«قامشى» پورتالى رەداكسياسىنا ىشكى سىرىن اقتارىپ، كوز جاستارىن سۇرتە وتىرىپ، مۇڭىن شاعىپ، كومەك-قولداۋ سۇراپ حابارلاسقان ازاماتتار كوپ. ولاردىڭ تۇتقاداعى كومەسكى داۋىستارىن ەستىپ، شالعايدان جەتكەن حاتتارىن وقي وتىرىپ ءبىز دە كوڭىلىمىز جابىرقاپ، الاساپىران كۇي كەشتىك. باسقا شارۋالاردى ىسىرىپ قويىپ سولاردىڭ جاعدايىنا دەن قويدىق. حالىق بىزگە ءۇمىت ارتسا، ءبىز سەنىمدى اقتاۋعا تىرىسىپ باقتىق. «راقمەت» دەگەن ءبىر اۋىز ءسوزدى ەستىگەندە كوڭىلىمىز جادىرىپ، ءبىر مارقايىپ قالاتىن بولدىق. ءسويتىپ جۇرگەندە «قامشىنىڭ» قورجىنىنا مىنانداي اسەرلى حات كەلىپ ءتۇستى.
«مەن بەس بالالى انامىن. التىنشىم ءبىر ايدان سوڭ اللا قالاسا دۇنيەگە كەلەدى. الماتىدا بىرەۋدىڭ ءبىر بولمەلى ۇيشىگىندە ءتورت جىلدان بەرى تۇرامىز. ءۇي يەسى ءبىراز ۋاقىتتان بەرى ءۇيدى بوساتۋىمىزدى سۇراپ وتىر. ال مەنىڭ بارار جەرىم جوق. ونسىز دا ءبىر بولمەنىڭ تابالدىرىعىنا دەيىن ارەڭ سىياتىنبىز. التىنشىم دۇنيەگە كەلسە، مۇلدەم سىيمايمىز با دەپ قورقامىن. تۇرمە سەكىلدى قۋىقتاي تار لاشىقتا قور بولعان بالالىق شاقتارى-اي. تەرەزەگە تەلمىرىپ، كەشكە دەيىن ىس ساسىعان اۋا جوق قاپاستا ومىرلەرى قىزىقسىز وتۋدە.
ءبىزدىڭ ەڭ باستى ارمانىمىز ءوز باسپانامىز بولسا عوي. ەشكىم كەت دەمەيتىن، راحاتتانىپ جۋىنىپ شايىناتىن. بالالارىم كەڭ تىنىس الىپ، شاپقىلاپ وينايتىن. مەن ەشقاشان جۇمىستان قاشپايمىن. تەك، تەك ءوز باسپانام بولسا عوي، شىركىن. ءبىز ولگەن سوڭ قارا جەر ماڭگى وزىڭدىكى بولىپ بۇيىرادى عوي. ونى نە ىستەيمىز؟ ءتىرى كەزىمىزدە كەڭ بايتاق جەردە تار قۋىستا بەينەتپەن وتكەن ازاپتى كۇندى وتكىزىپ الىپ. نەگە؟ ءبىز دە ادام بالاسىمىز عوي، ەڭ باستىسى قانىمىز قازاق قوي. وسىلاي ءار كۇنىمىزدى ءوز ەلىمىزدە قايىرىمسىز باسشىلارعا جىلاپ بارۋمەن وتكىزەمىز. ويپىرماي نە دەگەن جۇرەك؟ ورنىندا تاس پا دەرسىڭ. بەيبىت ەلمىز دەسەك تە، اۋىرساڭ دا، اش قالساڭ دا ەشكىمنىڭ شارۋاسى جوق. ولە بەر. ەندىگى بار ەڭ سوڭعى ءۇمىتىمىز، جەتى ادامنىڭ تاعدىرىن سىزگە امانات ەتسەم بولا ما؟ ەگەر ءسىز «جوق، قولىمنان كەلمەيدى» دەسەڭىز، مەن ەشقاشان جاقسىلىق اتاۋلىعا سەنە المايتىن شىعارمىن. ەڭ سوڭعى سونگەلى تۇرعان شىراعىم، ءۇمىتىمىز ءسىز بەن جومارت قارا حالىقتا. ەڭ بولماسا ءبىر تەڭگەدەن قياتىن شىعار» دەپ جازىلعان حاتتا.
