«Qudekeń» dep otyrǵanymyz – kádimgi Qudaı. Degenmen, bul suraqqa áńgimeniń sońynda oralarmyz, ázirge eń kúıip turǵan máseleni – aldaǵy saılaý jaıyn az-kem sóz etip, eki ótinish aıtsaq deımiz.

Árıne, bul saılaýǵa D.Nazarbaeva túsip, tezirek taqqa otyra ma, joq álde Q-J.Toqaevqa bir-eki jyl saltanat qurýǵa múmkindik berile  me, boljam jasaý qıyn, ol jaǵyn óz «senarıi boıynsha» qımyldap jatqan joǵary bılik biledi. Eger  bılik I.Tasmaǵanbetovti báıgege qossa, eń optımaldy sheshim sol bolar edi (óıtkeni, onyń jeńip shyǵary sózsiz), sonda el de Elbasyǵa rıza, Imekeń de ózi bılikte otyrǵan kezde Elsınniń Pýtıni sekildi ustazynyń zeınetker retinde muńsyz-qamsyz demalýyn qamtamasyz eter edi, biraq, másele Tuńǵysh Prezıdenttiń bılikti óz otbasynyń ýysynan shyǵarǵysy kelmeıtindiginde, Darıǵanyń ekinshi laýazymdy ıelenip, endi sońǵy sekiriske daıyndalyp jatqany da sonyń qamy ekendiginde bolyp tur ǵoı...

Osy tusta I.Tasmaǵanbetovke «saılaýǵa tússeńizshi» dep ótinip jasap jatqan jurt kóp. «Oı, ol – «prodýkt» qoı, jalpy, komýnıserdiń eshqaısysyna senýge bolmaıdy» dep jatqandar da az emes. Aǵaıyndar-aý, naqty ómirge shynaıy qarap, ádildigin aıtaıyq ta - qaı ákim Atyraýdaǵy sheteldik, Almatydaǵy otandyq, bir ernimen kók tirep, bir ernimen jer tiregen kompanıalardy aýyzdyqtaı aldy? Qaı ákim «kúndiz otyrmaıtyn, túnde uıyqtamaıtyn» teńdessiz iskerliktiń úlgisi bola aldy? Qaı ákim astana Nur-Sultandy qazaqylandyra aldy? (Kázir ol burynǵy orystanǵan taz qalpyna qaıta tústi...) Kóre almaıtyndar túk tappaǵanda «onyń qazaq tilin biletindiginen basqa artyqshylyǵy joq» deıdi. Endeshe biz de aıtaıyq – bala kúnnen qazaqtyń ertegi-ańyzyn oqyp, batyrlar jyryn jattap, qazaqy tárbıe men rýhty jadyna quıyp, sanasyna túıip óspegen adam qazaqtyń janyn túsine almaıdy! «Túsinem!» dese, aldaǵany, senbeńizder! Qazaqtyń janyn túsinbegen adam onyń muńyn-zaryn uǵyna almaıdy, jeme-jemge kelgende janashyrlyq kórse almaıdy. Al, Imanǵalıdyń qazaqtyń rýhyn kóterý jolynda istegen eńbegi az ba?  

