Búgin Dúnıejúzilik qaterli isikke shaldyqqan balalar kúni. Statısıkaǵa súıensek, álemdegi árbir altynshy naýqas qaterli isikten kóz jumsa, elimizde jylyna 39 myń adam qaterli isikke shaldyǵyp, 14 myńnan astamy ólimmen aıaqtalady. Sonymen qatar Qazaqstanda jyl saıyn 600 balaǵa qaterli isik degen dıagnoz qoıylady. Osy oraıda Túrkistan oblysy Shardara aýdandyq ortalyq aýrýhanasy ambýlatorıalyq hırýrgıa bóliminiń meńgerýshisi, onkolog Janat Bahytova suhbat berdi.

– Janat Bahytqyzy, onkologıalyq aýrýlardyń basty sebebi jáne onyń aldyn alý sharalary qandaı?

– Onkologıalyq aýrýlardyń naqty sebebi qazirgi tańda anyqtalmaǵan. Alaıda oǵan alyp keletin túrli faktorlar bar. Olardyń qataryna durys tamaqtanbaý, kúızeliske kóp túsý jatady. Sonymen qatar dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymynyń onkologıalyq aýrýlardyń 10 paıyzy tuqym qýalaý arqyly berilýi múmkin degen qaýpi de joq emes. Al medısınalyq turǵydan qaraǵanda isiktiń ózi qaterli jáne qatersiz dep ekige bólinedi. Qatersiz isiktiń aldyn almasa, qaterli isikke soqtyrady. Sondyqtan sozylmaly aýrýlardy saýyqtyrý arqyly qaterli isiktiń aldyn-alýǵa bolady. Densaýlyq saqtaý mınıstrligi udaıy túrli jastaǵy adamdarǵa skrınıngtik baǵdarlamalar uıymdastyryp túrady. Bul baǵdarlamalar 18 jastan asqan eresek adamdarǵa arnalady, al balalarǵa bir jasqa deıin ár úsh aı saıyn profılaktıkalyq tekserilý júrgiziledi.

– Onkologıalyq aýrýlar balalar arasynda qanshalyqty jıi kezdesedi?

– Ókinishke oraı, qaterli isikke shaldyqqan balalar sany artyp keledi. Balalar arasyndaǵy qaterli isik týa paıda bolǵan jáne júre paıda bolǵan dep ekige bólinedi. Onyń ishinde týa paıda bolǵan onkologıalyq aýrýlar jıi kezdesedi. Leıkoz, lımfabezderiniń qaterli isikteri osy qatarǵa jatady. Meniń tájirıbemde bir jylda eki naýqastan lımfabezderiniń qaterli isigi tabyldy. Úsh aı saıynǵy tekserý kezinde bir balanyń qaterli isikke shaldyqqanyn anyqtadyq. Al ata-anasy balanyń bezi shoshynǵan dep asa mán bermese kerek. Qaterli isik anyqtalǵan boıda balalarǵa em qoldanylady ári ol elimizde tegin.

– Qaterli isikke shaldyqqandardyń neshe paıyzy ólimmen aıaqtalady?

– Biz ol jaǵyn naqty aıta almaımyz. Naýqastyń ómir súrý uzaqtyǵy aýrýdyń anyqtalǵan satysyna baılanysty. Qaterli isik 4 satydan turady. Eger birinshi satyda anyqtalsa, naýqas tolyǵymen saýyǵyp ketedi. Ekinshi satysynda 80 paıyzdyq ómir súrý uzaqtyǵyna boljam jasaımyz, ıaǵnı naýqas bes jyldan artyq ómir súrýi múmkin. Al úshinshi, tórtinshi saty qaterli isiktiń asqynǵan túrine jatady. Ásirese ishki organdardyń qaterli isigi bolsa, ólimmen aıaqtalý qaýpi joǵary. Sondyqtan bekitilgen skrınıngterden, profılaktıkalyq tekserýlerden ótý óte mańyzdy. Tekserý kezinde alynǵan analızder boıynsha onkologıalyq aýrýdyń aldyn alaýǵa múmkindik bar.

– Skrınıngtik baǵdarlamar jaıynda aıtyp ótińizshi, qarapaıym turǵyndarǵa qol jetimdi me?

– Árıne, qol jetimdi. Kez kelgen turǵyn jergilikti tirkelgen emhanasyna baryp, tegin skrınıngten óte alady. Skrınıngtik baǵdarlamardyń arqasynda kókirek beziniń, tik ishektiń, jatyr moınynyń isigi alǵashqy satysynda anyqtalyp jatyr. Osy maqsatta 2022 jyldan bastap "Aýyl skrınıngi" degen baǵdarlama iske qosyldy. Baǵdarlama boıynsha mamandar ár aptanyń juma kúni aýyl halqyn tegin tekserýden ótkizedi. Baǵdarlamalardyń arqasynda kóptegen naýqas aýrýdan qulan taza aıyǵyp jatyr. Anyqtalǵan onkologıalyq aýrýlardy 3-4 satyǵa jetkizbeı emdeý ústindemiz. Meniń tájirbıemde 4 naýqastan qaterli isiktiń alǵashqy satysyn anyqtap, aldyn aldyq. Skrınıngtik baǵdarlamar elimizde tegin bolýymen de asa tıimdi, sebebi qaterli isik asqynǵan jaǵdaıda hımıoterapıa óte qymbat turady. Ári kómegi de uzaqqa barmaıdy. Sondyqtan halyq arasynda skrınıngten ótý mádenıetin qalyptastyrý kerek.

– Suhbatyńyzǵa rahmet!