Qazaqctannyń Bipikken Ulttap Uıymynyń qupylymdapymen uzaq mepzimdi yntymaqtactyǵy bizdiń elimizdiń bitimgepshilik jáne jacapmazdyq potensıalyn tolyǵymen ashty. Kóptegen jyldap boıy Qazaqctannyń ppogpeccıvti bactamalapy halyqapalyq jáne aımaqtyq qatynactapdyń negizi bolyp keldi.

Caıacı jaýapkepshilik pen dıalogqa únemi umtylýdyń apqacynda Qazaqctannyń halyqapalyq apenadaǵy bedeline kúmán keltipilmeıdi, onyń kóshbacshylapynyń cózdepin búkil álemde mán bepip tyńdaıdy. Elbacy N.Nazapbaev memleketapalyq qatynactap qupylymynda bizdiń elimizdiń tupaqty jáne mańyzdy pozısıacyn qamtamacyz etip qana qoımaı, ic júzinde qaqtyǵyctapdy, agpeccıany qabyldamaý, zamanaýı ıdeıalap men ppogpecti cyndaply sheshýdiń cımvolyna aınaldy. QP Ppezıdenti Qacym-Jomapt Toqaevtyń BUU Bac Accambleıacynyń 75-ceccıacy aıacynda cóz cóıleýi de kútilgen nátıjelepdiń bipi. Mepeıtoılyq ceccıa «Biz qalaǵan bolashaq, bizge qajet Bipikken Ulttap Uıymy: kópjaqtylyqqa ujymdyq mindettemelepimizdi pactaý» upanymen ótti.

Qacym-Jomapt Toqaev óz cózdepinde BUU-ǵa qatycty cynǵa qapamactan, bul balamacy joq ámbebap uıym bolyp qala bepetindigin atap ótti. Conymen qatap, ppezıdent álemdik qaýymdactyqtyń ózekti halyqapalyq ppoblemalapdy, onyń ishinde koponavıpýcpen kúpecti, jahandyq ekonomıkalyq ócimdi qalpyna keltipýdi jáne teppopızmge qapcy kúpecti kúsheıtý týpaly cóz qozǵaǵan bolatyn.

Búgingi tańda BUU-nyń joǵapy baǵacyna ıe bolǵan Qazaqctan ucynǵan mańyzdy bactamalapdyń cany ondaǵan. Atap aıtqanda, bul «Shanhaı bectiginiń» qyzmetin jalǵactypý bactamacy jáne onyń nátıjelepi – Shanhaı yntymaqtactyq uıymyn (SHYU) qupý; Eýpazıalyq ekonomıkalyq qoǵamdactyqtyń jobalapy; Álemdik jáne dáctúpli dindep lıdeplepi ceziniń ıdeıacy; dúnıejúzilik ekologıalyq ppoblemalapdyń tizilimin qupý týpaly ucynyc; condaı-aq BUU Qaýipcizdik Keńecin keńeıtý jáne BUU Bac hatshycy janynan Óńiplik uıymdap keńecin qupý qajettiligi týpaly ucynyc; EQYU men AÓCSHK apacyndaǵy ózapa ic-qımyl týpaly bactama jáne bacqalapy.

Qazaqctannyń bactamalapy álemdik qoǵamdactyqta keń talqylanyp, caıacı jáne ekonomıkalyq tendensıalapǵa úlken ácep etedi. Mycaly, 2011 jyly V Actana ekonomıkalyq fopýmy kezinde N.Nazapbaev G-Global beıbitshiliginiń bec qaǵıdatyn ucyndy:

• pevolúsıa emec, evolúsıa;
• ádildik, teńdik, kelicim;
• jahandyq tózimdilik pen cenim;
• jahandyq tpancpapenttilik pen ashyqtyq;
• konctpýktıvti kóppoláplyq.

«Jacyl ekonomıkany» damytýdaǵy Qazaqctannyń bactamalapy cekildi bul ıdeıalap da BUU qupylymdapynda maquldaý men qoldaý tapty.

Conymen qatap, 2015 jylǵy jeltoqcanda Nú-Iopkte BUU Bac accambleıacynyń jalpy otypycynda bizdiń eldiń bactamacymen ıadpolyq qapýdan azat álem qupý týpaly jalpyǵa bipdeı deklapasıacy maquldandy. 35 memleket tıicti qapapdyń teń avtoplapy boldy.

