Elimizdegi jýrnalısıka salasy ár ǵasyrdyń óz talabyna qaraı ómir súrgeni bárimizge málim. Qazaq jýrnalısıkasynyń ótkenin aqtaratyn bolsaq, birden elimizge Máskeý  bıligi  júrip jatqan kezder eske túsedi. Árıne, shala damyp jatsa da ol kezde de jýrnalısıka boldy. Alaıda, kóp taqyryptyń ashylmaı qalǵandyǵy, kóp máselege jýrnalıserdiń qalam tartýǵa batyldary jetpegenderi, senzýranyń qatal bolǵandyǵy jasyryn dúnıe emes. Ol kezderi qazaq basylymdarynyń sany saýsaqpen sanarlyqtaı ǵana boldy.  Al sol basylymdardyń taralym sany san qazaqqa rýhanı azyq bolýǵa jetpeıtin de edi. Ýaqyt óte kele egemendikpen birge baspasóz bostandyǵyna da qol jetkizdik. Kezinde talqylana almaı qalǵan endigi basylym betterinde júr. Gazet basylydary da kóp. Derekter boıynsha mınıstrlikte tirkelgen gazetter sany jeti myńnan asyp ketken. Al olardyń 12%-y ǵana úkimettik ekendigi anyqtalyp otyr.

Qazaq jýrnalısıkasyn qalyptastyrǵanymyzben, aldymyzda álemdik medıa standarttaryn qabyldaý mindetteri tur. Qazirgi tańda álemdik jýrnalısıka tehnologıamen óte tyǵyz baılanysta. Joǵary oqý ornyndaǵy bilim bazasyvn meńgerý qazir de jetkiliksiz. Sebebi, teorıalyq bilimnen bólek tehnologıanyń da tilin biletin adam ǵana básekege qabiletti maman bola alady.  BAQ salasy menedjerleriniń joqtyǵynan elimizdiń baspasóz naryǵynda jarnamanyń 49%-yn reseılikter ıemdenip otyr. Osynshama tabystan aıyrylyp otyrýymyzdyń ózi elimizde medıa salasyndaǵy mamandardyń jetispeýshiligin kórsetip tur. Sondyqtan naǵyz maman bolý úshin bir ǵana «jýrnalıs» degen dıplom jetkilikti emes.

«Jýrnalıske jeti óner de az»... Iá, qazirgi tańda bir ǵana salanyń tilshisi bolý – eshqandaı nátıjesin bermeıdi. Sebebi,  jýrnalıs jan-jaqty bolýy shart. Ekonomıkadan da , saıasattan da, ǵylym men mádenıet aqparattarynan da habardar bolýy tıis. Joǵary oqý oryndarynda ár jýrnalısi qos mamandyq boıynsha daıarlaıtyn bolsa jańa bir deńgeıge kóterilýimizge sebepshi bolar edi dep oılaımyn.

Qazaq jýrnalısıkasyna qatysty oqýlyqtardy jıi kezdestirip jatpaımyz. Bar bolǵan kúnniń ózinde taralym sany az. Sondyqtan, kóp jaǵdaıda shetel zertteýshileriniń oqýlyqtaryna júginýimizge týra kelip jatady. Meniń oıymsha, shetel emes qazaq jýrnalıseriniń oqýlyqtaryn oqyǵan bizge kóbirek paıdasyn tıgizedi. Sebebi, ol kitaptarda bizdiń ulttyq ıdeologıamyz jatyr.

Sóz bostandyǵy máselesi tek qazaq jýrnalısıkasyna ǵana tán emes. Barlyq elderde de bul taqyryp ózekti orynda. «Aqparattyq soǵys» zamanynda ár memleket óz basylymdaryn qatań qadaǵalaýǵa tıisti. Sebebi, keı jaǵdaıda tym shekten shyqqan «sóz bostandyǵy» ulttyq ıdeologıa men el derbestigine qaýip tóndiretin oqıǵalarǵa ákelip soqtyrýy múmkin. Bir sózben aıtqanda sóz bostandyǵy – qýatty kúshpen teń. BAQ quraldary bılik pen halyq arasyndaǵy jalǵyz kópir bolǵandyqtan sóz bostandyǵyn da asyra siltep paıdalanýǵa bolmaıdy. Halqymyz qashan da astarly sózben talaı máseleniń sheshimin taýyp, estir qulaqqa jetkize bilgen. Osy qasıet qazirgi jýrnalıser boıynan da tabylsa artyq bolmaıdy dep oılaımyn.

Qazirgi qazaq jýrnalısıkasynyń deńgeıin bilý úshin aldymen shetel jýrnalısıkasymen salystyryp jatamyz. Tehnologıamen jumys jasaý tusynan áli de aqsap jatqan bolarmyz, dese de saýatty ári sapaly jazýdan qazaq jýrnalıseri eshkimnen kem emes. Sebebi, bizde baı kórkem ádebıet stıli áli de bolsa gazet betterinde saqtalǵan. Maqalany kórkemdep jetkizý tásilderinen de shet qalǵan joqpyz. Sondyqtan da,  dál qazirgi qazaq jýrnalısıkasy birneshe turǵydan alǵanda sapaly, saýatty dep aıta alamyz.

Elimiz jańa medıaǵa saı mamandardy daıarlaıtyn bolsa, qazaq jýrnalısıkasy taǵy da bir jańa deńgeıge kóteriletini sózsiz. Ol úshin árbir maman teorıalyq bilim men praktıkalyq tájirıbeni ushtastyra bilýi qajet. Kún saıyn damyp jatqan tehnologıa aǵymyna ilise alýy qajet. Sonda ǵana qazaq jýrnalısıkasy álemdik BAQ quraldarymen qatar tura alady.

Dáýren Sybanbaı

Ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ jýrnalısıka fakúltetiniń 3 kýrs stýdenti