وكىنىشكە وراي، بۇگىندە ۇيلەنۋ وڭاي، اجىراسۋ ودان دا وڭاي بولىپ بارادى. ەل ىشىندە شاڭىراقتىڭ شايقالىپ، بوساعانىڭ بەرىك بولماۋى وزەكتى ماسەلەگە اينالدى. ايرانداي ۇيىعان، ءتاتۋ-تاتتى قازاق وتباسىلارىنىڭ سانى جىل وتكەن سايىن كەمىپ بارا جاتىر. بۇگىن ۇيلەنىپ، ەرتەڭ ءبىرىن-بىرى تالاق ەتىپ جاتقان جاس جۇبايلاردىڭ قاتارى كۇن ساناپ كوبەيىپ كەلەدى. مۇنى ستاتيستيكا دا، بىلىكتى دە ءبىلىمدى پسيحولوگتار دا راستاۋدا. وسى جايت مازالاپ، «Otbasy.kz» وتباسىلىق ەسەندىك ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى ءارى پسيحولوگ، ءوز ءىسىنىڭ مامانى مىرزابايەۆ ەرجان قۋاندىقۇلىمەن سۇحباتتاسقان بولاتىنبىز دەيدى «قازاقستان-زامان» گازەتىنىڭ ءتىلشىسى جانگۇلىم حافيز.

— ەرجان مىرزا، بۇگىندە اجىراسۋدىڭ بەلەڭ العانىن بىلەسىز، بۇعان تۇرتكى بولاتىن قانداي نەگىزگى سەبەپتەردى اتار ەدىڭىز؟
— ءيا، اجىراسۋ ماسەلەسى ەلىمىزدە وتە ۇلكەن پروبلەماعا اينالىپ بارا جاتىر. سوڭعى كەزدەرى مەملەكەت بۇل ماسەلەنى شەشۋگە تىرىسقانىمەن، ءالى جەتكىلىكتى شارالار جاسالعان جوق. اجىراسۋ سەبەپتەرى وتە كوپ. ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگىنىڭ ستاتيستيكا كوميتەتىنىڭ مالىمەتىنە سۇيەنسەك، سوڭعى ءۇش جىلدا نەكەگە وتىرۋشىلار سانى ازايىپ، اجىراسۋ جىل وتكەن سايىن كوبەيىپ بارادى. سونىمەن قاتار، 2015 جىلعى «The Economist» ۇلىبريتانيالىق جۋرنالدىڭ ستاتيستيكاسىنا سايكەس، قازاقستان دۇنيەجۇزىندە ادام باسىنا شاققاندا ەڭ كوپ اجىراساتىن 10 ەلدىڭ ىشىنە كىرەدى. بۇل نەنى بىلدىرەدى؟ بۇل بىزدەگى وتباسى ينستيتۋتىنىڭ قۇلدىراپ بارا جاتقاندىعىن بىلدىرەدى. بۇل — وتە ۇلكەن پروبلەما. ءبىزدىڭ زەرتتەۋلەرىمىز بويىنشا جاستار اراسىندا سۋيسيدتەن قازاقستان دۇنيەجۇزىندە العاشقى ورىنعا كىرىپ بارا جاتىر. ساپالى وتباسى بولماعان جەردە ساپالى ۇرپاق تۋرالى ايتۋ مۇمكىن ەمەس. مەن ءوزىم 13 جىلدان بەرى مەكتەپ قابىرعاسىندا جۇمىس ىستەدىم. سوڭعى ءبىر جىلدان بەرى پسيحولوگ بولىپ جەكە جۇمىس ىستەۋدەمىن. مەكتەپتە جۇمىس ىستەپ جۇرگەندە بايقاعانىم — ءتارتىبى، ۇلگەرىمى ناشار وقۋشىلار تولىق ەمەس وتباسىلاردان شىعادى. اكەسى نە شەشەسى جوق، ياعني الەۋمەتتىك جەتىمدەر. اتا-انانىڭ تەڭ تاربيەسىن الىپ، باقىتتى وتباسىنان شىقپاعان سوڭ، ولاردىڭ ءتارتىبى ناشار كەلەدى. ءبىز بۇرىن مەكتەپتەردە بالا تاربيەسىنە بايلانىستى اتا-انالارعا ارنالعان سەمينارلار ۇيىمداستىراتىنبىز.