كوپ بالالى انانىڭ ءۇيىن ىزدەپ، جولعا اتتاندىق. جولدى تابۋ شىندىعىنا كەلگەندە وڭاي بولمادى. ءۇيدىڭ ۇلكەنى دياس الدىمىزدان شىعىپ، جول نۇسقاعانى ءجون بولدى. «ۇلكەن ۇلىمنىڭ ەسى كىرىپ قالعان. كامەراعا تۇسكىسى كەلمەيدى. نامىستانادى» دەگەن ايەلدىڭ سوزدەرى جول بويى قۇلاعىمنان كەتپەدى. 14 جاستاعى دياسقا قاراپ وتىرىپ اناسىنىڭ ءبىر اۋىز ءوتىنىشىن اياقاستى ەتپەي، قىسىلسا دا، قىزارىپ ۇيالسا دا ءبىزدى ۇيىنە الىپ كەلگەنىنە ىشتەي ريزا بولدىم. ماشينادان ءتۇسىپ جاتىپ جان-جاعىما زەر سالىپ قارادىم. ورتاشا ايلىعى 143 650 تەڭگە، گۇلدەنگەن، دامىعان، وركەنيەتتى قازاقستاندا ەمەس، مەكسيكانىڭ كەدەي اۋدانىندا جۇرگەن سياقتىمىن. «مىنا جەرگە اۆتوبۋس كەلەدى مە؟»، «جاقىن ماڭداعى ايالداما قايدا؟»، «ساي باسىنان تومەنگە قاراي شانامەن قۇلديلاعان قارا دومالاق قازاق بالالارى نەگە جۇقا كيىنىپ العان؟»، «ولار ويناعاندارىنا ماز-مەيرام بولعانىمەن ۇنسىزدىكتە جۇرەكتەرى نە دەپ سايرايدى؟»، «دياس نەلىكتەن سونشا قاتتى جوتەلدى؟»، «مىناۋ راسىمەن دە مەن كۇندە كورىپ جۇرگەن سۇلۋ الماتى ما؟»، «ەندەشە مەن ءوزىمدى نەگە جات سەزىنۋدەمىن؟» دەگەن ويلارعا شومدىم. مەنى قالىڭ ويدان شىعارعان جاڭاعى دياس بولدى.
ونىڭ ۇندەمەستەن بىزدەن الىستاپ، اسىعىپ كەتىپ بارا جاتقان بەينەسى كوپ نارسەنى اڭعارتتى. كامەرامەن بالالاردىڭ جۇرەگىن مەن دە اۋىرتقىم كەلمەدى. ءبىراق شەشىنگەن سۋدان تايىنباس دەيدى. كوپبالالى انانىڭ جان ايقايىن قالىڭ قازاققا جەتكىزۋ قاجەت بولسا، ماقالا جازۋ ازدىق ەتەتىنىن مويىندايىق. جەتىم-جەسىر، اۋرۋ-سىرقاۋ كوبەيگەن مىنا زاماندا ءوز كوزىمەن كورمەيىنشە ەشكىم ەشكىمنىڭ دالەلسىز سوزىنە سەنبەيتىن بولعان.
