Ár erkektiń sońynda tulǵa bolardaı tuıaq qalýy kerek. Ol meniń balam bolar, múmkin toqaldan týylǵan bolar, ony bir Qudaı biledi.Qazir uldarymyz ákeden emes, shesheden tálim alady. Óıtkeni ákelerdiń ózi sheshelerdiń betine qarap otyr.

Birer kún buryn Gaýhar Qabylbekova esimdi áıel Feısbýktegi paraqshasyna mynadaı jazba qaldyrǵan bolatyn:

«KÚIEÝİME JAR İZDEIMİN… Parlamentte kókelerimiz ben apalarymyz eki áıel alýǵa ruqsat berý týraly zańdy áli talqylap keledi. Bir mámilege kele almaýdyń basty sebebi — kókelerimizdiń úıdegi jeńeshelerimizden asa almaýynda bolsa kerek. Basqalaı sebebin kóre almaı turmyn. Áıelderge kelsek. Ekinshi áıel áperýden nege qorqatyndaryn ásti túsinbeımin (ózimdi ondaılardyń qataryna qospaımyn). Názik jandylarymyzdyń ózimshildigi tutastaı ulttyń joıylýyna ákep soqpasyn bir kúni. Olaı oılaýǵa da negiz bar. Búginde qazaq dalasyn bedeýlik jaılady. Ony medısına salasynyń mamandary da rastap bere alady. Al, bala týǵyzýǵa qabiletti er azamattarymyz áıeline 10 bala taptyra almaı júr. Sebep, zaıybynyń «densaýlyǵy kótermeıdi». Densaýlyǵy jaramasa, bir kúıeýge zar bolǵan, oń bosaǵada otyrǵan qyzdarymyz qanshama, solardyń birin áper. Álde, erkek ómir boıy bir áıelge tabynyp ótýi kerek pe?! Tabynýy qajet bolsa, aqylymyzben tabyndyraıyq, ózimshildigimizben emes. Alsyn ekinshi áıel, shamasy kelse úshinshisin alsyn, kóbeısin. Árbiriniń nesibesi ózinde. Bul aıtqandarymdy áıelder qoldamaıtynyn bilemin. Erikteri bilsin. Biraq ketem degen erkekti eshkim ustap tura almaıtynyn da umytpańyzdar. Qytaı eli ekinshi balaǵa ruqsat beripti. Olardyń kóbeıgeniniń kókesi endi bolady. Biz qaıdan kóbeıemiz? Áıelder otyrsa, bólispeımin dep. Erkekter otyrsa, áıelim kónbeıdi dep. Zańnyń qabyldanbaı jatysy anaý /depýtattardyń da áıelderi bar emes pe, olardyń kelisiminsiz zań da qabyldanbaıdy-aý/.
Kúıeýime bir ul, bir qyz syıladym. Qudaı qansha berse de, kópsinbes edim. Áıtse de, bermegenin tartyp ala almaısyń. Úılen dedim. Ázilden tys. Ekinshi áıeldi tańdaýdy ózime saldy. Sonymen, kastıng jarıalaımyn… Qazaqtyń sanyn kóbeıtemin degen qyzdar bolsa, kandıdatýrasyn qaraýǵa ázirmiz. Zańnyń qabyldanǵanyn kútip júrgende, elimizdi qara qytaı qaptap keter».

Muny oqyp, jurt qyzý talqyǵa saldy. Biri kelisti, quptady, «oryndy ýáj» dedi, endi bireýleri Gaýhar Qabylbekovany sókkendeı boldy. «Kastıng» jarıalaǵan ápkemizdiń jazbasymen tanysqasyn, kókeıde kóptegen saýal kólbeńdegeni ras. Syrttan ton pishkenshe, ózimen tildeseıin dep sheshtim. Sóıtip, pikir alystyq, suhbattastyq. Áleýmettik jeli arqyly ekeýara sóılesken áńgimemizdi (jarıalaý úshin ózinen ruqsat suradym) búkpesiz, boıamasyz nazarlaryńyzǵa usynǵandy jón kórdim. 

- Salamatsyz ba? Halyńyz qalaı?

- Rahmet, jaqsy. Ózińiz qalaısyz?

- Shúkir. Aıypqa buıyrmańyz, eger surasam. «Kúıeýime jar izdeımin» dep Feısbýktaǵy paraqshańyzǵa jazba qaldyrypsyz, sony shynymen ózińiz jazdyńyz ba?

- Ia, jazdym. Onyń nesine tań qaldyńyz?

