Qazaqstanda oqýshy qyzdarǵa oramal taǵýǵa ruhsat berý máselesi qaıtadan talqy taqyrybyna aınaldy. Áńgime Bilim jáne ǵylym mınıstri Asqat Aımaǵambetovtyń eldegi basylymdardyń birine bergen suhbatyndaǵy biraýyz sózinen bastaldy.
Ol jerde jýrnalıs mınıstrden "mektepte oramal taǵýǵa ruhsat berý máselesi qaıta qarala ma?" dep suraıdy.
Mınıstr Qazaqstan zaıyrly memleket ekenin, mektep formasyna baılanysty arnaıy buıryq baryn aıtyp, alaıda kez kelgen toptyń bilim alýyn mańyzdy dep sanaıtynyn atap ótti.
– Oramal taǵa almaıtynyna baılanysty ata-analary mektepke jibermeıtin qyzdar qashyqtan oqýǵa májbúr. Al munyń teris áseri bolady. Biz ınklúzıvti qoǵam qurýǵa tıispiz. Sondyqtan bul – nazar aýdarýǵa turarlyq másele, – dedi mınıstr.
Másele qoǵamdy qaq jardy. Mektepte oramal taǵýǵa ruhsat berýge qarsy shyǵyp jatqandar Qazaqstan zaıyrly qoǵam bolǵandyqtan, mektep formasy biryńǵaı bolýy kerektigin, búgin ıslam dinin ustanýshylardyń qyzdaryna oramal taǵýǵa ruhsat berilse, erteń ózge din men aǵym ókilderi óz talabyn qoıyp shyǵýy múmkin ekenin aıtady. Oramalǵa ruhsat berilýin qoldaıtyndar el ata zańy boıynsha eshkimdi tegine, áleýmettik, laýazymdyq jáne múliktik jaǵdaıyna, jynysyna, násiline, ultyna, tiline, dinge kózqarasyna, nanymyna, turǵylyqty jerine kemsitýge bolmaıtynyn basshylyqqa alyp, mektepte oramal taǵýǵa ruhsat bermeý adam quqyǵyn shekteý dep esepteıdi.
Máselege baılanysty halyq facebook jelisinde oıyn qalaı bildirip jatqanyna sholý jasap, birqataryn usynýdy jón kórdik. Máselege kózqaras birjaqty bolyp qalmaýy úshin tómende ártúrli pikirdegi adamdardyń oıy berilgen.
Asyltaı Tasbolat: Oramal dese, din adamnyń júreginde dep qýyp ketýdi túsinbeı ótetin shyǵarmyn. Lıberal, demokrat adam eshqashan adamnyń dinı senim bostandyǵyna qol suqpaýy tıis. Din júrekten bólek, naqty atrıbýttarmen kórinis tabady. Oramal taǵý dinniń áleýmettik beınesi, sony talqylap jatyrmyz. Al júrek ezoterıkalyq qabat, abstraksıa. Oramal taǵýǵa qatysty taqyrypqa ákep tyǵýǵa dym kelmeıdi sony. Zaıyrly memleket degen - ateısik ıdeologıa ústemdik quratyn saıası qurylym emes. Din ustanýshylarǵa degen jekkórinish shkalasy tym joǵary eken qoǵamda. Aımaǵambetov durys dúnıeni talqyǵa salyp otyr. Oramal taqqan men saqal qoıǵannyń barlyǵy ekstremıst ıakı terrorıst emes qoı. Batys elderi sońǵy kezde hıdjabty adam quqyǵyna, al páranjany qaýipsizdik máselesine jatqyzýǵa keliskendeı sheshimder izdep jatyr. Álgi aıtqany dóp kele bermeıtin fýtýrolog Fýkýıamanyń maqalasyn oqyp edim byltyr, sondaı orta jol izdep jatyr eken Eýroparlament. Mıgranttar kóp qoı endi. Al Brıtanıa tipti arnaıy kabınkalarda, áıel sekúrıtıdi kirgizip qaraıdy eken pasporty men júzin. Oramal taqqan oqýshylardan potensıal terrorıst kórý qaýipti tendensıa. Inklúzıv qoǵam olaı bolmaıdy.