بۇگىندە وسى وتباسى ينستيتۋتى قۇلدىراپ بارا جاتىر. ءبىزدىڭ ورتالىققا كومەك سۇراپ كەلگەن جاستاردان اتا-اناسى، بالالىق شاعى تۋرالى سۇراساق، ولاردىڭ اكە-شەشەلەرى دە كىشكەنتاي كەزدەرىندە وسى پروبلەماعا تاپ بولعان بولىپ شىعادى. سونىڭ كەسىرىنەن ولار بۇگىن ساپالى اتا-انا بولا الماي جاتىر.

— اتالمىش سەمينارلار اتا-انالارعا قانشالىقتى اسەر ەتتى دەپ ويلايسىز؟
— سەميناردان كەيىن اتا-انالار بىزگە جەكە سۇراقتارمەن كەلسە، دەمەك ولار ءۇشىن پايدالى بولعانى. سەمينارعا كەلگەن 200 ادامنىڭ جارتىسىنا بولسا دا سۇراق تۋدىرا الساق، ول ءبىز ءۇشىن جەتىستىك. سەميناردان كەيىن اتا-انالاردىڭ جازعان وي-پىكىرلەرى، بىلدىرگەن العىستارى، تۋىنداعان پروبلەمالاردىڭ شەشىمىن ىزدەپ، قوسىمشا سۇراقتارمەن كەلۋلەرى وتە ۇلكەن جەمىسىن كورسەتتى. ءبىز ەرلى-زايىپتىلاردىڭ اراسىنداعى قارىم-قاتىناستىڭ بالا تاربيەسىنە قالاي اسەر ەتەتىنىن اتا-انالارعا جەتكىزۋگە تىرىستىق. ودان كەيىن 2015 جىلى مەكتەپ قابىرعاسىنان كەتىپ، الماتى قالاسىندا وسىنداي جەكە فيرمادا جۇمىس ىستەپ، پورتال اشىپ، ءقازىر جالپى قوعامعا، حالىققا وتباسىلىق پسيحولوگ قىزمەتىن ۇسىنىپ جاتىرمىز.
— ىزگى ۇرپاق تاربيەلەۋ ءۇشىن قانداي شارالار جاساۋ قاجەت؟
— ءبىزدىڭ «otbasy.kz» ورتالىعىنىڭ زەرتتەۋى بويىنشا، 1985، 1990، 1995 جىلدارى تۋىلعان بالالارعا، وكىنىشكە وراي، اتا-انالار دۇرىس تاربيە بەرە المادى. ويتكەنى ءوزى وسكەن يدەولوگيا اكتۋالدى ەمەس. ال 70 جىلدىق يدەولوگيانىڭ ناتيجەسىندە قازاق حالقى ءوزىنىڭ ءسالت-داستۇرىن، ءتىلىن، ءدىنىن ۇمىتىپ قالدى. پيونەر، كومسومول بولۋ، پارتياعا كىرۋ، پارتيا ءۇشىن قىزمەت ەتۋ سەكىلدى يدەولوگيانىڭ بارلىعى قۇلدىراپ كەتتى. سول ءۇشىن الدىن الا پسيحولوگ-مەدياتورلار ۇسىنىلىپ جاتىر. اجىراسۋعا ارىز بەرگەن جۇپتاردى پسيحولوگقا جىبەرىپ، پسيحولوگ ولارمەن سويلەسىپ، بۇل جۇپتى قايتا تاتۋلاستىرۋ جولدارىنىڭ بار-جوعىن قاراستىرادى. بۇل — شەشۋ جولدارىنىڭ ءبىرى. مەنىڭ ويىمشا، ءبىرىنشىسى وسى تاريحي كەزەڭنىڭ وتباسى ينستيتۋتىنا اسەرى.
