Sońǵy ýaqytta «Jan» sózine qatysty áleýmettik jelide ekiudaı pikir shyǵa bastady. Bul taqyryptyń qozǵalýyna Mekkede qajylarǵa jol siltep júrgen bir baýyrymyzdyń: «Biz keıde jaqsy kórgen adamdarǵa «Jaann» deımiz. Bul sózdi aıtýǵa bolmaıdy. Óıtkeni, Jaann degen jyndardyń atasy!» — degen pikiri sebep boldy. Sonymen osy sózdiń tórkinine úńilip kórelik.

Aldymen, «Jan» sóziniń maǵynasyna toqtalsaq, bul sóz qazaqqa parsydan engen sóz. Iaǵnı, tirshilik, tiriniń boıyndaǵy ómir qýaty, ómir nári (jáýhary) degen maǵynany bildiretin sóz. Bul sózdi jalań túrde ǵana emes týyndy sózderde de kóptep qoldanamyz. Mysaly, qazaqtaǵy janýar sózi, parsynyń janáýar (tirshilik ıesi, tiri) jan-azar (jandy aýyrtatyn, aýyrtpashylyq týdyratyn), janǵaq (jan-gah)  jan úıi (qaby) sıaqty kóptegen sózderdi tizbekteýge bolady. Solardyń ishinde eń maǵynalysy janbas (jan-baz) sózi. Bul sózdiń tikeleı maǵynasy janmen oınaý degendi bildirgenimen, janbastyń (jambas) ómirlik máni bar ekendigi belgili. Adam ólgennen keıin onyń súıegi shirip ketedi. Bolmasa órtenip óledi, sýǵa ketedi t.b. Biraq adam aqyrzamanda mahshar kúni qalaı tiriledi degen suraqqa keıbir ǵalymdar Qurandy tápsirleı otyryp, adamnyń janbasynda bir «dánek» bar. Ol qandaı áserge de joıylmaıdy. Mine, sol dánektiń arqasynda Alla Taǵala qıamet kúni adamzatty tiriltedi eken degen kózqarasta da oılanarlyq dúnıe bar. Demek bul maǵynada eshqandaı jyndardyń atasy týraly maǵyna joq!

Ekinshiden, qazir de kóp qoldanylatyn rýh sóziniń balamasy retindegi «jan». Rasynda, kóbimiz bul sózderdi bir-biriniń balamasy retinde qoldana beremiz. Biraq Shákárim Qudaıberdi uly: «Nápsi der rýhsyz jandardy, Meıli adam, meıli ańdardy» dep rýh pen jannyń bólek dúnıeler ekendigin aıtady. Óıtkeni adamdy basqa tirshilik ıelerinen daralandyryp turǵan jan emes, rýh. Sebebi, tirshiliktiń bárinde jan bar, al rýh tek tiri adamǵa tán. Bul máselege oı júgirtken ǵalymdardyń qarasy kóp, ejelgi dáýirden bastap qazirge deıin jan týraly talas tartystar tolastar emes. Tipti, psıhologıa ǵylymyn qazirde «Jan taný» dep ataý da beleń alyp kele jatyr. Sondyqtan jannyń ekinshi maǵynasynda da eshqandaı jyndarǵa qatystylyǵy baıqalmaıdy.

Úshinshiden, Qurandaǵy Rahman súresiniń 15-aıatynda «Ýá halaqal-Jaanna mın márıjın mın Náár» (Jyndardy ottyń jalynynan jaratty) degen sózindegi jyndardyń kópshe túrinde aıtylatyn «Jaann» sóziniń ekinshi bir maǵynasy ottan jaratylǵan Jyndardyń atasy degen maǵyna bar. Osy turǵydan kelgende joǵaryda aıtqan baýyrymyzdyń pikirinde aqıqat paıy bar ekendigin joqqa shyǵarýǵa bolmaıdy. Degenmen qazaqtyń tilinde Jyndardyń atasyn Jaann dep ataý ádetke aınalmaǵandyqtan, biz parsy tilindegi ómir nári, tirshilik qoregi maǵynasyndaǵy Jan, janym, janymnyń jartysy sıaqty sózderi jaqsy kóretin adamdarymyzǵa qaratyp atıýymyzda eshqandaı ábestik joq. Sondyqtan jaqyndarymyzdy «Janym» dep baǵalap, jyly sózderimizdi aıamaıyq! 

Keńshilik Tyshqan,

dintanýshy-ǵalym