Shúı Shıý Lı – Qytaıdyń qazirgi zaman jazýshysy. Onyń týyndylary kóbine laqap atpen jarıalanyp turady. Djy Jıań Shın – Jazýshylar Odaǵynyń múshesi. «Kóshe kórinisi», «Úıdiń ishi, úıdiń syrty», «Ýaqyttyń qara tut aǵashy» sekildi kóp talqylanǵan, keń taralǵan áńgime, novela jınaqtary jaryq kórgen.
Bir oqıǵa meniń júregimde máńgige qaldy. Tipten sol oqıǵanyń ótkenine biraz ýaqyt bolsa da, men áli umyta alar emespin. Ol oqıǵa esime tússe boldy, qıanat is istegendeı azaptanamyn.
Sol kúni týystarymnyń úıine jumys babymen barýǵa avtobýsqa otyrǵanmyn. Avtobýs júre bastaǵanda, bireýdi jazǵyryp, aıǵaılap jatqan daýys estidim: «Tez, tús avtobýstan! Tez! Tez!». Men burylyp, daýys shyǵyp jatqan jaqqa qarasam, kondýktor túrin buzyp, bir jas balaǵa ursyp tur eken. Ol balanyń túr-álpetinen jat jerlik ekenin ańǵarýǵa bolady. Ústinde usaq gúlderi bar eskileý jatar kıimi, qolynda matadan tigilgen sómkesi bar, menińshe, kúndelikti turmysta qoldanatyn zattary bolýy kerek. Túri bozaryp ketken, aýrý adamǵa uqsaıdy. Kondýktor qatal daýsymen balanyń avtobýstan túsýin talap etkende, bala álsiregen, sharasyz daýsymen: «Keshirińiz, mende rasymen de aqsha joq. Eki aıaldamadan keıin túsip qalamyn. Jańa ǵana aýrýhanadan ıne saldyryp kelemin, tańǵy asymdy da áli ishpedim, sál ǵana meıirimdilik tanytyńyzshy?...», - dep surady. «Bos sóz sóıleme! Aqshań joq bolsa, nege minesiń? Birazdan keıin tekserse, bizdiń obalymyzǵa qalasyń jáne bizge aıyppul tóletýi múmkin... Endi avtobýstan tús! Óıtpegen jaǵdaıda, kópshilikti joldan qaldyrasyń», - dep kondýktor kesip aıtty.
Onyń túri odan ary túnerip ketti. Avtobýs ishindegi adamdar ózine kómektesedi degen úmitpen, kómek suraǵan jalynyshty kózderimen avtobýstyń ishindegi jolaýshylardy sholyp shyqty. Biraq eshkimniń eshqandaı da jany ashymady. Keıbireýler mensinbeı, ony mazaq etip: «Túh, aqshasy joq bolsa, nege jolǵa shyǵady eken?», «Tez, avtobýstan tús, bizdiń ýaqytty aldyń», «Jat jerlikter ylǵı ózderin kedeı adamdarsha kórsetedi. Kim biledi, múmkin bul bala ótirik beısharaǵa uqsap, eldiń sadaqasyn almaqshy shyǵar...», «Kim biledi?..»... - dedi.
Bala kópshiliktiń ózi jaıly aıtqan bos sózderin túsindi me, joq pa, qaıdam? Ol basqa adamdardyń bet-álpetinen ózine kómektesýdi qalaıtyn adam joqtyǵyn baıqady. Esh amalsyz, avtobýstan úndemeı túsip ketti.
Avtobýs júrip ketti. Túk te bolmaǵandaı. Biraq aıaq astynan, ne sebepti ózimniń sonshalyqty «tas júrek» bolǵanyma tań qaldym. Sebebi, sol bala kómek surap, jáýdiregen kózderimen maǵan da qarady ǵoı... Men sol kózderge qaraǵanda, rasynda, ol úshin bılet alyp berýdi oıladym. Bar bolǵany bir-eki ıýán emes pe? Biz úshin eki ıýán aqsha bolyp pa? Áıtse de, men bul oıymnan tez bas tarttym.
Bul bir sáttik oqıǵaǵa esh qatysym joqtaı, eshteńeni de, eshkimdi de elemegendeı otyra berdim. Shyndyǵyn aıtqanda, men sol bir-eki ıýándy qımadym emes, aldymen, ózimniń «jeke basymnyń paıdasyn» oıladym: birinshiden, kondýktordy renjitemin be dep. Ol «qara bet», ıaǵnı jaman adamnyń rólin oınady, al eger men «qyzyl bet», ıaǵnı jaqsy adamnyń rólin oınasam, kondýktor men jaıly ne oılaıdy? Ekinshiden, avtobýstaǵy jolaýshylar men týraly ne deıdi: «Jaqsy adam bolǵyń keldi me?», «Kómekke zárý jandar kóp, sen solardyń bárine kómektese alasyń ba?»...
Báribir, men az ýaqyt ishinde kóp dúnıe oıladym, qaıta-qaıta oqtaldym. Biraq sońynda, men «tas júrek» obrazyn oınaǵanymdy túsindim. Ońaı-aq kómektesýge bolatyn isten bas tarttym. Búginde ózime qaldyrǵanym máńgilik ókinish pen mazasyzdyq.
Múmkin, keıbir adamdar maǵan óz-ózine áýreshildik tapty, túımedeıdi túıedeı etti, dep kúletin shyǵar. Alaıda, meniń oıym: eger men jat jurttyq bolsam, basqa adamnyń kómegine zárý bolǵanda, onyń ústine, basqalardyń kinálaýyna, kelemejdeýine ushyrasam, qandaı sezimde bolar edim, men qalaı oılar edim? Onymen qosa, bul túrli kómek, ásilinde, óte mardymsyz kómek. Kez kelgen adamnyń qolynan keletin kómek. Sony isteýdi eshkim de qalamaıdy jáne isteýge batyly barmaıdy.
Adamdar arasyndaǵy súıispenshilik qaıda ketken? Sol taǵy kondýktordy aıtsaq, bılet almasań, avtobýsqa otyrmaýyń kerek bolsa da, sonshama oılanýdyń esh qajeti joq edi. Seniń bılet almaǵan adamdy avtobýsqa otyrǵyzbaýyńda esh qatelik joq. Eger sende azǵantaı ǵana meıirbandylyq bolǵanda, jolaýshylardy úgittep, bul jat jerlikke bılet alýǵa jeterlikteı aqsha jınap berýlerin suraǵanyńda, jaǵdaı basqasha bolýshy edi... Biz, vendjoýlyqtardyń kóbi baýyrmal, basqalardan kómegin aıamaıtyn jandarmyz. Gazet jáne basqa aqparat quraldary kópshilikti aqshalaı kómek berýge úgittegende, attaryn qaldyrmaı ketken san myńdaǵan meıirban jandar da bolyp edi ǵoı?
Taqyryptan alystap kettik, qysqasy, meniń bir sáttik ózimshildigim ómirime eshqashan da orny tolmas ókinish qaldyrdy.
Aýdarǵan: Maqpal Sembaı