ەكىنشىسى، نەگىزى وتباسىلىق تاريحتى زەرتتەپ قارايتىن بولساق، ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىسقا دەيىن بىزدە پاتريارحالدى وتباسى فارماسياسى بولعان. ۇيدە بارلىق ماسەلە ەر كىسى، ياعني اكە نەمەسە اتامەن اقىلداسىپ شەشىلەدى. بارلىق ماسەلەگە ول ارالاسادى، ول رۇقسات بەرەدى نەمەسە تىيىم سالادى. ودان كەيىن ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس سالدارىنان ەر كىسىلەر قاتارى سيرەپ كەتكەندىكتەن، ايەلدەر ەر كىسىلەردىڭ جۇمىسىن اتقارىپ، باسشىلىق لاۋازىمداردى دا قولعا الا باستادى. سول سەبەپتى دە ماتريارحالدى وتباسى فارماسياسى العا شىعا باستادى. كەيىن 70-80 جىلدارى بالا ورتالىقتاندىرعان وتباسى فارماسياسى، ياعني وتباسىنىڭ ورتاسىندا بالا بولاتىن. ەرلى-زايىپتىلار ءبىر-بىرىن جاقسى كورمەسە دە، ەكەۋى دە بالا اكەسىز، اناسىز وسپەسىن دەپ، بىر-بىرىنە شىدامدىلىق تانىتتى. كەيىن، 1990-2000 جىلداردان بەرى قاراي كەلە جاتقان فارماسيا اركىم ءوز ءلاززاتى ءۇشىن ءومىر سۇرگىسى كەلەدى. باتىستىڭ دا بۇعان اسەرى بار. باتىس بۇكىل قوعامنىڭ ورتاسىنا ءينديۆيدتى قويادى. ەگەر ءبىر جەردە بولۋ ماعان ۇناسا، وندا مەن سول جەردە بولامىن. ەگەر ماعان ۇناماسا، مەن ەشكىمگە شىداۋعا ءماجبۇر ەمەسپىن دەگەن فارماسيانىڭ اسەرى بار. سوندىقتان قازىرگى كەزدە اسىرەسە جاستار كىشىگىرىم پروبلەما تۋىنداي قالسا، بىر-بىرىنە شىداعىسى دا، ءبىر-بىرىنىڭ مىنەزىن كوتەرگىسى دە كەلمەيدى.
سونىمەن قاتار، ءبىزدىڭ كەڭەسىمىزگە جۇگىنگەن جاستاردىڭ شاعىمى مەن جاسالعان ساۋالنامانىڭ ناتيجەسىندە بۇل ماسەلەدە ۇلكەن بۋىننىڭ دا اسەرى بارىن بايقادىق. ياعني، قاتە تاربيە. ماسەلەن، وتباسىندا تۋىنداعان تۇسىنىسپەۋشىلىكتەن «بالامدى الىپ كەتەمىن» دەگەندە اتا-ەنەسى كەلىننىڭ كوڭىلىن اۋلاۋدىڭ ورنىنا «نە بوپتى، شىداساڭشى. ءبىز شىدادىق قوي» دەيدى. ولار كەڭەس ۇكىمەتى كەزىندەگى مەنتاليتەتپەن قازىرگى زامان جاستارىنا كەڭەس بەرگىسى كەلەدى. الايدا بۇل تاربيە ءتۇرى ءقازىر اكتۋالدى ەمەس. ەشكىمنىڭ بىرەۋگە شىدا دەۋگە قۇقىعى جوق. قازىرگى تاڭدا كوپشىلىك جوعارى ءبىلىمدى، كارەرا قۋىپ، قىزمەت ىستەگەن، ولاردىڭ ەشكىمگە باعىنعىسى كەلمەيدى. «بىرەۋگە شىداۋ ءۇشىن ەمەس، باقىتتى بولۋ ءۇشىن ۇيلەنەمىن» دەگەن تۇسىنىك قالىپتاسقان.
ءبىز سەمينارلار، ساۋالنامالار جۇرگىزگەندە وڭتۇستىك جاقتا «ەنە پروبلەماسىمەن» كوپ كەزدەستىك. كەلىن مەن ەنە قارىم-قاتىناسى وتە قيىن جاعدايدا. كوبىنەسە كەلىندەر ەنەلەرى ءۇشىن اجىراسىپ كەتەدى. ەنەلەردىڭ وتباسىعا كوپ ارالاسۋى اجىراسۋعا سەپتىگىن تيگىزەدى. اكە-شەشە جاستارعا بوستاندىق بەرۋى كەرەك. ولار ءوز الدارىنا جانۇيا بولۋدى ۇيرەنۋلەرى قاجەت. جاڭادان ءتاي-تاي باسقان بالانىڭ ءسۇرىنىپ قۇلاپ، قايتا تۇرىپ جۇرۋگە تالپىناتىنى سەكىلدى جاڭادان وتاۋ قۇرعان جاستار دا سۇرىنەدى، جىعىلادى. وسىلايشا اياقتارىنان تۇرىپ كەتەدى. سول ساتتە ولاردىڭ اراسىنا ءتۇسىپ، وتباسىلىق كيكىلجىڭدەرىنە، ءومىر ءسۇرۋ داعدىلارىنا ۇلكەندەر تاراپىنىڭ ارالاسۋى ءجون ەمەس. اتا-انا جاستاردىڭ ماسەلەسىنە كوپ ارالاسقىسى كەلىپ تۇرادى. بۇل — قاتەلىك.