قاقپاسى جوق ەسكى ۇيشىكتىڭ ەسىگىن توقىلداتتىق. باسىنا ورامال تاققان، تۇرمىس تاۋقىمەتىن اياماي تارتسا دا سۇلۋلىعىنا سىزات تۇسپەگەن كەلىنشەك ىشكە كىرۋىمىزدى ءوتىندى. بىزگە جازىلعان حاتتىڭ اۆتورى 1982 جىلعى، جامبىل وبلىسىنىڭ تۋماسى، 5 بالانىڭ اناسى، التىنشىسىنا اياعى اۋىر انار توقمانبەتوۆا. ماحابباتتا جولى بولماعان ول «كۇيەۋىڭىز قايدا؟ ءسىزدى مۇنداي حالدە قالايشا تاستاپ كەتكەن؟ بالالارىنا نەگە كومەكتەسپەيدى؟» دەگەن سۇراعىما باسىندا ىركىلىپ قالدى. مەن انارعا بارىنشا سابىرلى بولۋدى، كوز جاسقا ەرىك بەرمەۋ كەرەكتىگىن، ومىرگە كەلەتىن ءسابيدىڭ دەنساۋلىعىن ويلاۋىمىز قاجەت ەكەندىگىن ەسكە سالۋمەن بولدىم.
«جاقسى ايەل جامان ەركەكتى ادام قىلادى دەيدى. مەن جاقسى ايەل بولۋعا تىرىستىم. جولداسىم بالاجان بولعاندىقتان بالالاردى بىرىنەن كەيىن ءبىرىن تۋا بەردىم. ماعان دەگەن ىستىق ماحابباتى سۋىپ، ءبارى باياعىداي بولماسا دا بالالارى ءۇشىن جانىمىزدا قالىپ، ءبىزدى اسىرايدى دەپ ويلادىم. وكىنىشكە قاراي، ولاي بولماي شىقتى» دەيدى انار.
«ونىمەن اجىراسقىم كەلدى. سوتقا كەلمەگەندىكتەن اجىراسا دا المادىق. سىزدەر مەنى كوپ بالا تۋا بەردىڭ، ەندى قايتادان جۇكتىسىڭ دەپ جازعىراتىن شىعارسىزدار. بۇل دا اللانىڭ بەرگەن سىيى عوي. مەن ودان باس تارتا المايمىن. تاعدىرعا كوندىم. بالالارىم باقىتتى ءومىر سۇرسە، پاتەرلى بولساق بولدى. جەتەدى. بەسەۋىن دە ءوزىم باعىپ-قاعىپ ادام قىلدىم. التىنشىسى دا ادام بولادى. تەك باسپانامىز بولسا، شىركىن» دەپ ول ىشتەگى سەگىز ايلىق بالاسىن جاسىرۋمەن بولدى.
قازاقتىڭ ماقتاۋعا كەلگەندە ساراڭ، سىناۋعا كەلگەندە سوزشەڭ ەكەنىن بىلەمىز. قازاقتى قازاق بولا تۇرا جامانداعىم كەلمەيدى. الايدا انار ەرتەڭ ماقالا شىعىسىمەن وقىرماندار تاراپىنان سان ءتۇرلى سۇراق تۋىندارىن ءبىلىپ وتىر. مەن ونىڭ كوڭىل-كۇيىن تۇسىرگىم كەلمەدى، تاقىرىپتى اۋىستىرماق نيەتتە بالالارمەن تانىستىرۋدى ءوتىندىم.
