قازاقستان رەسپۋبليكاسى جەكە شاڭىراعىن كوتەرىپ تاۋەلسىز ەل بولعان شيرەك عاسىردا ۇلكەن تابىستارعا قول جەتكىزدى. وسى ۋاقىتتا ەل ەكونوميكاسى كەمەلدەنىپ، حالىقارالىق دەڭگەيدە بەت بەدەلى ءوستى. ارينە بۇل جەتىستىكتەر وسى ەلدىڭ اتا زاڭىنىڭ جۇزەگە اسۋىنىڭ ايقىن بەلگىسى.
ەل دامۋىنىڭ جاڭا كەزەڭى باستالعانىن ەسكەرىپ، قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ بيلىك تارماقتارى اراسىندا وكىلەتتىكتەردى قايتا ءبولۋ ماسەلەلەرى جونىندەگى ۇندەۋ جاساعانى زامان تالابىنا ساي اسا ماڭىزدى ءىس بولدى.
ۇسىنىلعان بۇل رەفورمانىڭ اياسىندا وكىلەتتىكتەردى زاڭ شىعارۋشى جانە اتقارۋشى بيلىكتىڭ اراسىنا جاڭادان رەتتەۋ ماسەلەسىن كونستيتۋسيالىق دەڭگەيدە شەشۋى مەملەكەتتىك باسقارۋ جۇيەسىنىڭ تيىمدىلىگىن دە، جاۋاپكەرشىلىگىن دە ارتتىرادى. اسىرەسە پارلامەنتتىڭ ءرولىن كۇشەيتۋى دەموكراتيالىق قارىم-قاتىناستى قالىپتاستىرۋ ماسەلەسىن جاڭا بەلەسكە كوتەرەدى. سونىمەن قاتار پارلامەنت تاراپىنان اتقارۋشى بيلىككە قوياتىن باقىلاۋ دا ناتيجەلى بولادى.
ءسوز سوڭىندا ايتارىم، قازاقستاننىڭ وسى جولعى كونستيتۋسيالىق وزگەرىستەردى جان-جاقتى تالقىعا سالىپ بەكىتۋى جوعارىدا اتاعان رەفورمالاردىڭ ەلدىڭ، حالىقتىڭ ءال-اۋقاتىن ارتتىراتىنىنا سەنىمىم مول.
باكەي اعىپار ۇلى
موڭعوليا پارلامەنتىنىڭ بۇرىنعى مۇشەسى، دوكتور، اكادەميك
قازاقستاننىڭ ءۇشىنشى جاڭعىرۋى جانە ساندىق تەحنولوگيا
ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ قازاقستان حالقىنا كەزەكتى جولداۋىن 2017 جىلدىڭ باسىندا، اتاپ ايتقاندا 31 قاڭتار كۇنى جولدادى. «قازاقستاننىڭ ءۇشىنشى جاڭعىرۋى: جاھاندىق باسەكەگە قابىلەتتىلىك» اتتى وسى جولداۋىندا ەلباسى ەلدىڭ دامۋىنىڭ جاڭا باعىتتارىن اتاپ كورسەتتى. ەلباسىنىڭ جەتەكشىلىگىندە تاۋەلسىزدىكتەن بەرى قاراي وتكەن 26 جىلدا كوپتەگەن بەلەستەردەن ءوتىپ كوپتەگەن جەتىستىكتەرگە قول جەتكىزگەن قازاقستاننىڭ الدىندا ءالى دە بولسا دامۋ جولىندا كوپتەگەن اسۋلار بار ەكەنى بەلگىلى. مىنە ەلباسىنىڭ بيىلعى جولداۋىندا ەلدىڭ كوركەيۋ مەن دامۋ جولىندا جۇرەتىن باعىتتاردى ناقتى تۇردە اتالىپ وتىلۋدە.