Erteń saıası turaqsyzdyq oryn alsa, ázirge baılyǵy ózine sor bolyp jabysqan Qazaqstan úshin qyp-qyzyl doda bastalady. Ras, «...sol kezde el qorǵaǵan er Abylaı, jaýynyń birin aldap, birin arbap» degendeı, birinshi Prezıdentimiz Qazaq Sovettik Sosıalısik Respýblıkasynan muraǵa qalǵan jerdiń birazyn qurbandyqqa shalsa da, eldi osy kúnge aman-esen jetkizdi. Biraq, bul saıasatty budan ármen qaraı jalǵastyra berýge bolmaıtyny – qazaq munaıynyń 40 paıyzyn ıelenip úlgergen, endi aýyl sharýashylyǵy men ónerkásip oshaqtaryn ıemdene bastaǵan qytaıdyń ekonomıkalyq ekspansıasyn toqtatpasa, toqtatýdyń ózi az, yqpalyn eń tómengi mınımýmǵa túsirmese, jalpy, barlyq sheteldik kompanıalarmen aradaǵy kelisimsharttardy qaıta qaramasa bolmaıtyny búgin aıdan anyq kórinip tur. El taǵdyry sheshiler bundaı kezde memlekettiń basyna bilimdi ǵana emes tájirıbeli, aqyldy ǵana azýly, oıly ǵana emes sheshen adam kelýi aýadaı qajet! Maıyspaıtyn, maıyssa da synbaıtyn qaısar minez, tyǵyryqtan jol tabarlyq qabylet qajet! Bul qasıettiń bári – basqa azamattar renjimesin, renjise ózderi biledi – tek Imanǵalı Tasmaǵanbetovtiń boıynda bar ekenin, búgingi tańda onyń prezıdenttikke úmitker ózgelerden oq boıy ozyq turǵanyn bárimiz moıyndaýǵa tıispiz. Eń birinshi bılikte júrgen básekeles, baqtalas óz baýyrlarymyz moıyndaýy tıis. Olardyń eshqaısysy da erteń qazaqtyń basyn biriktirip ustap qala almaıdy. Ustap qalmaıyn demeıdi, erdiń erenine ǵana tán qaırat, emenniń shory ǵana shydar qattylyq boıynan tabylmaı qalady! Q-J.Toqaevtyń bilgir maman ekenine eshkimniń kúmáni bolmas, biraq, ol Imanǵalıdaı ot pen sýǵa túsip shyńdalmaǵan,  «daýǵa túsip synalmaǵan, jaýǵa shaýyp bulanbaǵan» adam. Imekeńdi qaıda salmady Ustazy!.. Sheteldik banktegi qupıa aqsha belgili bolyp, «ol bizdiń memlekettiń bolashaqta kerek bolar dep saqtap otyrǵan qarjysy edi» dep parlament depýtattarynyń aldynda aqtalyp, túsinik bergen de Imekeń. Sol otyrysqa qatysqan depýtattardyń báriniń ákeleri jańa ólgendeı túnerip otyrǵan kelbeti áli kúnge deıin meniń kóz aldymda... Ol ol ma, jerdi satýdy zańdastyratyn Jer týraly Kodeksti parlamentten ótkizip alý úshin de Tasmaǵanbetovteı premer kerek boldy, joǵarǵy bılikke. Parlament jaýapkershilikti moınyna alǵysy, tipti, bóliskisi kelgende de tabandylyq kórsetip turyp alar edi. Joq, zań jobasyn ekinshi ret qabyldamasa úkimet pen qosa ózderi de taratylatyn bolǵan soń taıqyp shyǵa keldi. Tipti, «Jer satylmasyn!» dep úndeý jarıalaǵan,  marqum Sherhan Murtaza, Farıza Ońǵarsynova bastaǵan 15 depýtat keıin «satylsyn» qol kótergen joq pa? Kodeks qabyldanǵan kúnniń ertesine «osy abyroısyz bolǵanym jeter» degen Imekeń «bul qyzmetten bosatyńyz» ddep aryz berdi. Osyǵan óresi jetpegen keıbireýler «Jer týraly Kodeksti qabyldattyrǵan Tasmaǵanbetov!» deıtinin qaıtersiń...

Sondyqtan biz qalyń eldiń atynan jeńiske jeter biregeı tulǵany usynǵymyz kelse, halyqqa, ultqa janymyz ashıtyny ras bolsa, ony sóz emes is júzinde kórsetip, «basy qosylmaıtyn aqsaqaldarǵa» jatatyn qos Muhtar bastap, Jasaral Qýanysháli, Qasen Qoja-Ahmet, Ámirjan Qosanov, t.b. qostap, bárimiz túgel Imanǵalı Tasmaǵanbetovtiń aınalasyna toptasýymyz kerek. Toptasyp, «Imanǵalı, eliń úshin qoǵamdyq birlestik atynan maıdanǵa tús»! deýimiz kerek.  Meıli, ol bireýimizdiń «ata jaýymyz» sanalsa da. Vólter: «Meniń sizdi atarǵa oǵym joq, biraq, siz óz pikirińizdi parlamentte aıta alý úshin janymdy berýge daıarmyn!» degen eken. Al, bizde báske parlamentte sóıleý emes, Prezıdentti saılaý tigilip tur ǵoı!  Bul – birinshi ótinish.