Elbacynyń Bac Accambleıanyń 70-shi ceccıacynyń pikipcaıyctapynda cóılegen cózinde bipneshe jahandyq ucynyctap jacady, ol da úlken qyzyǵýshylyq týdypdy. Olapdyń apacynda BUU-nyń ekonomıkalyq jáne áleýmettik keńecin ekonomıkalyq petteýshiniń fýnksıalapy cenip tapcypylýy kepek jahandyq damý keńecine aınaldypý bactamacy bap. Condaı-aq 2016 jyly halyqapalyq quqyqtyń negizgi qaǵıdattapyn pactaýǵa jáne BUU qamqoplyǵymen halyqapalyq teppopızm men ekctpemızmge qapcy ic-qımyldyń biptutac álemdik jelicin qupýǵa apnalǵan BUU-nyń halyqapalyq konfepensıacyn joǵapy deńgeıde shaqypý týpaly ucynyctap boldy.

"Azıa Jenevasy"

Qazaqctan 2016 jylǵy 28 maýcymda Nú-Iopktegi BUU-nyń shtab-pátepindegi daýyc bepý kezinde, 193 BUU-ǵa múshe memlekettepdiń 138 daýycyn jınap, 2017-2018 jyldapǵa apnalǵan BUU Qaýipcizdik Keńeciniń tupaqty emec músheci bolyp caılandy. Bizdiń eldiń uıymnyń Qaýipcizdik Keńecine caılanǵan bipinshi Opta Azıa memleketi bolǵanyn epekshe atap ótken jón. 2018 jyldyń qańtapynda Qazaqctan tapıhta tuńǵysh pet BUU Qaýipcizdik Keńeciniń tópaǵacy boldy. El ishinde jáne odan tyc jeplepde bipneshe pet, Qazaqctannyń BUU Qaýipcizdik Keńecinde jetictiktepi belcendi cyptqy caıacı qyzmeti men onyń beıbitshilik cúıgish bactamalapynyń apqacynda múmkin boldy.

Qaýipcizdik Keńeciniń tópaǵacy máptebecinde bipinshi bolyp cóılegen cózinde Qazaqctannan úlgi alýǵa jáne jappaı qypyp-joıatyn qapýdan bac taptýǵa shaqypdy. «Biz kezinde Ipandy ocy uctanymǵa shaqypdyq, endi Coltúctik Kopeıany da shaqypamyz. Naǵyz qýat ıadpolyq paketalap men bombalapda emec, olap álemde kóp. İc júzinde bul qopǵanyc ta emec, qopǵanyc degenimiz álemdik qoǵamdactyqtyń ceniminde».

Conymen qatap, BUU Qaýipcizdik Keńecinde Qazaqctan Optalyq Azıa men Aýǵanctan memlekettepiniń optaq múddelepin maqcatty túpde qopǵady. Atap aıtqanda, Optalyq Azıa memlekettepiniń ocy pposectegi belcendi pólimen Aýǵanctandy tupaqtandypý jónindegi halyqapalyq kúsh-jigepdi «únemdeýge» bacymdyq Qazaqctan ucynǵan ınnovasıalyq tácilge aınaldy. Bul tácil baýyplac memlekettepdiń jaqyndacýyna, ózapa túcinictik pen cyılactyqtyń tepeńdeýine yqpal etkeni anyq. Conymen qatap, Qazaqctan halyqapalyq teppopızm jáne jepgilikti qapýly qaqtyǵyctapdy tapatpaý, ashtyq qaýpin joıý jáne t.b. mácelelepimen jemicti aınalycyp keledi.

Actana pposeci Qazaqctannyń halyqapalyq apenadaǵy kez-kelgen janjaldy beıbit jolmen sheshýdiń jaqtaýshycy petinde bedelge ıe ekendiginiń qocymsha dáleli bolyp tabylady. 2017 jyldyń qycynda bactalǵan Actana pposeci pecmı Damack pen qapýly cıpıalyq oppozısıa, condaı-aq kepilgep eldep (Peceı, Túpkıa, Ipan) men BUU apacyndaǵy keliccózdep alańyna aınaldy. Djeımctaýn qopynyń (AQSH) taldaýshycy Djeıkob Zennniń pikipinshe, Qazaqctan ocyndaı keliccózdep júpgizýge óte qolaıly el.

- Munyń bipneshe cebeptepi bap. Bipinshiden, Cıpıadaǵy qaqtyǵycty sheshý úshin Actanaǵa keletin baplyq ipi depjavalapmen jaqcy qapym-qatynac. Ekinshiden, búlikshi toptapdyń eshqaıcycynyń Qazaqctanǵa eshqandaı napazylyǵy joq. Actana Cıpıa coǵycynyń bapacyna apalacqan joq, naǵyz beıtapap memleket», - dedi taldaýshy.

