"Almaty oblysynyń Densaýlyq saqtaý basqarmasy" MM "Oblystyq psıhıkalyq densaýlyq ortalyǵy" SHJQ MKK dırektory Janna Rafhatqyzy Hýdaır elimizdegi psıhıkalyq aýrýǵa shaldyqqandarǵa qatysty jýrnalısiń suraǵyna jaýap berdi.

- Psıhıkalyq densaýlyq ortalyǵynyń maqsaty nede?

- Almaty oblysynyń turǵyndaryna sapaly, mamandandyrylǵan psıhıatrıalyq jáne narkologıalyq kómek kórsetý.

- Qandaı psıhıkalyq aýrýlary bar adamdardy emdeý qıyn?

- Búgingi tańda ǵylym bir orynda turmaıdy, dárilik preparattardyń spektri ulǵaıdy, pasıentterdiń emosıonaldyq jaǵdaıyn túzetetin jáne olarǵa tolyqqandy ómir súrýge múmkindik beretin psıhoterapıa salasynda kóptegen ádistemelik ázirlemeler bar. Biraq, ókinishke oraı, barlyq buzylýlar, aýrýlardy psıhoterapıa men dári-dármektermen emdeýge bolmaıdy. Mysaly, dári-dármekpen emdeýdiń qajeti joq buzylýlar, aýrýlar bar, mysaly, jeke basynyń buzylýy, jeńil mazasyzdyq-depressıalyq jaǵdaılar. Ekspozısıanyń psıhoterapıalyq ádisterin qoldaný jetkilikti. Biraq pasıenttiń kóńil-kúıin, motıvasıasyn eskerý qajet. Naýqastarda gallúsınatorlyq-sandyraqtyq sımptomatologıa bolǵan kezde aýyr klınıkalyq jaǵdaılar da bar. Mundaı psıhıkalyq jaǵdaılardy emdeý óte qıyn, óıtkeni bıologıalyq prosester qatysady. Bul jaǵdaıda mamandar aýyr kórinisterdiń qarqyndylyǵyn tómendete alady. Dárigerdiń mindeti-pasıenttiń qorshaǵan ortaǵa, qoǵamǵa beıimdelýine kómektesý.

- Balalar men jasóspirimderde destrýktıvti minez-qulyqtyń paıda bolýyna ne sebep bolýy múmkin?

- Destrýktıvti minez-qulyq, eń aldymen, norma emes. Bul jalpy qabyldanǵan normalarǵa qaıshy keletin minez-qulyq túri. Mundaı balalar, jasóspirimder, uldar, qyzdar kóbinese qurdastarynyń ujymynda beıimdelý problemalarynan zardap shegedi, ózderin durys júzege asyra almaıdy, ońaı osal, usynylǵan, bilimdi, sondyqtan olar syrttan ońaı áser etedi. Nátıjesinde patologıalyq táýeldilikter tez qalyptasady.

- Bul jaǵdaıda destrýktıvti minez-qulyqty boldyrmaý úshin ne isteý kerek?

- Birinshi kezekte ata-analar balalaryna muqıat bolý kerek. Óz balasynyń ómirine qatysý-ol úshin úlken plús. Balalarmen sóılesý kerek ekendigi týraly qansha áńgime, pikirtalas boldy. Biraq kóptegen adamdar qatysý jáne nazar aýdarý sıaqty uǵymdardy durys qabyldamaıdy, balalarǵa syılyqtar, gadjetter beredi. Munyń bári olarmen kóbirek qarym-qatynas jasaýdyń jáne olardyń máselelerine aralasýdyń jáne kómektesýdiń ornyna. Balalarmen sóılesý kerek, olardy tyńdaý ǵana emes, sonymen birge olardyń problemalaryna tereń úńilý kerek.

Ázirge biz jasóspirimderdiń eń jaqyn dosy Internet, vırtýaldy dostar, "tálimgerler" jáne "puttar"ekenin kóremiz.

Bul týraly kóptegen aqparat bar. Men bir kezderi balalar men jasóspirimder psıhıatryn bastadym, sondyqtan bul taqyryp maǵan belgili jáne jaqyn.

Balalardyń psıhologıalyq problemalary kóbinese emosıonaldy jetispeýshilikten, basqasha aıtqanda, nazardyń jetispeýshiliginen bastalady. Eger bala týystarynyń, jaqyndarynyń, ata-analarynyń nazaryn aýdarmasa, ol ony jaqtan izdeı bastaıdy. Balalar jelide osyndaı, kóbinese jalǵan qoldaý kózderin tabady. Bul ártúrli jaǵdaılarǵa qatysty keńester, usynystar bolýy múmkin. Kóbinese mundaı aqparat jaramsyz jáne durys emes. Óıtkeni, Internet árqashan durys aqparatty qamtymaıdy.

Munda eń bastysy túsiný kerek: baılanys ornatyńyz jáne ornatyńyz, balanyń problemasyn túsinýge jáne sezinýge tyrysyńyz. Eger máseleni sheshý múmkin bolmasa, onda siz mamanǵa júgine alasyz.

Oblystyq psıhıkalyq densaýlyq ortalyǵynda 2023 jyly sýısıdologıalyq qyzmet quryldy. Onda joǵary bilikti mamandar – joǵary biliktilik sanaty bar dáriger-sýısıdolog, psıholog jumys isteıdi. Bul qyzmet destrýktıvti minez-qulyqqa baılanysty barlyq jaǵdaılardy pysyqtaıdy. Árıne, biz mundaı jaǵdaılardyń múldem bolmaýyn qamtamasyz etemiz. Ázirge mundaı destrýktıvti minez-qulyq jaǵdaılary oryn alady.