سونىمەن قاتار، وتباسىنىڭ شىرقىن بۇزاتىن نارسە — ەنەلەردىڭ ۇلدارىن قىزعانۋى. «مەنىڭ الپەشتەپ وسىرگەن بالام قالايشا سىرتتان كەلگەن قىزعا باس يەدى؟ مەن 20، 25، 30 جاسقا دەيىن باعىپ جەتكىزدىم» دەپ، انالار قىزعانىش وتىن مازداتىپ، جاستاردىڭ اراسىنا ىرىتكى سالادى. بالاسىنىڭ ايەلىنە جىلى قاباق تانىتقانىن قىزعانادى. ولار بالاسىنىڭ ءالى كىشكەنتاي بالا ەمەس، وتاعاسى ەكەنىن قابىلداعىسى كەلمەيدى. ال ءبىر جانۇيانىڭ وتاعاسى بولۋ — ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك الۋ، بەلگىلى ءبىر مىندەتتەردى ورىنداۋ دەگەن ءسوز. اتا-ەنەسىنە كەلىن سىرتتان كەلگەن قىز بولىپ كورىنگەنىمەن، ول ەر-ازامات ءۇشىن ونىڭ سۇيگەن، تاڭداپ العان جارى، بالاسىنىڭ اناسى. ۇلكەندەر سول كوزقاراسپەن وزدەرىن بالاسىنىڭ ورنىنا قويىپ، ەمپاتيا جاساي المايدى. كەلىن — ءورىسىڭ، وشاعىڭنىڭ يەسى، ۇرپاعىڭدى جالعاستىرۋشى. ول ورداڭا كىرىپ كەتكەن «سۇر جىلان» ەمەس، ۇلىڭنىڭ ومىرلىك سەرىگى. ۇلكەندەر كەلىنگە وسىنداي كوزقاراستا قاراۋى كەرەك.
سونىمەن قاتار، ەر كىسىلەردىڭ وتباسىنا جاۋاپسىزدىعى دا اجىراسۋدىڭ ءبىر سەبەبى. كەيبىر سەمينارلاردا مەنەن وتباسى باقىتى كىمگە بايلانىستى دەپ سۇرايتىن. ياعني، ەر كىسىگە مە نەمەسە ايەل ادامعا ما دەپ. مەنىڭ مامان رەتىندە ايتاتىنىم: وتباسى باقىتى 99% ەر كىسىگە بايلانىستى. ويتكەنى ايەل جاراتىلىسىندا سۇيىكتى بولۋدى قالايدى. ول بىرەۋگە ۇناۋ ءۇشىن قولىنان كەلگەننىڭ ءبارىن جاساۋعا دايىن. ال ەر كىسىدە بىرەۋگە جاعىنۋ، ۇناۋ دەگەن ۇعىم جوق. ول كىسىدە جاۋاپكەرشىلىك بولسا، مىندەتتى اتقارادى، بولماسا اتقارمايدى. ەگەر ءبىزدىڭ ورتالىققا ەر ادام «جۇبايىممەن تۇسىنىسە الماي جاتىرمىن، نە ىستەسەم بولادى» دەپ اقىل-كەڭەس سۇراپ كەلسە، بىزگە بۇل وڭاي شەشىلەتىن ماسەلە بولىپ كورىنەدى. ويتكەنى، وتاعاسى جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراپ، وتباسىن ساقتاپ قالۋعا تىرىسۋدا. ال ايەل كىسى كەڭەسىمىزگە مۇقتاج بولسا، بۇل ءتۇيىننىڭ شەشىمىن تابۋ وتە ۇزاققا سوزىلادى. ايەل كىسى سەزىمتال، ال ەر كىسى تابيعاتىنان سالماقتى بولعاندىقتان، ايەل ادامنىڭ ەموسيونالدى وزگەرۋلەرىنە تۇسىنىستىكپەن قاراۋى ءتيىس. ال، جاۋاپكەرشىلىكسىز ەر ادامدار «سوڭعى ءسوز مەنىكى بولۋ كەرەك» دەپ، قارسى جاۋاپ ايتۋعا ۇمتىلىپ تۇرادى. ال بۇل ۇرىس-كەرىس اقىر سوڭىندا اجىراسۋعا الىپ كەلەدى. ءبىزدىڭ پراكتيكا وسىنداي ناتيجەنى كورسەتىپ وتىر.
