Búgin 12 shilde – Halyqaralyq fotograftar kúni. Bul fotografıaǵa baılanysty úsh ataýly kúnniń biri. Budan bólek 7 qańtarda Fotografıanyń týǵan kúni, 19 tamyzda Dúnıejúzilik fotografıa kúni merekelenedi. Osy ataýly kúnge oraı tabıǵat pen qala kórinisterin obektıvine jıi alatyn jas fotograf Dosjan Balabekuly Qamshy portalyna suhbat berdi.

– Dosjan, sýret túsirýge degen qyzyǵýshylyńyz qaı kezden bastaý aldy? Eń alǵashqy túsirgen sýretińiz esińizde me?

– Fotoónerge qyzyǵýshylyq mektep kezinen bastaldy. Biraq jýrnalısıkaǵa degen áýestigim basymdaý boldy. Jasymnan qalamdy serik etip, Jambyl oblysy Jambyl aýdandyq "Shuǵyla-Radýga", Jambyl oblystyq "Aq jol" jáne onyń sol kezdegi qosymshasy "Altyn shyraq", "Ar-Stan", "Jambyl-Sport", "Kásipodaq jarshysy", respýblıkalyq "Ulan" balalar men jasóspirimder gazeti, jalpyulttyq "Egemen Qazaqstan" gazetterine turaqty túrde maqala jazyp turdym. Respýblıkalyq "Bolashaq-baspager redaktor" baıqaýyna qatysyp, QazUÝ rektorynyń granty ıegeri atanǵanym bar. Osy baıqaýdy ótkizgen belgili ǵalym Saǵatbek Medeýbekulyna alǵys bildirgim keledi. Osylaısha, baspa isi mamandyǵynyń ıegeri boldym. Osy mamandyqta oqyp júrip, "Fotoóner" QB-niń tóraǵasy Asylhan Ábdiraıymulymen tanysyp, dáris alyp, kásibı fototehnıkaǵa aýystym. Men úshin fotografıaǵa degen qyzyǵýshylyq – jýrnalısıkamen qatar keldi. Respýblıkalyq "Aıqyn" gazetine jumysqa turǵanymda turaqty fotoreportajdar bólimin júrgizip turdym. Keıinnen "Qazaq gazetteri" JSHS-ne qyzmetke kelip, Teńge monıtor basylymda "Týǵan jer" aıdary aıasynda Qazaqstannyń kıeli jerleri boıynsha fotosaıahat júrgizdim. Alda úlken bir fotoalbom shyǵarǵym keledi. Ásirese, Almaty men Jetisý oblysynyń tumsa tabıǵatyna arnalǵan týyndyny jaryqqa shyǵarý oıda bar

– Baspa isinen bólek jýrnalısıka, fılosofıa boıynsha bilim alǵanyńyzdy bilemiz. Dáris berip, oqytýshylyqpen shuǵyldanatynyńyz da bar. Al sýretke túsirýdi qalaı úırendińiz?

– Iá, úsh mamandyq boıynsha bilim alǵanym bar. Qazir memlekettik bilim grantynyń mindettemesi boıynsha ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıteti fılosofıa jáne saıasattaný fakúlteti fılosofıa kafedrasynda oqytýshylyq qyzmettemin. Al fotografıa boıynsha arnaıy bilimim joq, tek Asylhan aǵamyzdan alǵan bilim men ózimniń qyzyǵýshylyǵymnyń negizinde mashyǵymdy jetildirip kelem. Meni kóbi, ásirese áleýmettik jelide fotosýretker, fotojýrnalıst retinde tanıdy. Fotosýretti kásibı túrde ýnıversıtet tabaldyryǵynda úırendim, túrli jarystarǵa qatysyp jeńimpaz atandym. Biraq úlken baıqaýlarǵa qatysý úshin áli de tereń izdenis kerek.

– Elimizde sýretke túsirý kásibi jıyn-toı salasynda, fotosalondarda óristep, tabys ákelip tur. Al sizdeı tabıǵat pen qala kórinisterin túsiretin fotograftar tabys taba ala ma?

– Tabıǵat janrynda dál sondaı tabysqa kenelesiz dep aıta almaımyn. Biraq úlken jobalarǵa qatysyp, taýyp júrgender bar. Toı-tomalaq apta saıyn ótip jatady, jıi shaqyrady. Biraq ol – meniń jolym emes. Tabıǵat taqyryby únemi izdenýdi, bir nárseniń sońynan uzaq júgirip, kútýdi talap etedi. Sondyqtan, birden eki janrda qyzmet jasaý ońaı emes. Júrekke jaqyny da tabıǵat janry.

– Jalpy bizde fotograftardyń jumysy jıi "urlanady", eńbegi baǵalanbaıdy dep jatady. Bul másele neden týyp otyr? Fotograftarǵa gonorar tóleý mádenıetiniń joqtyǵynan ba, zań fotograftardy qorǵamaı ma, álde fotograftar "qoıshy, jaraıdy"-ǵa kóp salynyp, talapshyl emes pe?

– Fotografıanyń urlanýy elimizde qalypty qubylysqa aınalyp ketken. Otandyq medıa naryqtyń ishinde bul qashan da ózekti ári ótkir taqyryp. Fotograf kez-kelgen ýaqytta óz quqyǵyn qorǵaı alady. Onymen Qazaqstan Avtorlar qoǵamy men "Fotoóner" QB zań júzinde tıisti jumystar atqaryp keledi. Avtor da tıisti talabyn qoıyp, zań júzinde áreket etýi kerek. Sonda avtorlyq quqyq mádenıeti saqtalady.