- Iá, tańqaldym. Siz sekildi oılaıtyn áıelder óte az bolǵasyn tańqaldym. Bir jaǵynan, sizdi ishteı quptadym.

- Túsingenińizge rahmet, biraq pikirlerdi oqyp, keı kommentterge renjip otyrǵan jaǵdaıym bar. Meniki jurtqa oı salý edi.

- Feısbýk jaman jeri de sol. Bul pikirler bizdiń qoǵamnyń bet-beınesi ǵoı.

- Ekinshi áıel alýǵa materıaldyq jaǵdaıy jetkilikti azamattar bar, endi keı qyzdarymyzdyń materıaldyq jaǵdaıy jaqsy, biraq kúıeý joq degen másele taǵy bar. Osyny bir jolǵa qoısaq, utylmasymyz anyq edi. Bala-shaǵamnyń baýyrlary kóp bolsa, oǵan nege men qarsy bolýym kerek?

- Meniń túsingenim, qazirgi kezde keıbir qyzdar ekinshi bolýǵa qarsy  emes sıaqty. Jazbańyzdyń astyna pikir qaldyrǵan keıbir qyzdardan baıqaǵanym da sol.

- Qyzdarymyzǵa basqa amal qaldy ma? Jigitterdiń tapshylyǵy sezilýde, sondyqtan keıbiri buıyrǵany osy dep, sheteldikterdiń eteginen ustap ketip jatyr. Ózge ulttyń kóbeıýine atsalysyp jatqan qyzdardy joq deı almaıtyn shyǵarsyz. Endeshe ruqsat berý kerek, er azamattarymyz sanaly bolsa, eki áıeldiń de qadirine jeter dep oılaımyn óz basym.

- Baıaǵyda bir aǵamyz: «Tósegin birdeńe qylarmyz-aý, ósegin qaıtemiz?!» depti. Osyny qaıda qoıamyz?

- «Trezvo» oılanatyndar bar. Biraq jańa óziń aıtpaqshy, ósegin qaıtemiz? Jurt ne deıdi degen nárse bar qazaqta. Sol jurttyń sózinen qorqyp, jetimniń basynan sıpaýdan qaldyq, jesirdi de tentiretip jiberetin boldyq. Sen 100 paıyz durys ómir súrip jatsań da, jurt talqylaıtyn nárse taýyp alady. Álde meniń oıym qate me?

- Oryndy. Biraq ortaq máselege árkim «óz kózqarasymen», «óz pikirimen» qaraıdy.

- Máseleniń barlyǵy ortaq búginde. Óz qotyrymyzdy ózimiz qasyǵannan góri, jurttyń jarasyn jurtqa jaıǵandy jaqsy kóretinder qatary artty. «Anaý úıtip jatyr, mynaý búıtip» jatyr degen sıaqty.

- Sizdińshe, er adamdarda ekinshi áıel alý týraly oı qaı jastan keledi? Surap otyrǵan sebebim, kúıeýińiz ózi ıshara jasaǵan shyǵar, álde bastamany ózińiz kóterdińiz be?

- Eger alamyn dese, qarsylyǵym joq. Ony kúıeýimniń ózine de aıttym. Qalǵanyn buıryq biledi.

- Men ózim, Qyzylordanyń Qazaly degen jerinen, ózimizden bir jas úlken bolsa da «apa» deımiz. Sizderde«ápshe» deıtin shyǵar.

- «Apa» deı ber, renjimeımin.

- Gaýhar apa, sonymen siz jarıalaǵan «kastıngke» kelgen qyzdar boldy ma?

- Ázirge, joq))).

- Siz «Kúıeýime jar izdeımin» dep jazba qaldyrǵanda kóp adamdar «mynaý jyndy shyǵar» degen oıda qalǵandaı kórinbeı me?

- Maǵan da solaı, «jyndy shyǵarsyń» dep osy postty jazǵan kúni qurbylarym habarlasty, «deniń saý ma» dep baýyrlarym telefon shaldy. Dáýren inim, qoǵamǵa qozǵaý salý  meniń oıym. Meni durys túsingen shyǵarsyń dep oılaımyn

- Menińshe, bul jurttyń ishinde júrgen áńgime, kóbisi qoldaıtyn da shyǵar. Biraq jarıa etip, syrtqa shyǵara almaıdy. Másele osynda.

- Iá, men de solaı oılaımyn.

- Eń bastysy, joldasyńyz durys túsinse boldy emes pe?

- Iá.

- Áıelderde bir ǵana oı bar: «Kúıeýimdi bóliskim kelmeıdi» degen. Buǵan ne aıtar edińiz?

