymyz kerek emes pe?!
«Biraq bul máselege aýdan-aýyl kólemindegi ákimderdiń bul máselegen bas aýyrtqanyn kórmedik» deıdi mamandar. Ekinshi bir másele, elimizde barlyǵy 175 aýdan bolsa, sonyń ishinde 72 aýdan damýy jaǵynan kenjelep qalǵan. Mine, osy damýy kenjelep qalǵan aýyl aımaqtardyń máselesi de búginde jabýly kúıinde qalyp barady. Sala mamandarynyń paıymdaýynsha, bizdegi ákimdikterde máselelerdi sheshýge degen belsendilik joq.
Buǵan qatysty ekonomıka ǵylymynyń doktory, profesor Atamurat Shámenov, ákimderge qarjyny ustattyryp úıretý kerek ekeninin alǵa tartty.
«Bizde aýyl sharýashylyǵy máselesimen tek qana aýyl sharýashylyǵy mınıstrligi aınalysyp júr. Menińshe, aýyl-aımaqty damytýdy tek qana bir mınıstrliktiń arqasyna artyp qoıý durys emes. Bul iste jergilikti ákimshilikterge de ózindik mindetteme júkteý kerek. Jergilikti ákimder óz aýyl-aımaǵynyń jaı-japsaryn jaqsy biletindikten árbir reformany ákimshilikter arqyly júrgizsek jón bolar edi. Bul úrdis aýylǵa bólingen qarjynyń dittegen jerine dál jetýine yqpal eter edi. Sebebi qazir aýylǵa baǵyttalǵan qarjyny orta joldan qaǵyp alatyn deldal holdıńter, aksıonerlik qoǵamdar jetip-artylady. Osydan baryp aýylǵa bólingen qarjy aqyr sheninde talan-tarajǵa túsip ketetini de ras. Sondyqtan bul jerde ákimderdiń qaýqaryn arttyrǵan abzal. Bólingen qarjy dittegen jerine jetse ǵana ol sala ońtaılanady emes pe?! Endeshe bizge jergilikti ákimderdiń belsendiligin arttyratyn kezeń áldeqashan jetti. Bul biz úshin ózekti másele» deıdi Atamurat Shámenov.
Mamannyń baıyptaýynsha, damyǵan jáne damýshy elderde bul másele ońtaıly sheshilgen. Tipti kórshi Reseıde, Ázirbaıjanda, Armenıada jergilikti ákimderdiń ekonomıkalyq ózgeristerge saı ózindik sheshim qabyldaýy, qyzyqty mehanızmder usynýy jap-jaqsy rettelgen eken.
«Ózge elderdiń ákimderi aýqattylardy aýyldaryna ınvestor bolýǵa shaqyryp, olarǵa belgili bir qyzyqty usynystar aıtyp halyqqa tıimdi joldaryn usynady. Al bizdegi ákimderge úkimet bir ǵana baǵa saıasatyn adaǵalaýdy tapsyryp edi. Sonyń ózinde keıbir ákimder bazardaǵy baǵaǵa ıe bola almaı, saýdagerlerge «baǵany ósirseńder basyń ketedi» dep ses kórsetýden ári asa almaı qaldy. Bul rette jergilikti ákimder nege naryqqa qatysty qyzyqty usynystar usynbaıdy?! Máselen, ár ákim óz aýdanynda áleýmettik jeńildikpen taýar satatyn kishigirim dúkender jelisin qurýǵa nege qarajat qarastyrmaıdy?! Ónim óndirýshilerdiń tikeleı ózimen kezdesip, sol dúkenderge arzan taýarlardy deldaldarsyz tikeleı zaýyttan arzan baǵaǵa ákelip samsatyp qoısa ónim arzan bolmaǵanda qaıtedi?! Mine, bizdiń ákimqaralarda osyndaı qyzyqty baǵytta jumys isteý jaǵy kemshin»,- dedi ekonomıs-ǵalym Atamurat Shámenov.
Ǵalymnyń bul pikirin ekonomıs sarapshylar da qýattap otyr «Qazirgi aqparattyq damý zamanynda tek qana Úkimetten kómek kútip otyrý durys emes» deıdi ǵalymdar.
«Qazirgi tehnologıalardyń damý ǵasyrynda álemde úlken ózgerister bolyp jatyr. Kóptegen elder kún jáne jel energıasyna nazar aýdarýda. Kórshi Reseı bolashaqta 65 paıyz energıany kún men jelden alýǵa basa nazar aýdarýda. Ózbekstan da osyǵan qatty nazar aýdara bastady. Kóptegen elder joqtan bar jasap otyr. Nanotehnologıa, bıotehnologıanyń arqasynda úlken múmkindikterge qol jetkizetin zaman týdy.
Keleshekte munaıǵa suranys azaıady da, aýyl sharýashylyǵy ónimderine suranys artady. Sondyqtan biz aýyl sharýashylyǵynyń áleýetin arttyrǵanymyz abzal. Osy oraıda aýyldyq aımaqtardy basqarýǵa bilikti, bilimdi azamattar tartylýy qajet. Sebebi qazir aýdan-aýyl kóleminde «ókimet óltirmeıdi» degen beımaral túsinikpen kún keshýge bolmaıdy. Bir qıynshylyq bolsa Úkimetke ıek artyp otyratyn ákimqaralar bar. Kerisinshe, ákimder Úkimetke qyzyqty usynystar aıtyp, jańa mehanızmder usynyp jańashyldyqqa umtylýy kerek. Osyǵan oraı jergilikti ákimdikterdiń ózin-ózin basqarý júıesine naqty qadalaǵaý engizý qajet. Ákimderdiń ózin ózi jetildirip, jergilikti júıeni naryqqa saı saýatty basqarýyna múmkindikter berilýi tıis. Kerek bolsa olardyń bilimin de jetildirip otyrǵan jón»,- deıdi ekonomıs-sarapshy Maral Tórtenova.
Mine, mamandardyń paıymdaýynsha, ákimder áleýmettik jelide emes, áleýmetpen baılanysta belsendi bolýy kerek. «Halyqtyń jaıyn tek minbede ǵana aıtyp, minbeden túse bere baıandamasy jaıly umytyp ketetin de ákimder baryn alǵa tartqan mamandar «ákim eldiń jaıyn oılaıtyn azamat bolsa, ony feısbýk pen tvıtterge tirkelmeı-aq halyq biler edi, qurmetter edi» deıdi.
Qarlyǵash Zaryqqanqyzy
