Biz – eki myńjyldyqtyń ári eki birdeı júıeniń kýásimiz. Biz aqsaqaldar mektebin kórip, tekteýmen óstik. Al mektep bizge jaýapkershiliktiń ne ekenin uǵyndyrdy. Qalaı desek te, shynshyl, adal, eńbekqor bolýdy ata-anamyz sanaǵa myqtap sińirdi. Áskerge ketkenge deıin aýylda boldym.
Eń úlken jeńgemniń Saǵat atty aǵasy qoıshy edi. Sol kisige kómekshi boldym. Meni erekshe jaqsy kórgeni sondaı, álgi aǵam eshkimge mingize qoımaıtyn Aqtanaý deıtin júırigin maǵan ǵana beretin. Oınaqshyǵan sulý atqa er salyp, keń dalada kósile shaýyp, jelmen jarysqan jas shaǵymda úlken teatrdyń akteri atanam, ózim «Qyz Jibekten» kórip tamsanǵan Quman aǵam, Merýert apammen bir saxnada júrem, áriptes bolam dep oılappyn ba...
Án salǵandy jaqsy kóretinmin. Meniń týǵan jerimniń tabıǵaty ǵajap qoı, shirkin! Úıden shyǵarda erteńgilikte ishetin shaıǵa qoıdyń maıy men nandy týrap salyp soǵyp alatyn edik, solaı keshke deıin toq júretinbiz. Búginde ǵoı, ózgenikin jeńsik as sanap, ózimizde bardyń qadirine jete almaı qalǵanymyz...
Qoıymdy aldyǵa salyp kúnuzaq taý-tasty jańǵyrtyp, án aıtatyn edim. Ol az bolsa, qara dalanyń tósinde jaý da – ózimmin, batyr da – ózimmin, birese – Tólegen, birese – Bekejan bolyp qıaldyń jeteginde júrip, jaıylǵan qoılaryma óner kórsetýden jalyqpaıtynmyn. Báıge atyn sonsha qınadyń demeı, júırigin taqymyma qıǵan sol aǵamnyń «óner» atty tuıaǵy jer tarpyǵan sáıgúlikke minip Jer álemdi sharlasa, atynan aýdarylyp túsip, uıatqa qalmasyn degeni shyǵar, bálkim! Qansha degenmen qulynyn baptap tulpar shyǵarǵan qazaqtyń balasymyz ǵoı...
Bizdiń aldymyzdaǵy aǵalar da, keıingi iniler de ásker qatarynda bolýdy ózderine uly mindet sanady. Men de sonyń biri bolatynmyn. Oryssha múlde bilmeıtin, aýylynan uzap shyqpaǵan bozbalany eki nemese úsh jylǵa áskerge jibergen sheshelerimizdiń uldaryn saǵynyp, talaı ret kórsetpeı kóz jasyn kóldetkenderi bizdiń býynnyń jigitterine belgili. Áskerı mindetti atqaryp elge kelgen soń da eshkimge aıtpaǵan armanymnyń jeteginde júrdim. Biraq osyndaı ádemi qıaldan góri «akter bolatyn adamda túr bolýy kerek, meniń faktýram kelmeıdi» degen kúdik kóńilimdi bılep aldy. Keńestik kezeńde jumys istemegen adamdy ýchaskelik mılısıonerler jazaǵa tartatynyn aıtyp qorqytatyn edi. Qaıta qoı baǵatyn nıetimdi anam asa unatpady, tipti bul oıymdy quptamady da...
Ol zamanda barlyq aýylda klýbtar bar edi, «Qyzyl otaýdyń» jumysy dúrkirep turǵan kez. Qazir ǵoı tóbelerinde týy bolǵanymen terezesinde býy joq qańyrap bos turatyn mádenı oshaqtarynyń tolyp jatqany...
Bizdiń aýyldyń ónerpazdary árdaıym tek aldyńǵy orynnan kórinetin. Meniń án salatynym jerlesterime belgili bolǵan soń aýdanda ótkiziletin mádenı sharalardan qalmaı qatysatynmyn. Án de aıtam, kórermendi ázilge de qaryq qylam. Ol ýaqytta xalyqtyq baqylaýshy degen qyzmetter boldy, aýdan ortalyǵynda sondaı jumysta isteıtin aǵamnan mendeı «ónerpaz» inisi baryn bilgen aýdannyń birinshi sekretari sol aǵam arqyly aýdandyq Mádenıet úıine jumysqa aldyrady. Aǵam meniń qıqańdaǵanyma qaraǵan da joq. Aıtqanyna kónbesem óziniń jumystan aıyrylatynyn aıtyp qorqytqanyna senippin. Ony keıin bildim ǵoı. Mádenıet úıine jumysqa ornalasqannan-aq dúrmekke ilestim de kettim.
