قازاقستان مەن وزبەكستان بۇرىنعى پوستكەڭەستىك ورتالىق ازيا مەملەكەتتەرى اراسىندا كوش باستاپ تۇرعان مەملەكەتتەر. وسى وڭىردەگى گەوساياسي جاعدايلار مىندەتتى تۇردە وسى ەكى ەلدىڭ ارالاسۋىمەن ىسكە اسادى. تاريحي تۇرعىدان الىپ قاراساق،  بۇل ەكى ەلدى ءتۇپ-تامىرى ءبىر تۋىس حالىقتار مەكەندەيدى. قازاقتار مەن وزبەكتەر ءوزارا تاتۋ بولسا، وندا "ورتا ازيا وداعى" قۇرىلۋى ابدەن مۇمكىن. ءبىراق، وكىنىشكە وراي، ەكى ەلدىڭ اراسىنداعى قارىم-قاتىناستار ءبىزدىڭ تۋىستىق تامىرىمىزعا ساي وربىمەي وتىر. ارينە، وعان حالىقتى كىنالاۋعا بولماس. نەگىزىنەن، حالىقتىڭ كوزقاراسى ەلدەگى يدەولوگيالىق باعىتقا ساي قالىپتاسادى. سودان بولار، ەكى ەل باسشىلارىنىڭ اراسىنداعى سالقىندىق قاراپايىم ادامداردىڭ دا كوزقاراستارىندا كورىنىس تاۋىپ وتىر. مۇنى اندا-ساندا اقپاراتتتاردان بايقاپ قالامىز. مىسالى، ءبىز "وزبەكتەر "الپامىس" جىرىن يەمدەنىپ كەتتى" دەپ رەنجيمىز، ال ولار بولسا "ءال فارابي وزبەكتىڭ ويشىلى" دەيدى... ايتەۋىر ءبىر ءۇيدىڭ تەتە بالالارىنىڭ اراسىنداعىداي تاۋسىلمايتىن كيكىلجىڭ... مۇنىڭ تاريحى تەرەڭدە جاتىر. قازاق حاندىعى قۇرىلعاننان كەيىن، ولار كۇشەيىپ، 10-15 جىلدا ءقازىر ءبىز "كوشپەلى وزبەكتەر" دەپ اتايتىن وزبەك حاننىڭ ۇرپاقتارىنىڭ ۇلىسىن الدى. ولار ىعىسىپ حورەزم كەتتى دە، سول جاقتا قازاق حاندىعىمەن دارەجەلەس بولاتىن وزبەك حاندىعىن قۇردى. ۋاقىت وتە كەلە بۇرىنعى تۋىس تايپالار ءبىرى - قازاق، ءبىرى - وزبەك اتالىپ، ورتاازيالىق ەكى ۇلتتى قۇرادى. ءبىراق، وڭتۇستىككە كەتىپ، پارسى تەكتەس مادەنيەتپەن (مىسالى، تاجىكتەر) ارالاسا باستاعان كوشپەلى وزبەكتەر وتىرىقشى حالىققا اينالىپ، وزبەكتەر مەن قازاقتار اراسىنداعى ءدىل مەن ءداستۇر بىرتەكتىلىگى شايىلدى. فيزيولوگيالىق وزگەرىستەر دە ۇزدىكسىز ءجۇرىپ جاتتى. ءبىراق تاريحي جادى ول حالىقتاردىڭ ءتۇبى ءبىر ەكەنىن ۇنەمى ەسكە سالىپ وتىردى. سوندىقتان شەشۋشى ماسەلەلەرگە كەلگەندە قازاقتار "وزبەك ءوز اعام" دەگەن توقتامعا كەلۋشى ەدى... ءبىراق بيلىك پەن ساياسات دەگەن سايقالدار بار ومىردە. سولار ارالاسقان جەردە وزبەك پەن قازاق اراسى سۋىپ تا كەتكەن كەزدەر بولعان. وعان قوقان حاندىعىنىڭ زورلىق-زومبىلىعى، حيۋا حاندارىنىڭ تالاس ايماعىنا جورىقتارى، قازىرگى ارتەفاكتان - حيۋاداعى قازاق باتىرلارىن شىنجىرلاپ ۇستاعان زىنداندى دا ايتۋعا بولار ەدى... قازاقتاردىڭ دا قاراپ قالماعانى بەلگىلى، ارينە... ايتسە دە، ونىڭ ءبارى تاريحتا اڭىز بەن اقيقات كۇيىندە قالدى. ءقازىر ءبىزدىڭ ارامىزدا ەكى حالىقتى بىر-بىرىمەن وشتەستىرىپ قوياتىنداي ەشبىر نەگىز جوق. تىپتەن، كسرو كەزىندە وزبەكتىڭ دە، قازاقتىڭ دا "قانىن قىزدىراتىن" "قايرات" پەن "پاحتاكور" فۋتبول كوماندالارىنىڭ ءوزارا كەزدەسىلەرى دە وتپەيدى بۇگىن. بۇگىن بىزدەردىڭ ءارقايسىمىز تاۋەلسىز مەملەكەتتەر رەتىندە وزىندىك باعىتىمىزبەن كەلە جاتىرمىز. سوندا دا، العاشقى ون-ون بەس جىل بويى بۇرىنعى قارقىنمەن "ىشتەي تەكەتىرەس" جاعدايىندا تۇرعانىمىزدى