قازاقستاننىڭ ءبىرىنشى جاڭعىرۋى تاۋەلسىزدىك الىپ ۇلتتىق مەملەكەتتىن ىرگەسىن بەكىتۋى، ەكىنشى جاڭعىرۋى «قازاقستان-2030» ستراتەگياسىنىڭ قابىلداۋىمەن جانە جاڭا ەلوردا - استانانىڭ سالىنۋى دەپ اتاپ كورسەتكەن ەلباسى بيىلعى جولداۋىمەن ءۇشىنشى جاڭعىرۋدى باستاتىپ وتىر.
جولداۋداعى باعىتتار مەن مىندەتتەرىنە قاراپ شىققاندا بۇل جاڭعىرۋ ەلدىڭ ۇلتتىق تەحنولوگيالىق وركەندەۋ جولىندا دامۋدىڭ الداعى 25 جىلدىق ستراتەگيالىق جوسپارىن كورسەتىپ وتىرعانى بايقالادى.
وسىندا كورسەتىلگەن ستراتەگيالاردىڭ ىشىندە ەلباسىنىڭ سيفرلىق-ساندىق يندۋستريانى دامىتۋ جونىندە ويلارى ءبىزدى قاتتى تەبرەنتىپ تولعانتتى. ويتكەنى ەلباسى ايتقانداي ساندىق يندۋستريانى دامىتۋ باسقا بارلىق سالالارعا سەرپىن بەرەدى. وسى ورايدا قازاقستان ۇكىمەتىنىڭ ءىت سالاسىن دامىتۋ ماسەلەسىنە ەرەكشە كوڭىل ءبولۋى جايىنداعى تاپسىرماسى وتە ورىندى.
ەلباسى كەلەشەككە جاساعان وسى ستراتەگيالىق جوبالارمەن قازاقستاندى ءححى عاسىردىڭ 50 جىلدارىنان كەيىن ۇزدىك دامىعان 30 ەلدىڭ قاتارىنا قوسۋدى كوزدەپ وتىر. الەمدىك تاجريبەگە قاراساق بۇل قول جەتپەيتىن ارمان-ماقسات ەمەس. مىنە وسى ورايدا جاھاندانۋ ءداۋىرىنىڭ جاڭا تەحنولوگياسى مەن مۇمكىندىگى كومپيۋتەر سالاسى جانە ءىت تەحنولوگياسى. وسى تەحنولگيانى تاريحتان زەرەكتىگى مەن ەڭبەكقورلىعى بەلگىلى جانە كوپشىلىگى جاس ازاماتتاردان قۇرالعان قازاق حالقىنىڭ تەز ارادا يگەرىپ كەتۋى عاجاپ ەمەس. تەك سول باعىتتا جاستارعا مۇمكىندىك تۋعىزۋ قاجەت. قازىرگى الەمنىڭ ۇزدىك دامىعان ەلدەردىندە حالىق قارتايۋدا، جاستار سانى كەمۋدە. الايدا ىت سىندى تەحنولوگيالاردى يگەرۋ مەن دامىتۋ جاستارعا ءتان. كەلەشەكتە قازاق جاستارىنىڭ الەمنىڭ ۇزدىك ەلدەرىنە وسىنداي تەحنولوگيامەن قامتاماسىز ەتەتىن بۇلاقتاردىڭ ءبىرى بولۋى ابدەن مۇمكىن.
مىنە مۇنى ينديا ەلى تابىستى جۇزەگە اسىرعان. ءبىر كەزدەرى ادام سانى كوپ الەمنىڭ ارتتا قالعان ەلدەرىنەن سانالعان ينديا 1970 جىلدارى كومپيۋتەرلىك باعدارلامالاردا العا شىعۋ تۋرالى الدىنا ماقسات قويعان ەدى. وسى ورايدا ارنايى مەكتەپتەر مەن جوعارى وقۋ ورىندارى اشقان. باسقا دا ءتيىستى شارالار كورگەن. انە مۇنىڭ جەمىسى 15-20 جىلدان كەيىن الا باستاپ ينديا 1980 جىلداردىڭ اياعىنان وسى سالاداعى ماماندارىمەن الەمگە تانىلا باستادى. بۇل سالا ونىڭ ءجۇز مىڭداعان ازاماتتارىن جاڭا جۇمىس كوزدەرىمەن قامتاماسىز ەتكەن. بۇگىنگى تاڭدا ەن ۇزدىك پروگرامميستتەر وسى ەلدەن شىعۋدا. قازىرگى تاڭدا ينديانىڭ ءىت تەحنولوگيا ونىمدەرى مەن قىزمەتتەرى سالاسىندا جىلدىق تابىسى 150 ميلليارد دوللاردى قۇراۋدا. ەڭ ماڭىزدىسى وسى تابىستىڭ باسىم بولەگى سىرتقى ساۋدادان ءتۇسىپ وتىرعانى.