- Sol ǵoı bizdi qurtatyn. Meniń qurbylarym aıtady, «anyq toqal kelse, seniń qaı jerde otyratynyńdy kórer edik» dep. Shyndap kelsek, keı báıbisheler óziniń báıbishe ekeninen de beıhabar ǵoı myna zamanda.

- Qazaqstanda 350 myńdaı kári qyz bar eken…

- Masqara ǵoı, tipti. 350 myń qyz 3 baladan tapqanda 1 mln-daı urpaq dúnıege keler edi… Ókinishti.

- Sizdiń oıyńyzsha, qansha jasta úılengen durys?

- 20-21 jasta úılengen durys dep oılaımyn. Qazaq «on úshte otaý ıesi» degendi bekerge aıtpaǵan ǵoı. Meniń aǵam 21 jasynda úılendi, jaýapkershilikti de erterek sezindi-aý deımin, óz arbasyn ózi súırep áketti. Er azamat erterek úıli bolsa, erterek eseıedi-aý negizi. Jaýapkershilikti sezinip, aldy-artyn oılap degendeı. Al kesh úılenetinder sol ata-ana qamqorlyǵyna súıenip, ómir boıy bala bolyp qalatyndaı. Bul, árıne meniń jeke pikirim.

- Qazirgi kezde qyzdardyń talaby da, talǵamy da joǵary. Jigittiń materıaldyq jaǵdaıyna qaraıdy.

- Materıaldyq jaǵdaıdyń turaqsyz dúnıe ekenin túsingen abzal. Búgin bar dúnıe erteń joq. Sonymen qatar, erli-zaıyptylar otbasynyń ár qyshyn birge qalaýy kerek der edim. Sonda ǵana olar shynaıy januıanyń qadirine jete alady, baqytyn baǵalaı alady. Búgin kúnin kóre almaı júrgen jigitterdiń erteń-aq jetilip ketpesine kim kepil, máselen. Al búgin jer men kókti tirep turǵan dáýdiń erteń bir-aq sátte barynan aıyrylmaýyna kim kepil? Ómir bolǵan soń, ondaı jaǵdaılar ushyrasady. Aınalasynan ary uzap, eshkimniń oılanǵysy kelmeıdi búginde.

- Siz toqal alýǵa qarsy emestigińizdi aıtqanda, joldasyńyz sizge degen syı-qurmeti odan saıyn artqan bolar?

- Onyń toqaldy óziń tańda deýiniń ózi maǵan degen qurmeti dep bilemin. Ol asa qulshynyp turǵan joq. Biraq jaqsy qyz kezdesip jatsa, men de onyń tańdaýyna qarsy shyqpaımyn.

- Aıtaryńyzdy aıtyp aldyńyz, keıin kúıeýińizdi qyzǵanyp, ókinip júrmeısiz be?  

- Olaı bolmaıdy dep oılaımyn. Óıtkeni ár adamnyń óz orny bar ómirde. Onyń ústine balalarymnyń baýyrlary bolsa, sol úshin men toqaldy da qurmetteýge daıynmyn. Qazaqta «áıeldiń jamany er qorıdy» degen qanatty sóz bar.

- Iá. Al ózińizdiń áýletińizde eki áıel alǵandar bar ma?

- Meniń qaıynatam toqaldyń uly bolǵan eken, baýyrlarynyń arasynda jaramdysy da sol kisi bolǵan, oqyǵan, kózi ashyq.

-  Al sizdiń taǵy da sábı súıýge densaýlyǵyńyz jaramaı tur ma?

- Jaramaıdy dep aıtpas edim. Meniń densaýlyǵymda, kúıeýimniń densaýlyǵynda da aıtarlyqtaı kinarat joq. Biraq Qudaıdyń bergeni sol bolyp tur ázirge.

- Iá, árıne, ol Qudaıdyń esebindegi dúnıe ǵoı.

- Iá, dál solaı. Otbasymyzda aǵam ekeýmiz ǵana ósken soń kópbalaly bolǵandy armandaıtynmyn. Biraq men armandap júrgende ýaqyt zymyrap ótip jatyr. Meniń bala-shaǵam da men qusap, armanda qalyp ketetin boldy-aý dep keıde oılanamyn.

- «Kópke topyraq shashpaımyn», biraq áıeli bar ekenin bile tura er azamattarǵa jabysatyn qyzdar bar. Oǵan mysaldar kóp. Hat jazyp, zvondap mazany alady. Bul qyzdardyń abyroıyn túsiredi emes pe? Sodan oınas degen bále bastalady.