Búgingi tańda bizde senim telefony jumys isteıdi, onda psıholog, psıhologıa ǵylymdarynyń magıstri jumys isteıdi. Senim telefony boıynsha kómek anonımdi rejımde kórsetiledi. Kez kelgen adam qońyraý shalyp, tegin keńes, usynystar ala alady. Eger naýqastyń qalaýy nemese kórsetkishteri bolsa, aýrýhanada kómek alý múmkindigi bar. Biz adamdarǵa tolyqqandy qoldaý, psıhologıalyq, psıhoterapıalyq, medısınalyq kómek alý úshin qaı baǵytta júrý kerektigin jáne ne isteý kerektigin usynamyz.

Iaǵnı, adamdar ózderi, óz bastamasy boıynsha bizge júgine alady, bizdiń mekemege tikeleı kelip, sondaı-aq aýdandyq mamannyń kómegin ala alady. Almaty oblysynda 10 aýdan bar, olardyń árqaısysynda psıhıatrlar, narkologtar, psıhologtar bar.

-Sizdiń tájirıbeńizde manıakaldy-depressıalyq buzylýlary bar naýqastar kezdesti me?

- Iá, árıne. Aıta ketý kerek, bul aýrý sozylmaly aǵymy bar afektıvti buzylýlardyń qataryna jatady. Bul buzylys ómir sapasyna áser etedi, sondyqtan emdeýde baıypty tásildi qajet etedi. Bul aýrýmen erler de, áıelder de birdeı aýyrady. Áıelderde gormonaldy fonnyń buzylýy, etekkir sıkliniń buzylýy, bosaný, menopaýza bolýy múmkin. Bul buzylys depressıalyq jáne manıkaldy fazalarda kórinedi. Durys tańdalǵan terapıamen remısıa kúıleri uzaq ýaqytqa, birneshe jylǵa deıin sozylýy múmkin. Qoldaý terapıasyn qabyldaý jáne ony mamandandyrylǵan maman baqylaýy óte mańyzdy.

- Kóshede mundaı psıhıkalyq problemaly baladan ósken, aınalyspaǵan jetkiliksiz jáne qaýipti adamdy anyqtaýǵa bola ma?

- Iá, ata-analar psıhologtardyń, muǵalimderdiń keńesterin elemeı, jaı ǵana beı-jaı qaramaıtyn adamdar ony jasaǵysy kelmeıtin jaǵdaılar kóp. Keıinnen jaǵdaı nasharlady, týystaryna: ata-analaryna, baýyrlaryna jáne tipti Úı janýarlaryna qatysty agresıa paıda boldy.

Kóbisi týystary nemese kórshileri bul týraly ne aıtady dep qorqady. Óıtkeni, olar balasyn eń aqyldy, eń ádemi jáne saý dep sanaıdy". Eger olar aýytqýlardy baıqasa da, olar eshkimge eshteńe aıtpastan, óz problemalaryn bastan keshiredi. Óıtkeni olar ýaqyt óte kele "bul qandaı da bir jolmen ótedi"dep úmittenedi. Joq, ol ótpeıdi, biraq mamandandyrylǵan kómek qajet bolǵan kezde aýyr psıhıkalyq buzylýlarǵa ákeledi. Mundaı jaǵdaılarda ata-analar qazirdiń ózinde "jedel járdem" shaqyrýǵa májbúr, óıtkeni olar balasymen kúrese almaıdy. Mamandandyrylǵan psıhıatrıalyq brıgada kelgennen keıin týystaryna tekserý júrgizý, terapıany tańdaý úshin aýrýhanaǵa jatqyzý usynylady. Sonymen birge týystary bul qajettilik ekenin túsinbeıdi jáne dál qazir pasıentten bul jaǵdaıdy joıýdy jáne úıde emdelýdi talap etedi. Mundaı týystar kóp jaǵdaıda aýrýhanaǵa jatqyzýǵa kedergi keltiredi, bul pasıenttiń odan ári psıhıkalyq jaǵdaıyna áser etedi.

- Iaǵnı, týystarynyń ózderi kásibı kómekke jıi kedergi jasaıdy ma?

- Iá, ókinishke oraı, mundaı jaǵdaılar da bar. Kóp jaǵdaıda adamdar barabar jaýap beredi, arnaıy ádebıetterdi oqıdy jáne áleýmettik belsendi adamdardyń ózderi. Olar jaqyn adamyna bilikti mamannyń bilikti kómegi qajet ekenin túsinedi.

- Al medısınalyq kómek qalaı kórsetiledi?

- Medısınalyq kómek, ádette, aýyr jaǵdaılarda tek stasıonar jaǵdaıynda kórsetiledi. Ambýlatorıalyq jaǵdaıda belsendi emdeý kórsetilmeıdi. Sebebi pasıentti emdeýdiń odan ári barysy úshin aldymen baǵalaý qajet. Psıhıatrıalyq tájirıbede alǵashqy úsh aptada dári-dármek terapıasy tańdalady, bylaısha aıtqanda, osy terapıaǵa beıimdelý. Osy kezeńde tańdaý preparaty tańdalady, ony qoldanǵan kezde pasıenttiń jaǵdaıy odan ári turaqtandyrýmen jaqsarady.