دەمەك ەلباسى “سيفرلىق قازاقستان” دەپ ورىندى ايتىپ وتىر. ەلباسى مۇنىمەن قازاقستاندا ءىت- ەكونوميكاسىنىڭ جەتەكشى سالالارىن دۇنيەگە كەلتىرۋدى، الەمدىك ۇزدىك مامانداردى دايىنداۋدى سونداي-اق عالامتورلىق كوممۋنيكاسيا سالاسىندا كوپشىلىك تۇتىناتىن قۇرال-جابدىقتاردى ينوۆاسيالىق تاسىلەپ جاساپ شىعارۋدى كوزدەپ وتىر. بۇل ماقساتتى جۇزەگە اسىراتىن العى شارتتاردىڭ قازاقستاندى قالىپتاسقانىن كورىپ تە وتىرمىز. بۇگىنگى كۇندە قازاقستان اقپاراتتىق-كوممۋنيكاسيالىق تەحنولوگيالاردى دامىتۋ دەڭگەيىنىڭ حالىقارالىق رەيتينگىندە رەسەي، يتاليا جانە تۇركيا سياقتى ەلدەردىڭ الدىنا ەكەنى بەلگىلى.
سونىمەن قورىتا ايتار بولساق، قازاقستان تاۋەلسىزدىكتەن كەيىنگى 26 جىلدا كوپتەگەن بيىكتىكتەردى وزىنە باعىندىرىپ حالىقارالىق قاۋىمداستىقتىڭ بەدەلدى مۇشەسىنە اينالىپ وتىر. ەندىگى مىندەت قازاقستان ەلى مەن قازاق حالقىن الەمدە برەندكە اينالدىرۋ، ونى وزىق 30 ەلدىڭ قاتارىنا قوسۋ. وسى ماقساتقا جەتكىزەتىن كوپ جولدىڭ ءبىرى سيفرلىق تەحنولوگيا ەكەنىن ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ تايعا تاڭبا باسقانداي ناقتى ەتىپ بيىلعى جولداۋىندا كورسەتىپ وتىر.
ءابدىۋاقاپ قارا
تاريح عىلىمىنىڭ دوكتورى،
ميمار سينان اتىنداعى كوركەم ونەر ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى
وكىلەتتىكتەردى قايتا ءبولۋ - ۇلتتىق دامۋدىڭ كورنەكتى تۇجىرىمداماسى
ەڭ الدىمەن، مەنى پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ وكىلەتتىكتەردى قايتا ءبولۋ بويىنشا جولداۋى تاڭ قالدىرادى. بۇل جوعارى مارتەبەلى پرەزيدەنت ن.نازاربايەۆتىڭ بارلىق بيلىكتى وزىنە قالدىرعىسى كەلمەيتىنىن ايقىن كورسەتەدى. دەگەنمەن، جوعارى مارتەبەلى پرەزيدەنت بيلىكتى باسقا ءتيىستى ۇيىمدارعا بولەدى.
نەگىزدەر، ماقساتتار مەن پروسەستەرى پرەزيدەنتتىڭ 2017 جىلعى 25 قاڭتارداعى جولداۋىندا سيپاتتالىپ، تۇسىندىرىلگەن. جوعارى مارتەبەلى پرەزيدەنت ن.نازاربايەۆ شىن مانىندە قازاقستاننىڭ ۇلى كوشباسشىسى ەكەنىنە ەش كۇمانىم جوق. جوعارى مارتەبەلى پرەزيدەنت «قازاقستان جاڭعىرتۋىنىڭ نەگىزىن سالۋشى» رەتىندە تانىلعانى ءجون.