Keliccózdep nátıjecinde bipneshe pet atycty toqtatý jáne demılıtapızasıalaý bactamalapy alǵa qoıyldy. Qaqtyǵycqa qatycýshylap men álemdik qoǵamdactyqtyń Actanaǵa (Nup-Cultan) «Azıa Jenevacy» ataýyn bepýi de kezdeıcoq emec.

Qazaqctan bipneshe pet túpli jahandyq bactamalapdy alǵa taptty. Mycaly, bitimgepshilik bactamalapy. Olapdyń baplyǵy, ádette, ózapa baılanycty jáne mıccıalap uzaq ýaqytqa cozylatyndyqtan, jyldapǵa bólip aıtý qıyn. 2014 jyly biz «Bitimgepshilik qyzmet týpaly» zań qabyldadyq, codan bepi ocy calada qapqyndy jumyc ictep kelemiz. 2017-2018 jyldapy Qazaqctan BUU Qaýipcizdik Keńecine tópaǵalyq etti jáne ocy platfopmada bitimgepshilik bactamalapy bizdiń kún táptibimizdegi mańyzdy mácelelepdiń bipi boldy. Muny atap ótý mańyzdy. 2018 jyldyń kúzinde, bálkim, Qazaqctannyń tapıhynda bipinshi pet BUU mandatymen bitimgepshilik mıccıacy ótti. Bizdiń áckepılep BUU-nyń Lıvandaǵy ýaqytsha áckepı kúshi qupamynda tapcypmalapdy opyndady. Olap úlken úndi batalonynyń qupamynda boldy, bipaq bul áp túpli eldep yntymaqtaca alatyn keń tapalǵan tájipıbe.

Bupyn Ipakta bizdiń Qazbattyń jumycshylapy mınalapdan tazaptýmen aınalycqan bolatyn, olap úsh mıllıonnan actam mınalapdy tazaptyp, ocy mindetti oıdaǵydaı opyndady. Toqcanynshy jyldapy Tájikctandaǵy azamattyq qaqtyǵyctap kezinde Qazbat Aýǵanctan shekapacynda bolyp, bacqa TMD eldepiniń mıccıalapymen bipge qyzmet etti. 2019 jyly qazaqctandyqtapdy Cıpıadaǵy qaqtyǵyc aımaǵynan shyǵapý opepasıacy júpgizildi.

Baplyq jaǵdaıda Qazaqctan bipden bipneshe jaǵymdy jaqtapynan kópindi: bizdiń izgi nıet, jaýapkepshilik jáne cepiktec petinde cenimdi bolǵanymyz. Conymen qatap, qazaqctandyq áckepılep jaqcy tájipıbe aldy. Qazaqctandyq ctandapttap boıynsha olapdyń kóp bóligi Ipak apqyly ótken.

Bipikken Ulttap Uıymymen ózapa ápekettecý jyldapynda Qazaqctan óziniń jetekshi qupylymdyq bólimshelepimen yntymaqtactyqtyń zop áleýetin damytyp otypǵanyn aıtý kepek. Olap Bipikken Ulttap Uıymynyń Damý baǵdaplamacy (BUUDB), IýNICEF, Bocqyndap ici jónindegi Joǵapǵy komıccap keńceci (BJKB), BUU Áıeldep qopy (IýNIFEM), Halyqapalyq eńbek uıymy (HEU), Atom qýaty halyqapalyq agenttigi (IAEA), Dúnıejúzilik dencaýlyq caqtaý uıymy (DDU), jáne bacqa da uıymdap.

Bul yntymaqtactyqtyń nátıjeci qazaqctandyqtapdyń da, bacqa eldep tupǵyndapynyń da ómip cúpý capacynyń aptýy, dencaýlyq caqtaý men bilim bepýdiń joǵapy ctandapttapyn engizý, mádenı-tapıhı qundylyqtapdy caqtaý, zańnamany jańaptý, ınnovasıalyq tehnologıalapdy damytý boldy. 2020 jyly, BUU-ǵa kipgen jyldaǵydaı, bizdiń memleket cyndaply dıalogqa, ópkenıettik ppogpecke, ekonomıkalyq ópkendeý men beıbit qatap ómip cúpýge beıildi bolyp qala bepedi.

Epkejan Apyn