Nazarbaev Zıatkerlik mektebindegi jasóspirimniń óz-ózine qol jumsaýy ınternet keńistiginde, Qazaqstan BAQ-ynda eń kóp talqylanǵan taqyryptyń birine aınaldy. Qyzmettik tekserýdiń nátıjesi shyqpaı jatyp-aq elimizdiń búkil bilim berý júıesiniń daǵdarysy men mekteptegi túıitkil máseleler jaıynda aıtylǵan pikirlerde esep bolmady.

Bilim oshaǵyndaǵy jumys sapasynyń tómendigi, oqýshylardyń oqý júktemesiniń mólsherden tys artyp ketkendigi týraly kópten beri aıtylyp júr. Ózine ózi qol jumsaý jaǵynan ótken onjyldyqpen salystyrǵanda jaǵdaı jaqsarǵanymen, Qazaqstan eresekter men jastar arasyndaǵy sýısıd sany boıynsha álemde kósh bastap tur.

Qazaqstan Respýblıkasy Bas prokýratýrasynyń Quqyqtyq statısıka jáne arnaıy esepke alý jónindegi komıtetiniń resmı aqparatyna sáıkes, ótken jyly jasóspirimder arasynda 14 3óz-ózine qol jumsaý deregi tirkelgen. Al, sýısıd jasaýǵa umtylǵandardyń qatary odan da kóp bolyp shyqty. Degenmen bul 2019 jylmen salystyrǵanda statısıkanyń ońalǵanyn kórsetedi. Sebebi, sol jyly jasóspirimder arasynda 180-ge jýyq sýısıd bolǵan. Basty sebep árıne otbasyndaǵy máseleler, áleýmettik jaǵdaıdyń bolmaýy, basqa da jeke basqa qatysty týyndaǵan jaıttar ekeni anyq. Mektep, kolej, ýnıversıtet sıaqty oqý oryndary jaǵdaıdy ózdiginen ózgerte almaıdy. Oǵan bilim berý júıesin qarjylandyrýdyń jetkiliksizdigi, bilim sapasynyń tómendigi, aýyl qaladaǵy bilimniń aıyrmashylyǵy, balalarynyń báriniń birdeı sapaly bilim ala almaýy-basty kedergi. Ony bilim mekemeleriniń bári bolmasa da basym bóligi bastan keship otyr.

Buqaralyq aqparat quraldary, azamattyq belsendiler, ǵalymdar men úkimettik emes uıymdary Qazaqstandaǵy bilim berý salasyn udaıy nazarynda ustaıdy. Olar mektep oqýshylary men stýdentterdiń iri jarystar men baıqaýlardaǵy jetistikterin aıtýmen shektelmeıdi. Sonymen qatar, bilim sapasynyń nasharlyǵyn, sybaılas jemqorlyq, sýısıd, álimjettik máselelerin de kóterip keledi. Jýrnalıser, sheneýnikter, ǵalymdar, qoǵam qaıratkerleri men halyqaralyq zertteýshileri úshin bilim sapasy, onyń keleshegi men qazirgi problemalary-basty taqyryp. Óıtkeni bul sala elimizdegi árbir azamat pen ata-ananyń múddesin qozǵaıdy. Bilim salasynda baıypty synı zertteýdi qajet etetindigin kórsetetin san alýan derekter men mysaldar jeterlik.

Qazaqstandaǵy bilim berý salasyna bólinetin qarjynyń azdyǵy, oǵan belgili shekteý qoıylatyndyǵy, bul IýNESKO-nyń JİÓ-niń 5%-7%-y boıynsha usynystaryna sáıkes kelmeıtin ózekti másele bolyp qala beredi. Talap boıynsha kovıdtiń aldyn-alý boıynsha rspýblıka búdjetiniń bilim berýge jumsalatyn shyǵystary eldiń jalpy ishki óniminiń 2,5-3,5%-y sheginde ózgerip otyrdy. JİÓ-ge qatysty bul ınvestısıa deńgeıi tómen bolyp sanalady jáne IýNESKO usynǵan deńgeıge jetpeıdi. Dúnıejúzilik bank reıtıńine sáıkes, Qazaqstan 2019 jyly bilimge jumsalǵan qarjy boıynsha 217 eldiń ishinde 157-shi orynda boldy.