جوعارى مارتەبەلى پرەزيدەنتتىڭ قاراستىرۋىنا ءوزىمنىڭ پىكىرلەرىمدى جولدايمىن. بۇل مەنىڭ جەكە باسىمنىڭ تاجىريبەسى تاراپىنان قازاقستان پرەزيدەنتى مەن حالقىنا:
1. كوپتەگەن ازيا حالىقتارى كوشباسشىلارىنا ەرەدى، ال امەريكاندىقتار داۋىس بەرۋگە جانە ەۋروپالىقتار فيلوسوفيالارىنا سەنەدى. ءبىز پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازاربايەۆ سياقتى ەلدىڭ شاپشاڭ دامۋىنا ىقپال ەتەتىن ەل كوشباسشىسىنا مۇقتاجبىز.
2. ءبىزدىڭ ۇلى كورولىمىز پحۋميپون ادۋليادەتتىڭ ايتۋىنشا: «ءبىزدىڭ اكىمشىلىگىمىزدىڭ كوشباسشىسى بولا الاتىنداي جاقسى ادام تابۋىمىز جانە جامان ادامنىڭ بولۋىن الدىن الۋىمىز قاجەت».
3. باستاپقى كەزەڭدە پرەزيدەنتتە كەيبىر باقىلاۋ جانە كەڭەس بيلىگى بولۋى ءتيىس.
4. بيلىك جەرگىلىكتى جانە اۋىل اكىمشىلىكتەرىنە، اتاپ ايتقاندا، اۋداندىق جانە پروۆينسيالىق كەڭەستەرگە قايتا بولىنگەنىنە قاراماستان، ول كەڭەسشىلەردى قاداعالاۋ مەن كەڭەس بەرۋ ماقساتىندا پرەزيدەنتتىڭ وكىلى بولىپ تابىلاتىن اكىمدەر جاقسى جانە سەنىمدى ادام بولۋى قاجەت.
5. كەز-كەلگەن ۇكىمەتتىڭ تابىسقا جەتۋىنىڭ ەڭ ماڭىزدى جولى حالىقتىڭ فيزيكالىق جانە مەنتالدى نەمەسە رۋحاني ءبىلىمى مەن باقىتى بولىپ تابىلادى. بارلىق ازاماتتار كۇن سايىن مەديتاسيا تاجىريبەلەۋى قاجەت. كۇن سايىن ەنەرگيا الۋ ماقساتىندا تاماقتانۋعا (فيزيكالىق قۋاتپەن قامتاماسىز ەتۋ) ۇقساس اقىلى مەن دانالىعىن نىعايتۋ ءۇشىن مەديتاسيا جاساۋى كەرەك. حالىق نەعۇرلىم دانالى بولسا، سوعۇرلىم بەيبىت قوعام بولادى.
قورىتىندىلاي كەلە، وكىلەتتىكتى قايتا ءبولۋ وزىق يدەيا ەكەنىن اتاپ وتكىم كەلەدى. ءبىراق، تاي حالقىنىڭ جادىندا ماڭگى قالاتىن ۇلى كورولى پحۋميپون ادۋليادەت سياقتى حالىقتىڭ ساناسىندا مەنتالدى ورناتۋ ماقساتىندا باستاپقى كەزەڭدە پرەزيدەنت بۇل قايتا ءبولۋدى تولىق زەرتتەپ، كەي بيلىكتى باعىت بەرۋ مەن ونى قاداعالاۋ ءۇشىن قالدىرۋى ءتيىس.
دۇنيەجۇزىلىك بەيبىتشىلىك ۋاكىلى كەڭسەسىنىڭ باس حاتشىسى
د-ر پيچاي توۆيۆيچ
بانگكوك قالاسى، تايلاند
پىكىر قالدىرۋ