– Ózińiz avtorlyq quqyq máselesine qanshalyqty mán beresiz? Sizdiń sýretterdi silteme jasaı otyryp qoldaný tegin be, álde gonorar suraısyz ba?

– Kez kelgen eńbekke tıisti aqysy tólengeni jón. Óz eńbegińizge ózińiz baǵa qoıa almasańyz, onda qunyńyz bolmaıdy. Kóshede sý satyp alsań da, avtobýsqa otyrsań da aqysyn tóleısin. Sondyqtan fotograftarǵa da eńbeginiń aaqysyn tóleý qajet dep sanaımyn. Máselen, fotografıada sýrettiń sapasy, túsirý qıyndyǵy men jumsalǵan jumys ýaqyty sýret qunyna áser etedi. Sondyqtan avtordan ár sýretke belgili bir kelisim (bir rettik nemese uzaqmerzimdi) alǵan jón. Ári muny fotograftar talap etip otyrǵany jón.

– Jumystaryńyzdyń arasynda kópshilik bile bermeıtin ósimdikterdi, onyń ishinde gúlderdiń sýretin baıqap qalamyz. Olardyń atyn atap, túsin tústep jazyp qoıasyz. Gúlder týraly aqparattardy qaıdan alasyz?

– Bıologıa, botanıka salalary janyma jaqyn. Óıtkeni, otbasymyzda barlyǵy bıolog-pedagogtar. Sondyqtan bul taqyryptar men úshin de, otbasymyz úshin de alys emes. Úıde osy saladaǵy kitaptar kóp. Keıde kitaptar arqyly, keıde ınterenet arqyly izdep, olardy ajyratyp, jarıalaǵan sýretterime jazyp otyramyn. Óte ýly, qasıetti shópter bolsa, olarǵa bólek shaǵyn posttar jazýdy jón sanaımyn. Múmkin basqa bireýge bul aqparat kerek bolýy múmkin. Keıde áleýmettik jeli arqyly sol gúlder jaıly, olardyń ataýy jaıly surap jatatyn oqyrmandarym bar. Ózderi túsirip, ataýyn surap jatady. Bul da bir qyzyq sala.

– Ádemi kadr úshin bıik taý men tasty, sý men nýdy aralap júresiz. Asqar taý, bıik-bıik shoqy, kók aspan árıne ádemi, dese de qaýipsizdik sharasy degen de bar. Ózińiz sıaqty jıhangez fotograf bolǵysy keletinder úshin ne aıtar edińiz? Qandaı daıyndyq sharalary qajet?

– Taý-tas, ózen-kól, orman-toǵaı – qaýip-qater aımaǵy ekenin árkez qaperde ustaǵan jón. Sondyqtan qaýipsizdik basty orynda bolýy kerek. Soǵan saı kerek-jaraq qurylǵylaryńyzdy da alýyńyz kerek. Taýda qysy-jazy taý báteńkesin qoldanǵan jón. Óıtkeni, taýda bir kún ishinde jyldyń tórt mezgilimen júzdesesiz. Ár bıiktik beldeýi osyǵan kýá etedi. Kıim-keshegińiz de solaı bolǵany jón. Taýda júretin baǵytyńyzdy josparlap alǵan jón. Odan keıin, aýa-raıy máselesi. Eń nashar aýa raıy – eń jaqsy sýretter túsirý múmkindigin syılaıdy. Keıde táýekel etetin sátter bolady. Al táýekelsiz jaqsy dúnıe taǵy jasaı almaısyz. Osyndaı qarama-qaıshylyqtardyń arasynda ómir súremiz.

– Bolashaqta fotoǵa túsirý ónerin qazirgideı jýrnalısıkamen, oqytýshylyq qyzmetpen qatar alyp júre bermeksiz be, álde bar ýaqytyńyzdy tek fotograf bolýǵa arnaısyz ba?

– Ónerdiń qaı salasy bolmasyn, ýaqytyń bolsa, meńgergenge ne jetsin. Qazir ekeýin alyp kele jatyrmyn, desek te ony aldaǵy ýaqyt kórsete jatyr, bir nárse deı almaımyn.

– Áýesqoılar úshin keńes bolsyn. Sýretke túsirýdi endi bastap jatqandardyń qolynda mindetti túrde jaqsy apparat bolýy kerek pe, álde smartfonmen de mashyqtanýǵa bola ma?

– Másele apparatta emes, jaqsy oı men kóre bilýde. Al qalǵany mańyzdy emes, shamasyna qaraı damyta beredi. Tabıǵı talant pen daryn qajet. Ózimdi kásibı fotoóner mamany dep esepteımin, fotoóner qyzyǵýshysy, talpynýshy dep sanaımyn. Sondyqtan, qaı nárseni qolǵa alsańyz da, qyzyǵýshylyǵyńyz jalyqtyrmasyn.

– Jalpy, fotoǵa túsirý óneriniń mashyqtaryn qaıdan úırengen durys?

– Kim-qaıdan úırengisi keledi, qazir múmkindik kóp. Dástúrli jolmen, ıa ǵalamor arqyly. Ekeýi de beligili deńgeıge kóteredi. Jeke izendenýishiligińiz adastyrmasa boldy.