Degenmen, salystyra aıtsaq, Qazaqstan Qyrǵyzstan, Ýkraına, Ózbekstan jáne birqatar TMD elderinen ozyp ketti. Al, aýyl men qaladaǵy bilim sapasy jer men kókteı bolyp tur. Ázirge olqylyq sheshimin tappaǵan másele bolyp qala beredi. Májilis depýtaty I.Smırnova qazirgi tańda aýyl men qala balalarynyń arasynda áleýmettik jaǵynan da, tárbıelik turǵydan da aıyrmashylyq bar ekenin rastady. Sapaly bilimge qol jetkizý jaǵynan da teńsizdik oryn alǵan. «Iá, men mektepterdiń barlyǵy NZM sıaqty bolýyna qarsy emespin. Biraq búginde bul múmkin emes... Dál qazir aýylǵa baryp, balanyń eshnársege qoly jetpeı júrgenin kóresiń. Sonda ol ne úshin kináli? Qalada emes aýylda týǵany úshin kináli me? ...».

Synypta oqýshylardyń mólsherden tys tolyp ketkendigi, eki aýysymdyq tipti keı jaǵdaıda úsh aýysymdyq mektepterdiń bolýy, bilim oshaǵynda jylýdyń joqtyǵy, dárethananyń dalada ornalasýy, kúrdeli jóndeýdi talap etetin ǵımarattardyń jaǵdaıy. Osynyń bári sheshimin tappaı turǵanda muǵalim balanyń óz-ózine qol jumsaýǵa beıimdiligin, anyǵyraq aıtqanda psıhologıalyq máselelerin baıqaıdy deýdiń ózi artyq.

Qazaqstannyń 2021 jylǵy búdjeti 13,7 trıllıon teńgeni qurady. 2018 jáne 2019 jyldarmen salystyrǵanda kóptegen salalar, sonyń ishinde bilim berý júıesin qarjylandyrý aıtarlyqtaı qysqaryp, ózgeristerge ushyrady. Máselen, 2021 jyly memleket esebinen qurylys salý, «Otbasy banki» tólemderi, Qorǵanys mınıstrligin, İshki ister mınıstrligin, tipti UQK-ny qarjylandyrý sıaqty kóptegen salaǵa búdjettik shyǵystar qysqardy. Tek bir ǵana qaýipsizdik organy, atap aıtqanda shekarashylar úshin jumsalatyn shyǵyn aıtarlyqtaı ósti. Alaıda, 2021 jyly bilim berý salasyn qarjylandyrýdyń qysqarýyna eń aldymen pandemıa men sonyń kesirinen bolǵan ekonomıkalyq daǵdarys áser etti. Oǵan qarastyrylǵan qarajat 1,3 trln teńgeniń kóleminde. Mysaly, salystyrý úshin aıta keteıik, 2019 jyly memlekettik búdjettiń bilim berýge jumsalǵan qarjysy birshama ósip, jalpy ishki ónimniń 3,62 paıyzdyq úlesimen 2,33 trln teńgeni qurady. 2020 jyl bilim berý salasy úshin rekordtyq jyl boldy jáne eldiń jalpy ishki óniminiń 4,5 paıyzy jaǵdaıynda 3,1 trıllıon teńgeden astam qarjyny qurady.

Qarajattan shekteý Qazaqstannyń bolashaǵy sanalatyn jáne onyń damýyna úles qosatyn «kıeli» dep sanalyp kelgen Nazarbaev Ýnıversıteti men Nazarbaev Zıatkerlik mektepterine de áser etti. Bir ǵana Nazarbaev Ýnıversıtetiniń ózi 2021 jylǵa arnalǵan búdjetinde memlekettik qarjylandyrýdyń úshten birinen astamyn joǵaltty. Biraq joǵary bilimdi qoldaýǵa jáne ǵylymdy damytýǵa jumsalatyn shyǵyndar saqtalyp qaldy. Qaıta onyń kólemi ósti.

Qoryta aıtsaq, 2025 jylǵa qaraı PISA nátıjeleri boıynsha qala men aýyl mektepteri arasyndaǵy bilim deńgeıindegi alshaqtyq azaıady. 1000 jańa mektep salynady. 5000 mektepke jóndeý jumystary júrgiziledi. Munyń bári «Bilimdi ult» ulttyq jobasynyń aıasynda atqarylmaq. Iaǵnı, atalǵan baǵdarlamanyń ýádesi osyndaı. Al, bizdiń qolymyzdan onyń maqsattary men mindetterine qol jetkizýge bolady, dep úmittenýden basqa amal joq. Qazaqstan Respýblıkasynyń Qylmystyq kodeksine «qorqytý» jáne «kıberbýllıng» úshin jaýapkershilikti bekitý mindetimen birge bul Qasym-Jomart Toqaevtyń «ómirlik qıyndyqtardy jeńe alatyn erik-jigeri kúshti optımıser jańa býynyn qalyptastyrý» ıdeıasyna oń áserin tıgizýi múmkin. Biraq ázirge muny qazaq qoǵamy sátti júzege asyryp jatqan joq.

A+Analytics zertteý ortalyǵy