Táýelsiz Qazaqstannyń damýynda azamattardyń quqyqtyq sanasy men quqyqtyq mádenıetin damytýdyń mańyzdylyǵy erekshe. Munyń qoǵamdyq mańyzdylyǵy nede? Ár azamattyń quqyqtyq is-áreketinen kórinis tabýynda.

Adamdardyń belgili bir múddelerine qatysty zań normalary tulǵalardyń sanasy men erkine súıenip daıyndalady. Sondyqtan da sol zań normalarynda kórsetilgen talaptar da adamdardyń sanaly ári erikti is-áreketteri nátıjesinde oryndalady.Osy oraıda A. Baıtursynovtyń: "...zakon shyǵarýshylar halyqtyń qaǵıdaly qalpyn, saltyn, minezin jaqsy bilýi tıis. Ony bilmeı shyǵarǵan zakon halyqtyń túzelýine emes, buzylýyna sebep bolmaqshy" degen pikiri tek qana zań shyǵarýshylar úshin ǵana emes, zań ústemdigine jetýge talpynǵan barlyq azamattar úshin de altyn qaǵıda bolary anyq.

Bizdiń elimiz de azamattyq qoǵam men quqyqtyq memleket qurýdy júzege asyrýda. Azamattardyń quqyqtyq mádenıeti joǵary bolǵan saıyn quqyqtyq normalardyń saqtalýy da, múltiksiz oryndalýy da, iske asyrylý deńgeıi de joǵary bolady. Damyǵan memlekettiń azamaty "quqyqtyq talaptardy mindetti túrde múltiksiz oryndaý qajet, sebebi bul meniń ómirime, qoǵamnyń damýyna paıdaly" degen naqty qaǵıdany túsinedi.

Quqyqtyq mádenıetke qarama-qaıshy keletin qubylys – bul quqyqtyq nıgılızm. Onyń paıda bolýyna ne sebep bolady? Atap aıtar bolsaq, eń aldymen azamattardyń kóptegen bóliginiń zańnan habardar bolmaýy, óz elderiniń zańdaryn bilmeýi, quqyqtyq tárbıeniń óz deńgeıinde júrgizilmeýi.

Quqyqtyq nıgılızmniń kórinisteri: qoldanystaǵy zańdardy, normatıvtik quqyqtyq aktilerdi qasaqana buzý, zań tujyrymdaryn saqtamaý, oryndamaý, barlyq deńgeıdegi memlekettik ókilettiligi bar jáne basqarýshy organdardyń is-qımyldarynyń úılesimsizdigi, adamnyń quqyqtaryn, ásirese, ómir súrý, abyroı, ar-ojdan, qadir-qasıet, turǵyn úı, múliktik, t.b. quqyqtaryn buzý,táýelsizdik, memlekettik tutastyq ıdeıalaryn moıyndamaı, separatıstik kózqarasqa boı aldyrý. Bul degenimiz quqyqtyń qundylyǵyn sanaly túrde joıýǵa, joqqa shyǵarýǵa baǵyttalǵan áreket bolyp sanalady. Iaǵnı quqyqtyq sana men quqyqtyq mádenıettiń damýyna kedergi jasaıdy.

Eger biz qazaqstandyq qoǵamda gýmanısik jáne demokratıalyq qatynastar júıesin quratyn bolsaq onyń qyzmet etýine jaǵdaı jasaýymyz qajet. Olaı bolsa azamattardy quqyqtyq mádenıetke tárbıeleýdiń maqsatyn eń aldymen áleýmettik deńgeıde anyqtap alǵanymyz durys. Tulǵaraalyq qarym-qatynas mádenıetine balabaqshadan, mektep qabyrǵasynan baýlý arqyly ómirde ózara árekettestiktiń izgilik qaǵıdalaryn erikti túrde oryndaı jáne qorǵaı biletin quqyqtyq minez-qulyqty qalyptastyramyz. Osynyń nátıjesinde  ónegelik- quqyqtyq mádenıeti joǵary tulǵany áleýmettendirýge qol jetkize alamyz. Bul tulǵanyń jaýapkershiligi, tártiptiligi, eńbeksúıgishtigi, zańdy qurmetteýi, jeke basynyń namys sezimi, bilimge qumarlyǵynyń artýy sıaqty is-áreketinen kórinis tabady. Sondyqtan da bala kezden bastap azamattarǵa quqyqtyq bilim berý, quqyqtyq sanasy men quqyqtyq mádenıetin qalyptastyrý áleýmettik daǵdylardy meńgerýdiń,ómirge beıimdiliktiń, jeke tulǵalyq qabiletterin qalyptastyrýdyń alǵy sharty bolyp tabylady.

 Aǵıma MAHANBETOVA,

«Órleý» Biliktilikti arttyrý ulttyq ortalyǵy fılıaly Bilim berý júıesiniń basshy jáne ǵylymı-pedagogıkalyq qyzmetkerleri biliktiligin arttyratyn Respýblıkalyq ınstıtýtynyń Bilim berý úderisin psıhologıalyq-pedagogıkalyq qoldaý kafedrasynyń meńgerýshisi, pedagogıka ǵylymdarynyń kandıdaty