Michael Sherimbek: Oramal máselesi búgin ǵana bolyp otyrǵan joq qoı. Eger qazir sheshilmese ári qaraı úlken máselege aınalady. 6 jasar qyzdy oramalmen qaptap mektepke jiberýdiń logıkasyn uǵyna almaı-aq qoıdym. Dál sol qyzdaryn mektepke oramalmen jiberetin ata-analardyń deni - baryp turǵan egoıst hám balalaryn esh oılaǵysy kelmeıtin adamdar dep esepteımin. Ózińiz oılap qarańyz, búkil mekteptegi qyzdardyń shashy ashyq júredi. Olardyń kóbi dinı máselelerden habary da joq. Synypqa basy oranǵan ózderimen qatar qyz kirip keledi. Ne isteıdi ol balalar? Árıne, ol oramaldy qyzdan alys júretin bolady. Onyń ústine úıine baryp bolǵan jaǵdaıdy aıtsa, kádimgi qyzdardyń áke-shesheleri "Oıbaı, jolama ondaılarǵa" deıdi. Nátıjesinde, endi ǵana mektepte barǵan kishkentaı qyz qoǵamnan oqshaýlanyp, ózin bóten sezinip depressıaǵa ushyraı bastaıdy. Al, ol kezeń balalardyń qalyptasý kezeńi ekenin eskersek, álgi qyzdyń bolashaǵy qandaı bolaryn oılaı berińiz. Ol qyz bolashaqta eshkimmen aralaspaıtyn bolady. Eseıgen kezde qoǵam ony qabyldaǵanymen, balanyń sanasynda qalyp ketken kompleks pen renishtiń sońy nege aparatynyn esepteı kórińiz.
Árıne, qoǵamǵa senim erkindigi degen nárselerdi túsindirý júrgizý kerek degen sıaqty «jel» áńgimeni aıtýǵa bolar edi. Biraq, real ondaı emes. Medresede oqyp shyqqan soń, eseıe kele kópshilik synyptaspen jolyǵyp kórdik. Sonyń barlyǵy da kezinde maksımým taqýalyqqa umtylǵan jastar edi. Biraq, sol qysymnan shyqqan boıda bári ózgerdi. Sizderge aıtaıyn, úlken ómirge qadam basqan kezde, sol kezeńdegi dindar balalardyń ishindegi qysym kórip óskenderi eeń qýyp ketetinderdiń qatarynda bolady. Kádimgi jastar jasaýy múmkin «qyzyqtardy» on eselep jasap, ishteı jarylady. Eshkim óz balasyna zorlap din qabyldatýǵa qaqysy joq. Din ár adamnyń aqyly tolysyp, sanaly túrde qabyldaýy ıakı qabyldamaýy tıis nárse bolýy kerek.
Sondyqtan, mektepke oramalsyz kirgizý - memlekettiń qylmysy emes. Mektepte oramalmen jiberý - ata-ananyń qylmysy. Hám ol úshin jaýap berýi tıis sol ata-analar.
Árıne, barlyǵymyz urpaqtarymyzdyń bolashaǵy jarqyn bolýyn hám adamı qalyptan taımas izgi jandar bolyp qalyptasýyn qalaımyz. Degenmen, tárbıe degen bir tutam oramalmen berilmeıdi. Ol adamnyń sanasynda beriletin/qalyptasatyn ekosıstema.
Serik Abikenuly: Inklúzıvti qoǵam... Qyzǵa hıdjab kıgizý máselesinde mınıstr osylaı depti. Kóz aldyma bolashaq qazaq mektebi elestedi. Iýdeıler hıtona kıip, sımla jamylyp, qytaı, japon tekti býddaǵa tabynýshylardyń balalary samhatıǵa oranyp, dhotı, sarıǵa malynǵan krıshnaıtter dálizde tútin tútetip, "Harı, Krıshna" dep ándetip, kebin kıgender saqaldy qaýǵadaı etip, kaftan-sarafan kıgender Úshtik jyryn jyrlap, protestanttar qara rásasyn súıretip... Osy mektep pe? Inklúzıvti qoǵamda "tek musylman balalar oramalmen kelsin, basqasyna ruqsat joq" deı almaımyz. Sóılegende abaılaý kerek!