«ۇلكەنى دياس 14 جاستا (ۇيدە جوق)، ديانا 10 جاستا (ول دا دياس سياقتى جۋرناليستەر كەلەدى دەگەنگە قاشىپ كەتتى)، ەلدار 8-دە، ديدار 6 جاستا، كەنجە قىزىم كاۋسار 5-تە» دەدى ماقتانىپ. ءۇش بالانىڭ دا جوتەلىپ تۇرعانىن بايقادىم. «اۋىرىپ قالعان با؟ قانداي دارى-دارمەك بەرەسىز؟ ۇيگە دارىگەر شاقىردىڭىز با؟» دەدىم. سويتسەم، بالالاردىڭ تۇماۋمەن اۋىرعاندارىنا ءبىراز بولىپتى. اسىرەسە، دياس قاتتى اۋىرىپتى. انار ءوزى ينە سالا الادى ەكەن. ءدارىحانادان ءدارى اكەپ، سونى ەگىپتى. ءبىراق ونىسى ءبىتىپ قالعان ەكەن. قالعان بالالارعا دا سالايىن دەسە ءقازىر قاراجاتى جوقتىعىنان قولى بايلانىپ وتىر. اعاش ويىنشىقتى سويلەتىپ، وز-وزىمەن تىنىش ويناپ وتىرعان كىشكەنتاي كاۋسارعا قاراپ جانىم ودان بەتەر اشىپ كەتتى. ءبىز بولساق بالاعا انانى-مىنانى اپەرەمىز، ەڭ سوڭىندا ويىنشىقتاردىڭ كوبەيىپ كەتەتىنى سونشالىق، جيناۋ ءۇشىن كادىمگىدەي ۋاقىت كەتىرەمىز. ال، كاۋسار بولسا ءۇش ويىنشىقتى قاناعات ەتىپ وتىر. ديدار مەن ەلدار قولدارىنا قارىنداش الىپ، اق قاعازعا سۋرەت سالىپ جاتىر. ۇشەۋى دە ەركەلىكتەن ادا. قىستا اۋىرىپ قالىپ دالاعا شىعا المايتىن، جازدا اۋلالارى قوقىس الاڭىنا اينالىپ، كەمىرگىشتەر اياق باسقىزبايتىندىقتان تەرەزەگە تەلمىرىپ وتىراتىن بالالارعا ەت جۇرەگىڭ ەزىلمەۋ مۇمكىن ەمەس.
ەڭ سوراقىسى – مىنا ۇيشىك اناردىڭ مۇلكى ەمەستىگى. كەز كەلگەن ۋاقىتتا (ول ەرتەڭ دە بولۋى ابدەن مۇمكىن) ءىنىسى ايەلىمەن كەلىپ بوساتۋدى سۇراۋى عاجاپ ەمەس. اناردىڭ ايتۋىنشا، ولار دا پاتەرسىز. بىرەۋدىڭ پاتەرىن جالداپ تۇرادى. ءوز جەرلەرىنە كەلىپ، ءۇي سالماقشى ەكەن. «ارماندارىن ومىرگە اينالدىرايىن دەسە مەن كەدەرگىمىن. 5 بالامەن ءۇيدى بوساتا الماي وتىرمىن. 5 بالامەن قايدا بارماقپىن؟ ءاربىر كۇنىم قورقىنىش» دەپ وتىر كوپبالالى انا. اتا-اناسىنا دا ارقا سۇيەي المايتىن، ىنىسىنە دە جانى اشىپ تۇرعان وعان قاراپ قايسارلىعى مەن ەڭبەكقورلىعىنا ءتانتى بولماۋ مۇمكىن ەمەس. جۇكتىلىكتىڭ 34 اپتاسىنا قاراماستان بىرنەشە جەردە جۇمىس ىستەپ، بالالارىنا نان تاۋىپ بەرىپ جۇرگەن ول بار ارمانى ءۇي ەكەندىگىن قايتالاۋمەن بولدى.
«وز-وزىمە قول جۇمساعىم كەلگەن ساتتەر دە بولعانىن جاسىرمايمىن. ءبىراق بالانى دۇنيەگە اكەلگەن ەكەنمىن، ورتا جولدان تاستاپ كەتۋگە ءداتىم شىدامايدى. قاقىم جوق. باسپانانى دا ءوزىم ءۇشىن ەمەس، وسى قازاقتىڭ كوزدەرى جاۋتەڭدەگەن 5 بالاسى ءۇشىن سۇراپ وتىرمىن. بۇعان دەيىن دە سۇراعانمىن. الايدا مەملەكەتتەن كومەك بولمايتىنىن ۇعىندىم. سىزدەرگە عانا ءۇمىت ارتتىم.
ماعان «قامشى» دەگەن سايت بار. سولارعا حابارلاس دەگەن بولاتىن. وسى ۋاقىتقا دەيىن تەليەۆيدەنيە شاقىرتقان ەمەسپىن. بالالارىمنىڭ نامىسىن ويلادىم. قايىر-ساداقا تىلەگەندەي بولمايىن دەپ باسىمدى تىك ۇستاپ ءجۇردىم. «قامشىنى» شاقىرىپ، كامەرا الدىندا سويلەۋىم دە العاشقى ءارى سوڭعى رەت بولسىن» دەدى انار كوز جاسىنا ەرىك بەرىپ. 30 مينۋت بويى ءوزىن-وزى ۇستاي بىلگەن اناردى ەندىگارى قيناعىم كەلمەدى.