جاسىرىپ نەعىلايىق. ءبىراق سىرتقى كۇشتەردىڭ ءبىزدىڭ ەلدەرگە دەگەن اشكوز پيعىلى انىقتالعان سايىن، ەكى ەل اراسىندا "ءوزارا بىرىگۋ" يدەيالارى پىسىپ-جەتىلىپ كەلەدى. ول قاجەتتىلىك قاراپايىم حالىقتىڭ ساناسىندا دا، مەملەكەتارالىق رەسمي قارىم-قاتىناستا دا كورىنىس تابا باستادى. ءبىراق ونىڭ جۇزەگە اسۋى ءۇشىن تالاي كەدەرگىلەردەن وتۋگە تۋرا كەلەدى. ءقازىردىڭ وزىندە قازاقستان مەن وزبەكستان كورشى رەسەيگە قاتىستى العاندا ەكى ءتۇرلى باعىت ۇستاپ وتىر. ەگەر بۇل ماسەلەدە وزبەكستان جاعى قازاقستاننىڭ رەسەيمەن قاتىناسىنا تۇسىنىستىكپەن قاراماسا، قازاقستان رەسەي مەن وزبەكستان اراسىنداعى "جۇمسارتۋ" (امورتيزاتور) مىندەتىن اتقاراتىنىن مويىنداماسا، قازاقستان وزبەكستاننىڭ اۋعانستانمەن اراداعى "جۇمسارتۋ" مىندەتىن اتقاراتىنىن مويىنداماسا جانە ت.س.س. كوپتەگەن جاعدايدا ءوزارا قۇرمەت پەن تۇسىنىستىك بولماسا - جاعداي وڭالمايدى. مەنىڭ اتاپ ايتارىم، كەيىنگى كەزدە ەكى ەل وكىلدەرى اراسىندا "تۇرمىستىق شوۆينيزم" ۇشقىنى پايدا بولا باستادى. مىسالى، وزبەك بوكسشىلارى جەڭىسكە جەتە قالسا - قازاقتارعا تراگەديا جانە كەرىسىنشە... وليمپياداعا بارساق تا وزبەك پەن قازاقتىڭ وزدەرىنەن باسقا قارسىلاستارى جوق سياقتى كورىنەدى. بۇل جالعان يدەولوگيانىڭ جەمىسى، ءارى، بىزگە ەشقاشان پايدا اكەلمەيتىن يدەولوگيا! سوندىقتان، ءبىزدىڭ ەكى ەل، ەڭ الدىمەن، ەشقايدا جالتاقتاماي، تەك ءوز اراسىندا "ماڭگىلىك ءبىر قاعيدانى" بەكىتىپ الۋلارى قاجەت، ول - "ءبىز الەمدەگى ەڭ جاقىن، تۋىس، باۋىر حالىقپىز" دەگەن. سودان كەيىن ەكى ەل اراسىنداعى ارالاسۋدى تەك وسى پرينسيپكە نەگىزدەپ، يدەولوگيانى دا وسىلاي باعىتتاعان ابزال. مىنا راتيفيكاسيالانعان زاڭ سونىڭ كورىنىسى. مەن سۇرار ەدىم: "نەگە ونى راتيفيكاسيالاۋ بۇتىندە ءبىر جىلعا جۋىق شەگەرىلىپ كەلدى؟" دەپ. بۇنداي زاڭ كەلەسى كۇنى قارالۋى ءتيىس بولاتىن، ارينە، ەگەر جوعارى پرينسيپتەر ۇستەم بولسا... سونىمەن قاتار، ءبىز تۋىسقان حالىق رەتىندە مىنا ءبىر ماسەلەنى دە انىقتاپ الۋىمىز قاجەت: مىسالى، جوعارىدا ايتتىق، "الپامىس" جىرىن وزبەكتەر "الپامىش" دەپ مەنشىكتەدى دەپ... ال ولاي - "مەنشىكتەدى" دەپ ايتۋعا ەكى حالىقتىڭ دا قۇزىرى جوق ەكەنىن ەسكەرمەيمىز. جوعارىدا ايتتىق - قازاق پەن وزبەك ۇلتتارىنىڭ تاريحي الاڭدا پايدا بولۋى ۋاقىت جاعىنان بەلگىلى دەپ. ەندەشە تاريحتا نە "قازاق"، نە "وزبەك" پايدا بولماعان زامانداعى قۇندىلىقتار، باتىرلار، اقىندار، ويشىلدار قالايشا "قازاق-وزبەك" بولا قالادى؟ وسى جاعىنان كەلىسىپ، ول ارتەفاكتلەردى تەك تەرريتوريالىق پايدا بولۋ جاعىنان عانا يەلەنۋىمىز ءتيىس. ال ول قۇندىلىقتار ەكى حالىقتىڭ، جالپى تۇركى مادەنيەتىن ورتاق التىن قازىناسى دەپ دارىپتەلەتىن بولسىن. ءبىز ءبىر-بىرىمىزدى يتەرمەي، قايتا قۇشاعىمىزدى اشۋعا ۇيرەنە بەرۋىمىز قاجەت - تۇستىك جاقتان سىرعىپ ميلليارد جۇڭگو، تەرىستىك جاقتان ورىس، ال توبەمىزدەن ەۋروپا مەن اقش ەنۋگە ارەكەت ەتىپ جاتقاندا!

ءابدىراشيت باكىر ۇلى،فيلوسوف