Ǵabıt Nýrhanuly: Ár adamnyń jeke dinı ustanymyn syılaý degen bolady. Mysalǵa siz Qudaıǵa senbeısiz, balalaryńyzǵa oramal taqqyzbaısyz, din qabyldatqyzbaısyz, jaraıdy ol sizdiń erkińizde, sizdiń tańdaýyńyz. Biraq biz Qudaıǵa sensek, qyzdarymyzdyń oramal taqqanyń qalasaq ol bizdiń, ıaǵnı meniń tańdaýymyz emes pe? Siz óz bala shaǵanyzdy ózińiz tárbıeleńiz, men óz bala shaǵamdy ózim tárbıeleın.
Nurgali Nurtay: Syrtta kim ne kıse ózi bilsin, memlekettik mekemelerde jumys isteıtin, sharýamen kelgen, bilim ordalarynda oqıtyn adamdarǵa standart mindetteý kerek. Memlekettik tý sıaqty rámizder bárinen bıik turýy tıis.
Nurbol Seıilbek: Negizinde memlekettik mekemelerde dinı qulshylyq jasaýǵa bolmaıdy degen norma bar, biraq osyndaı bap bar eken dep namazyn qaza etip jatqandar kem. Namaz oqylyp jatyr. Biraq lestnısalardyń astynda, shatyrǵa shyǵa beristegi oqshaý jerlerde nemese qýys-qýysta. Sol sekildi oramal máselesi de dál osyndaı jaǵdaıda. Dinı atrıbýttardy memlekettik mekemege taǵyp kelýge bolmaıdy delinedi. Menimshe, durysy ruqsat berý kerek. Biraq qadaǵalaýdy, tártipti kúsheıtý kerek, boldy. Qadaǵalaý kúsheıý kerek deıtinim kezinde biraz JOO-da namazhana boldy. Kóp stýdentter ol jerdi sabaqqa barmaı, jınalyp din úırenetin jerge aınaldyryp jibergen. Osylaı laǵyp ketpeýin qadaǵalaý shartymen ruqsat bergen jón dep esepteımin. Áıtpese radıkalızmdi qoldan kúsheıtýimiz yqtımal.
Dına Imambaı: Balanyń da dinı senim bostandyǵyna qol suqpaý kerek ata-anasy. Zorlyqpen qyzyna hıdjab kıgizip, ol mektepte býllıngke ushyrap, psıhologıalyq kúızeliske tap bolyp, jap-jaqsy oqyp júrgen sabaǵy tómendep, sonyń kesirinen 9-synyptan keıin mektepten ketken qyzdy bilem, aqyry kúıeýge berip jiberdi áke-sheshesi. Bizdiń qoǵam lıberaldyq, demokrattyq kózqaras deńgeıine jetken joq. Qańtarda qanshama adam saqaly bolǵany úshin ǵana azaptaldy.
Aıla Iden: Sodan keıin ol ata analar qyzym erkektermen birge oqymaý kerek, erkek muǵalimmen sóılespeý kerek, dep tursa taǵy da dinı senimine nuqsan keltirmeý úshin oǵan da ruqsat berý kerek pe?
Toqtar Jaqash: Osy túbi oramalmen alysyp óletin shyǵarsyńdar, túge! Oramal degen áıeldiń sáni emes pe? "Taǵamyn" degender taǵa bersin! Taqpaıtyndar taqpaı-aq qoısyn! Ne problema? Ruqsat berý degen jappaı mindetteý emes qoı! Nege ondaı balanyń quqyǵy taptalýy kerek?
Lyazzat Akhatova: Oqýshylarǵa mektepke oramal tartyp barýǵa ruqsat bermek bop jatqan Aımaǵambetovty qoldaımyn dep ketipti, endi. Quqyǵyn shektemeý kerek eshkimniń degen pikirge negizdeıdi. Shynymen quqyqtyq jaǵyna kelsek, kerisinshe bilim salasyndaǵy arnaıy erejelerge (onyń ishinde mektep formasy týraly) barlyq oqýshy baǵyný kerek. Eshkimniń dinı senimin kúshtep ózgertkeli jatqan eshkim joq. Ol Konstıtýsıamen bekitilgen ár azamattyń quqyǵy. Qandy qańtardan keıin dinge baılanysty qaı máselede de oılanyp, sheshim qabyldamasa qıyn. Basqa elderdiń tájirıbelerine qaraýdyń qajeti joq. Óıtkeni radıkaldyq uıymdar olardyń memlekettigine qaýip tóndirip turǵan joq, bizdegideı.
Pikir qaldyrý