سۇحبات اياقتالدى دەگەن سوڭ وپەراتور كامەراسىن ءوشىردى. انار دا «ۋف» دەپ موينىنان اۋىر جۇك تۇسكەندەي جەڭىلدەپ قالدى. ءبىزدىڭ ماقسات ادامنىڭ ەموسياسىمەن ويناۋ ەمەس. سوندىقتان بالالاردى كامەراعا ءتۇسىرىپ، سويلەتۋدەن اۋلاق بولعانىمىزدى وقىرمانعا ايتا كەتەيىن. بۇگىن-ەرتەڭ بوسانىپ قالاتىن ايەلدىڭ ەسكى جاراسىن تىرناپ، جىلاتقىمىز كەلمەدى. كەرىسىنشە جابىرقاعان كوڭىلىن كوتەرگىمىز كەلدى. كەتەردە بىزگە ءۇمىت ارتا الاتىنىن، ايانىپ قالمايتىنىمىزدى، قولدان كەلگەنشە تىرىساتىندىعىمىزدى، كوپ تۇكىرسە كول بولاتىندىعىن ايتتىق. قازاقستاندىق بيلىكتەن كوڭىلى قالعان، ەلباسىنا حات جازسا دا جاۋاپ حات الا الماعان قازاق ايەلى – انار توقمانبەتتىڭ تاعدىرى ەندىگى ءبىزدىڭ قولىمىزدا، قۇرمەتتى وقىرمان!
Facebook الەۋمەتتىك جەلىسىندە نۇرداۋلەت ءنۇرادىل «1 تەڭگە – 1 باسپانا» اكسياسىن ۇسىنعان بولاتىن. «رەسمي اقپارات بويىنشا، قازاقستاندا 17 ميلليون 671 مىڭ ادام تۇراتىنى ءمالىم. ءبىز سونىڭ 7 ميلليونىن ەسەپكە المادىق دەگەننىڭ وزىندە 10 ميلليون ادام قالادى. مەنىڭشە 1 تەڭگەنى ساداقاعا بەرە الاتىن 10 ميلليون ادام بار. ەندەشە، بىزدە 10 ميلليون تەڭگە جينالادى. وسىلايشا ءار جۇما سايىن 1 تەڭگەدەن ساداقا بەرىپ وتىرساق، 1 جىلدا 52 وتباسىن باقىتقا بولەپ مول ساۋاپقا قالار ەدىك. ەگەر كۇن سايىن 1 تەڭگەدەن جينالسا، 1 جىلدا 365 ادام باسپانالى بولادى» دەپ جازعان بولاتىن يدەيا اۆتورى. وكىنىشكە قاراي، بۇل جاڭالىق ەلدى شۋلاتقانىمەن ءسوز جۇزىندە قالىپ قويدى.
«قامشى» پورتالى اتىمتاي جومارت، مۇسىلمان قازاق ەلى جۇرتشىلىعىن 5 بالانىڭ اناسى، الماتى قالاسىنىڭ تۇرعىنى انار توقمانبەتوۆاعا 1 تەڭگەدەن اقشا اۋدارىپ، كوپ سوزباي ءۇي الىپ بەرۋگە ۇندەۋ تاستايدى. انارعا باسقالاي دا كومەك كورسەتە الامىن دەگەندەر «قامشىنىڭ» رەداكسياسىنا حابارلاسىپ كومەككە مۇقتاج جاننىڭ مەكەنجايىن، بايلانىس دەرەگىن الا الادى.
قامشىگەر: جازيرا بايدالى
(كومەكتەسكىسى كەلەتىن قايىرىمدى جاندار ءۇشىن: انار توقمانبەت.جسن/يين 820904402038، ءنومىرى 87089098325)
پىكىر قالدىرۋ