— ەلىمىزدە شاڭىراقتى شايقالتپاۋ ءۇشىن سەمينارلار وتكىزىپ، پسيحولوگ-مەدياتورلار كومەگىنە جۇگىنۋدەن باسقا جولدار بار ما؟
— ۇكىمەتتىڭ ءاربىر وتباسىنىڭ جەكە پروبلەماسىمەن اينالىسۋعا مۇمكىنشىلىگى جوق. ولار جاستار باقىتتى بولسىن، ەكونوميكالىق جاعدايدى جاقسارتايىق دەيدى. جاستارعا، مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەرگە ءۇي، جەر بەرىپ، جاعدايىن جاساپ، ايلىعىن كوتەرىپ جاتىر. وسىنىڭ بارلىعى جاستارعا كومەك. ءبىراق ماتەريالدىق جاعداي جاساعاننان ماسەلە شەشىلمەيدى. ەڭ باستى ماسەلە ادام پسيحولوگياسىندا. سوندىقتان بۇل ماسەلەدە وتباسىلىق پسيحولوگتاردى قولداپ، مامانداردىڭ جۇمىسىن ارتتىرۋ كەرەك.
— اجىراسۋ ماسەلەسى ەلىمىزدىڭ قاي وڭىرلەرىندە كوبىرەك بەلەڭ الادى؟
— سولتۇستىك وڭىرىندە. پەتروپاۆل، قوستاناي، پاۆلودار قالالارىندا. مەن بۇل كورسەتكىشتى جەكە تاجىريبەم ناتيجەسىندە ايتىپ وتىرمىن. ال وڭتۇستىكتە ەڭ از كورسەتكىش. ياعني، قازاقشىلىق ساقتالعان جەردە اجىراسۋ از ورىن الىپ وتىر.
جالپى، وزگەلەرمەن سالىستىرساق، قازاقتاردا جاستار اراسىندا اجىراسۋ وتە كوپ. وزگە ۇلتتاردا، مىسالى، ورىستاردا 40-50 جاستاعى بۋىن اراسىندا اجىراسۋ وتە كوپ.
باتىستا تۇرمىس قۇرعان قىزدىڭ مىندەتى — جولداسىنىڭ ايەلى بولۋ. ال بىزدە ولاي ەمەس. كەلىنگە باتپان جۇك ارتىلادى. ول كۇيەۋىنىڭ عانا ەمەس، اتا-ەنەنىڭ، قايىن جۇرتتىڭ، قۇدا-جەكجات، تۋىس-جۇراعاتتىڭ، اۋلەتتىڭ، ءتىپتى، بۇكىل اۋىلدىڭ كوڭىلىن تابۋعا ءتيىس تومەن ەتەكتى دەپ سانالادى. وسىلايشا كەلىن ءارقايسىسىن ريزا قىلامىن دەپ ءجۇرىپ قينالىپ كەتەدى. مۇنىڭ سوڭى اجىراسۋعا كەپ تىرەيدى.
— بالانىڭ پسيحولوگياسىنا اجىراسۋدىڭ اسەرى قانداي؟
— تولىق ەمەس وتباسىنان شىققان بالا كوبىنەسە وزىنە سەنىمسىز بولادى. جاناشىرلىق، مەيىرىم جەتكىلىكسىز بولىپ وسكەندىكتەن، قاتىگەزدىگى باسىمىراق بولادى. كوپشىلىگى بولاشاقتا ءوزىنىڭ وتباسىنا نەمقۇرايلى قارايدى. ويتكەنى «مەن دە اكەسىز ءوستىم، ولگەن جوقپىن» دەگەن وي تۋىنداۋى مۇمكىن. ارينە، بۇل جاعداي ۇلگىلى وتباسى كورمەگەننىڭ سالدارىنان. كوبىنەسە قىلمىسقا بەيىم بولادى. اتا-انا بالا تاربيەسىنە 12-13 جاسقا دەيىن عانا اسەر ەتە الادى. ارى قاراي بالاعا مەكتەپ، دوستارى، ياعني قورشاعان ورتاسى، ينتەرنەت، قوعام، كورگەن فيلمدەرى اسەر ەتەدى. سولاردى كورىپ الىپ، بالا اتا-اناسىنا قارسى شىعۋى مۇمكىن. اتا-انا بالاعا اسەر ەتە المايدى. سونىمەن قاتار، اكە مەيىرىمى مەن قورعانىشىن، جانۇيا جىلۋى مەن سۇيىسپەنشىلىگىن كورمەگەن بالا ءتۇرلى سەكتالار ارباۋىنا وتە وڭاي تۇسەدى. بىرەۋ الداپ، «باۋىر بولامىن»، «اكە بولامىن» دەپ كىشكەنە مەيىرلەنسە، جۇرەكتەرى ەلجىرەپ كەتۋى ابدەن مۇمكىن. سەكتالار وسىنداي ءالسىز، ومىرىنە وكپەلى جانداردى ىزدەيدى. سولاردى تاڭداپ الىپ، قوعامعا قارسى ادام رەتىندە تاربيەلەپ شىعارادى. وتباسىنداعى پروبلەما ۋشىعىپ، وسىنداي قوعامدىق وزەكتى پروبلەماعا اينالادى.