«Biz toptasýǵa daıynbyz, al, siz maqtap otyrǵan Imekeńiz túsýge daıyn ba eken?» degen suraq saqpannyń oǵyndaı sart etip qalary sózsiz. Sondyqtan, kelesi ótinishimiz Imekeńniń ózine. Aldymen, ruqsat bolsa, kishkentaı sheginis. Umytpasam, 2011 jyldyń 23-24 jeltoqsany. «Rýhanıat» partıasyndamyz. Kúnige shtabta, «Jalyn» jýrnalynyń redaksıasynda bir ret bas qosamyz. Tús kezinde shtabqa bara jatyp, keshe partıa jetekshisi M.Shahanovtyń saılaýaldy úgit jumysymen Jambyl, Shymkentke ketkenin estidim. Dereý telefon soqtym: «Muha, qaıdasyz?» «Túrkistandamyn. Ýnıversıtette oqytýshylarmen, stýdenttermen kezdesý boldy. Tamasha ótti. Kázir túski asta otyrmyz». «Oıbaı-aý, Muha, qaıdaǵy Túrkistan? Qaıdaǵy saılaý? Jańaózenge nege ketpeı jatsyz?!» «Oǵan endi myna jaqtaǵy jumystar bitsin, sosyn baramyn ǵoı...» «Muha, 70 jyl boıy jıǵan abyroıyńyzdan 7 kúnde aırylaıyn dep pe edińiz? Búkil batys kútip otyr, búkil Qazaqstan kóz tigip otyr ǵoı sizge bara ma, barmaı ma dep? Tastańyz bárin, shyǵyńyz kázir Almatyǵa!» «Oǵan endi bılet tabyla qoıar deısiń  be?..» «Muha, erteń túski ushaqqa maǵan Qajymuhan Ǵabdolla elektrondy bılet alyp qoıǵan. Men qalamyn, ornyma siz ketińiz!» (Ertesine birneshe adam Aqtaýǵa ushtyq). Imeke, men buny maqtanysh úshin aıtyp otyrmaǵanym túsinikti shyǵar. Dál sol kúngideı sizge de BAQ arqyly aıtqym keledi (telefon soǵar edim, nómirińiz joq mende): «Saılaýǵa túsý úshin bılikpen at quıryǵyn úzisýińizge týra keledi. Biraq, basqa saıasatker-qaıratkerlermen qatar siz úshin de búgin – syn saǵaty! Sizdi tirkemeýge bıliktiń batyly barmaıdy. Ras, jarty paıyzben bolsyn utylyp qalýyńyz da múmkin. Bizde bári múmkin ǵoı... Biraq, bılikten ketkenmen bolashaqqa saıası kapıtal jınaısyz, halyqtyń «Tasmaǵanbetovke senýge bolady eken!» degen senimine ıe bolasyz. Búgingi jeńilis (eger jeńilseńiz) - erteńgi kúnniń jeńisi!

Joǵaryda Qudaı týraly aıtamyz dep edik. ...1988 jyly Búkilodaqtyq partkonferensıada komýnıstik elıta minberde turǵan B.Elsınge keshirim suraǵan sózin de aıtqyzbaı, adam ornyna sanamaı, shýlap, aıaqtarymen edendi tepkilep, qalaı qýyp shyqqany áli kúnge kóz aldymda. «Elsın – saıası ólik» dedi eldiń bári. Bir jyl ótkende Kazannık degen ombylyq prokýror orynyn usynyp, depýtat B.Elsın Joǵarǵy Keńeske saılandy. Taǵy eki jyldan soń Reseı prezıdenti B.Elsın kompartıany zańsyz dep tapty. Aqyrynda M.Gorbachev bir túnde eli joq patshaǵa aınaldy...

Elsın basyn báıgege tikpese, Gorbachevqa qarsy shyǵar ma edi?  Qudaı onyń sol isin qosh kórdi – bılikke keldi. Muhammed (s.á.s.) paıǵambar: «Adam istiń durysyn istesin-daǵy, qalǵanyn Allaǵa tapsyrsyn» degen. Qaı ýaqytta aıtqan? Arttarynan jaýlary qýyp jetip qalǵanda Ábýbákir ekeýi taýdyń jartasynan burylady, burylǵan jerde onyń búıirindegi úńgirdi kóredi. «Kiremiz!» deıdi paıǵambar (s.á.s.) «Onda ózimdi-ózi ustap beremiz ǵoı?» deıdi dosy. «Basqa jol joq, olar báribir jetip qaldy, Allanyń basqa salǵanyn kóremiz» deıdi Rasýlolla. Qýǵynshylar burylǵan kezde eshkimdi tappaı qalady. Jartastyń búıirinde úńgir tur. Aýzyn shań basqan, quraqurttardyń tory, kem degende júz jyl adam balasy jolamaǵany kórinip tur... «Sıqyry bar deýshi edi, ekeýi sol sıqyrdyń kúshimen ǵaıyp bolyp ketken ǵoı» degen qýǵynshylar keıin qaıtady...

Biz kóp jaǵdaıda Qudaı bar ekenin, túptep kelgende bárin sol sheshetinin umytyp kete beremiz. Dál osy eki aıda Imeke, siz de, saıasatkerler, sizder de durys isti istegennen - birińiz saılaýǵa túsip, qalǵandaryńyz sony qoldaǵannan -  sóıtip, bul durys istiń qalǵanyn Allaǵa tapsyrǵannan asqan mańyzdy, odan asqan abzal da ıgilikti eshnárse joq shyǵar!.  Sonda bir jaǵadan bas, bir jeńnen qol shyǵara alǵan sizderdi Halyq ta qoldaıdy, «men kóptiń tilegin qaıtarýǵa uıalamyn» degen Alla-Taǵala da  berekesin berer...

Ómirzaq Aqjigit