Birde Shopandar sletine qatysýymyz kerek boldy. Tórt aýdannyń – Narynqol, Kegen, Uıǵyr, Eńbekshiqazaq aýdanynyń ónerpazdary ataqty Shálkóde jaılaýyna jınaldyq. Shopandardyń toıy kókparsyz, án-kúısiz ótýshi me edi... Kóp shopannyń biriniń kıiz úıindemin. Úı ıesi dastarqandy jasap, bárin daıyndap ketken eken. Uıqymnan oıanǵanda kózim keregede ilýli turǵan kımeshek pen kamzolǵa tústi. Kempir-shaldyń daýysyn salyp aınalamdy azan-qazan qylyp júrgen kezim. «Saxnalyq oıynǵa kıermin» dep salyp ákelgen áıeldiń kóılek-kónshegi ózimde de bar. Jaıýly turǵan dastarqan basynda shaıymdy iship otyrǵanda da álgi kımeshek kóńilimdi aýdara berdi. Ne túlen túrtkenin kim bilsin, aınalama qyzyq kórsetkim keldi me, oılanbaı-aq ádemilep turyp kımeshekti kempir bolyp kıindim. Esiktiń aldynda ertteýli turǵan qoıshynyń atyn minip, sol keıpimmen toıdy betke aldym. Kózim anadaıdaǵy kókparshylarǵa tústi. Dalańdap álgilerge qaraı shaba jónelgenim sol, kóılektiń etegi jelp-jelp etip, kókparshylardy bylaı qoıyp, basqa jurttyń nazaryn aýdartsyn. O zamanda bu zaman kókparǵa shapqan kempirdi qaı qazaq kórgen? Aldyna laqty óńgergen kókparshylarǵa etegim jelpildegen kúıi shaýyp bara jatyrmyn. Ún-túnsiz shapsam bir jón ǵoı: «Qasıetińesseıin, ákel andaǵy laqty! Ber maǵan!» – dep kempirdiń daýysymen oıbaıdy salyp buzyp-jaryp kókparshylardyń ortasyna bir-aq kirdim. Kókparshynyń jaq ashýǵa shamasy kelmeı ustata salǵan laǵyn aldyma óńgergen kúıi aldy-artyma qaramaı quıyndattym deısiń. El ań-tań! Kókparshylarda óń-tús joq, ertegidegi oıda-joqta paıda bolatyn jalmaýyz kempirdeı etegi jelpildegen kúıi quıyndatyp kep kókparyn tartyp alǵan kımeshekti «kempirge» birdeńe deýge shama qaıda? Toıǵa jınalǵan sol kezdiń atqaminerleri bar, toptalǵan kópshilik bar, óz aýylymnyń adamdary bar, solar tanyp qoımasyn degen oımen qalyń jurtqa jaqyndamaı, kóz aldarynda ne bolǵanyn túsinbeı ońashalaý turǵan eki-úsh jigittiń aldyna laǵymdy tastaı bere: «Uıǵyr aýdanynyń birinshi sekretarine atadym», – dedim de shaba jóneldim. Qaıta kıiz úıge oralyp kımeshekti ornyna qoıyp óz jónimmen túk bolmaǵandaı áriptesterime qosyldym. Eshkimge eshteńe aıtpadym.
«Oı, Bekjan, sen qyzyqty kórmeı qaldyń, bir kempir kókparshylardyń laǵyn julyp áketti ǵoı».
«Kempir bolsa da qaıratty eken, qaı jaqtyń kempiri boldy eken», – dep kórgender biraz daýryǵysyp, sol kúni «kókparshy kempir» eldiń aýzynda júrdi. Mıyǵymnan kúlip qoıam, qaıdaǵy tartyp alǵan, etegi jelmen jelpildep jaǵy tynbaǵan kúıi: «Berde-ber! Ákel beri!» – dep kele jatqan kımeshekti kempirdiń qolyna kókparshynyń óńgergen laǵyn sózge kelmeı esh qarsylyqsyz ózi ustata salǵanyn qaıdan bilsin jıylǵan el...
Myna bir kımeshekti kórgende sol oqıǵa qazir bolǵandaı kóz aldymnan júrip ótti. Sony kórip kýá bolǵandar áli de umytpapty. Sonyń biri – áriptesim Baýyrjan Qaptaǵaıdyń baýyry Aıypjan aǵa. Bul da meniń ómirimniń ezý tartqyzyp, júregime jylylyq syılaıtyn sáýleli sátiniń biri edi.
Turys Bekjannyń Facebook-tegi paraqshasynan