— بۇل ماسەلەنى شەشۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك؟
— ەگەر وزگەرىستەر جاسالماسا، وتباسىنىڭ وتە بۇلىڭعىر كەلەشەگىن كورىپ تۇرمىن. مامان رەتىندە مىناداي ۇسىنىستارىم بار: قوعامدا وتباسى ينستيتۋتىن كۇشەيتۋ، وتباسىلىق پسيحولوگقا بارۋ ماسەلەسىن حالىققا ناسيحاتتاۋ كەرەك، ويتكەنى بۇل ۇيات نارسە ەمەس. ءيا، بۇرىن ءبىز بۇل ماماندارعا بارعان جوقپىز. ءبىراق بۇرىن بۇل سەكىلدى پروبلەمالار دا بولعان جوق.
سونىمەن قاتار، مەملەكەت قاراجات ءبولۋى ءتيىس. ماسەلەن، تەندەر جاريالاۋ ارقىلى. ياعني پسيحولوگقا بارۋعا قالتاسى كوتەرمەيتىن جاندارعا مەملەكەت تاراپىنان كومەك كورسەتىلسە. الماتى قالاسىندا پسيحولوگ قىزمەتى 3000-20000 تەڭگە ارالىعىندا. دەگەنمەن قازىرگى كەزدە دە حالقىنا جاناشىر جاندار وتە كوپ. ءوز تاجىريبەمىزدە ونداي ادامداردى كوردىك. ولار قاراجات ءبولىپ، كەڭەسكە مۇقتاج جانداردىڭ پسيحولوگ قىزمەتىنە جۇگىنۋىنە جاعداي جاسايدى. وسىناۋ كومەككە جانى قۇمار ادامداردىڭ ىقپالىمەن دە وتباسىنى ساقتاپ قالۋعا اتسالىسامىز.
— ءسىز وتباسىن ساقتاپ قالۋ ءۇشىن پسيحولوگ رەتىندە قوعامعا قانداي كەڭەس بەرەسىز؟
— وتباسىلارعا مىناداي كەڭەس بەرەر ەدىم. بىرىنشىدەن، ايەل ەر كىسىنىڭ، ەر كىسى ايەل كىسىنىڭ پسيحولوگياسىن وقىسىن. ماسەلەن، كولىك ايداۋ ءۇشىن جۇرگىزۋشى كۋالىگىن الۋ كەرەك، ال كۋالىك الۋ ءۇشىن كوپتەگەن ەرەجەلەردى جاتتاپ، ەمتيحان تاپسىرۋ كەرەك. سول كۋالىك ارقىلى ءسىز تەمىردى جۇرگىزە الاسىز. ال وتباسىن جۇرگىزۋ — كولىك جۇرگىزۋدەن دە جاۋاپتى ءىس. قازىرگى تاڭدا كۇيبەڭ تىرشىلىك دەپ ەرلى-زايىپتىلار بىر-بىرىنە كوڭىل بولمەيدى. الايدا، ءبىر-بىرىنىڭ كوڭىلىن اۋلاۋ ءۇشىن ۋاقىت ىزدەمەي، ءاربىر ءساتتى ۇتىمدى پايدالانىپ، بارىنشا مەيىرىمگە بولەگەندەرى ابزال. ءاردايىم بىر-بىرىنە العىس ءبىلدىرىپ جۇرسە، نۇر ۇستىنە نۇر بولماق. وعان قوسا مۇمكىندىگىنشە وتباسىلىق سەمينارلارعا دا بارۋدىڭ پايداسى مول.