- Jetimderdiń kóbeıýi osy oınastyń zardaby. «Qyzym úıde, qylyǵy túzde» demekshi, bireýdi jazǵyrýdan aýlaqpyn. Adam ár áreketi úshin Qudaı aldynda jaýapty. Áıtse de, bireýge aldanyp qalyp, teris jolǵa túsken qyzdar kóp. Biraq olardyń da otbasyny, perzent súıýdi armandaıtynyna kúmánim joq. Qoǵam túzelý úshin adam túzelýi kerek.

- Múmkin, eń aldymen er adamdardy túzeý kerek shyǵar? Óıtkeni, er áıel zatynyń tiregi emes pe?

- Óte durys aıtasyń. Nápsiqumarlyqtan týyndaıdy bar pále. Feısbýkte postta bir áıel meni «kúıeýin jaqsy kórmeıtin bireý» dep jazypty. Kúıeýdi jaqsy kórý bar da, ony jekemenshikke aınaldyrý bar. Bireýleri jazypty: «Bir áıelden týylǵan baldaryn tárbıelep, qaryq qylyp alsyn erkek» dep. Men munymen de kelispes edim. Qunanbaı kóp áıel aldy, odan Abaıdaı bala týyldy emes pe?! Ár erkektiń sońynda tulǵa bolardaı tuıaq qalýy kerek dep esepteımin. Ol múmkin meniń balam bolar, múmkin toqaldan týylǵan bala bolar, ony bir Qudaı biledi. Biraq, ózimshildik qazaqty qurdymǵa batyrady. Sony uǵynýymyz kerek.

- Qazir demokratıa, áıel men erkek teńesken zaman dep jatyrmyz…

- Demokratıa deımiz aýyzdy toltyryp, erteń qara qytaı qaptasa, bizdiń demokratıamyz kimge kerek?! Bala-shaǵamyz bireýdiń quly bolyp júrse, «meniń kúıeýim tek meniki» dep otyramyz ba? Sol ma bizge keregi?! Ata-babamyz keń baıtaq dalamyzdy áıeldermen aqyldasyp, saqtaǵan joq. Áıeldermen aqyldasyp, mura etken joq. Joryqqa attanarda da zaıybynan ruqsat alǵan emes.

- Onyńyz ras.

- Sondaı urpaqtan týylǵan keshegi Abaı, Shákárim, Mirjaqyp, İlıas, Sákender. Sondaı ákelerden tálim alǵan Álıhan men Turarlar. Qazir uldarymyz ákeden emes, shesheden tálim alady. Óıtkeni ákelerdiń ózi sheshelerdiń betine qarap otyr.

- Iá.

- Qazir ǵana bir qyz kelip: «Onyńyz ne, men sizben kelispeımin» dep ketti. «Ol seniń tańdaýyń» dep shyǵaryp saldym. Meniń oıymnyń bireýge unaýy shart emes. Meniń ákem óte qatal kisi bolatyn. Úıdegi sońǵy sózdi sol kisi aıtatyn. Ne aıtsa sol zań edi. Tipti talqylanbaıtyn da. Meniń oıymsha ákeniń orny qashanda anadan joǵary turýy tıis. Tárbıe solaı qalyptassa, erkekterdiń róli artar edi. «Altyn basty áıelden baqyr basty erkek artyq» degen.

Demokratıa eken dep basqa shyqqanymyz jaramas. Osy kúnimizge shúkirlik etip, erkekterdi qurmetteýimiz kerek. Qyzdar: «Pir tutatyndaı erkek bar ma ózi búginde?», deıdi. Bar. Pir tuta bilseń. Erkekterimiz de sondaı syı-qurmetke laıyq bolady. Kemshiligin betine basyp, «qolyńnan túk te kelmeıdi» dep otyrsaq, ondaı erkek basyn da kótere almaıdy, ókinishke oraı.

- Qazir qansha jastasyz? Joldasyńyz she?

- Men bıyl 36-ǵa shyqtym, kúıeýim 40-ta.

- Ýaqyt bólip, pikirleskenińizge rahmet.

- Sizge de rahmet. Jalpy, ár adamnyń óz pikiri ózinde. Bireýleri moıyndaıdy, biraq aıtýǵa júreksinedi, bireýleri bos sóz deıdi. Bizdiki jurtqa oı salý.

- Saý bolyńyz!

Áńgimelesken — Dáýren SEIİTJANULY

Derekkóz: kazaitys.kz