كەشە عانا اتىراۋ قالاسىندا قازاقستاندا اەس سالۋ ماسەلەسى كەزەكتى رەت قارالىپ، رەسەي مەن قازاقستان اتوم ەلەكتر ستانسياسىن سالۋ جانە ونى پايدالانۋداعى ىنتىماقتاستىق تۋرالى كەلىسىمگە قول قويدى.
بۇل اقپاراتقا ءقازاقتىلدى باسپا ءسوز الاڭ كوڭىلمەن قاراسا، ءورىستىلدى ب ا ق الاقايلاپ جازىپ جاتىر. ءتىپتى قازاقستانعا ءبىر اەس جەتپەيدى، 3-4 ەۋ سالۋ كەرەك دەگەن سوزدەر دە شىعىپ جاتىر. اەس سالۋ - سەمەي پوليگونى جابىلا سالا كوتەرىلىپ كەلە جاتقان ماسەلە. بىردە اقتاۋدا، بىردە بالقاشتا، ءتىپتى كۋرچاتوۆتا سالىنادى دەپ جۇرگەن اەس - اتىراۋدىڭ وزىندە سالىنۋى دا مۇمكىن، ءبىراق سالىناتىن جەر ءالى ناقتى بەكىتىلمەدى. الايدا، قازاقستانداعى اەس-تى رەسەي تاراپى سالاتىنى انىق. بيىل، 29 مامىردا رەسەي پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتين مەن قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ قاتىسۋىمەن وتكەن جوعارعى ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق كەڭەستە «قازاتومپروم» مەن «روساتوم» مەملەكەتتىك كورپوراسيالارى اتوم ەلەكتر ستانسياسى جونىندەگى ىنتىماقتاستىق مەموراندۋمىنا قول قويدى. وندا الىنعان ءونىم – ەلەكتر ەنەرگياسىن رەسەيگە دە، قازاقستان ايماقتارىنا دا تاسىمالداۋ جەڭىل بولاتىنى ايتىلعان. 
ەلىمىزدە سالىناتىن اەس قۇرىلىسىنا العاشقى كەزدە جاپونيا تاراپى قاتىساتىنى تۋرالى ايتىلعان. مۇحتار جاكىشيەۆ باسقارعان «قازاتومپروم» قازاقستاننىڭ ۋرانىن جاپونيامەن بىرگە يگەرۋدى جوسپارلاعان ەدى. «قازاتومپرومنىڭ» كەيىنگى باسشىلىعى رەسەيدى «جاقىن تارتىپ» كەتتى. «قازاتومونەركاسىپتىڭ» قازىرگى باسشىسى رەسەيلىك ەنەرگەتيكا سالاسىنىڭ دوكەيلەرىمەن تۋىستىق قاتىناستارى بار شەندى ەكەنى جۇرتقا جاسىرىن ەمەس. ۆلاديمير شكولنيكتىڭ ۇلى يگور شكولنيك رەسەي ەنەرگەتيكاسىندا ءىرى ۇلەسى بار جاس ميللياردەر. شكولنيكتىڭ كۇيەۋ بالاسى ۆاديم جيۆوۆ رەسەيلىك ۋران الپاۋىتىنىڭ قوجايىنى، «روساتومنىڭ» باسقارۋشى مۇشەلەرىنىڭ ءبىرى.
جيۆوۆ ءبىر سۇحباتىندا: «كازاحستان — ەتو ساۋدوۆسكايا اراۆيا ۋرانوۆوگو ميرا، تام پريسۋتستۆۋيۋت ۆسە ۆەدۋششيە يگروكي، يدەت جەستوچايشايا كونكۋرەنتنايا بوربا زا رەسۋرسى» دەپ تامسانا سويلەگەن. ونىڭ بۇل ءسوزى رەسەيدىڭ قازاقستاندا اەس سالۋى - قۇرىلىس سالىپ بەرە قويايىق دەگەن «جاناشىرلىق» قانا ەمەس ەكەنىن انىق اڭعارتادى. ءتىپتى، قازاقستانداعى اەس قۇرىلىسى تۇسۋگە قاراستىرىلىپ جاتقان جەرلەر رەسەي شەكاراسىنا جاقىن ورنالاسقان ايماقتار ەكەنى كوڭىلگە كۇدىك اكەلەدى. كۋرچاتوۆ پەن رەسەي شەكاراسى قاشىقتىعى 100كم-دەي بولسا، اتىراۋ مەن رەسەي شەكاراسى اراسى 200كم شاماسىندا. قازاقستاننىڭ وراسان ەنەرگەتيكالىق قاجەتتىلىگى جوق ەكەنى بەلگىلى. بۇل دەگەنىڭىز ەنەرگيانى ءبىز وندىرەمىز، شيكىزاتتى دا ءبىز دايىندايمىز، قىزىقتى رەسەي كورەدى دەگەن ءسوز. ەكولوگيالىق زارداپتى دا ءبىز تارتاتىنىمىز انىق. اتومنان ەنەرگيا الۋدىڭ قاۋىپتىلىگى دە ماڭىزدى ماسەلە. جاپونياداعى جارىلىس، چەرنوبىلدە بولعان اپات - اەس سالامىز دەگەن ەل ساباق الۋى ءتيىس جاعداي. اتاپ ايتساق، 2011 جىلى ەۋرووداق چەرنوبىل اتوم ەلەكتر ستانساسىنداعى اپاتتىڭ سالدارىن جويۋعا 110 ميلليون ەۋرو بولگەن. ەۋروكوميسسيا وسى ايماقتاعى يادرولىق قاۋىپسىزدىك پروبلەمالارىمەن اينالىسۋ جانە جەرگىلىكتى حالىققا اپاتتىڭ سالدارىن ەڭسەرۋگە كومەكتەسۋ جونىندەگى جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋدىڭ وزىنە 470 ميلليون ەۋروعا جۋىق قارجى ءبولىپتى. اەس-تىڭ زاقىمدانعان رەاكتورىنىڭ ۇستىنەن سالىنىپ جاتقان ساركوفاگتىڭ قۇرىلىسىن اياقتاۋ ءۇشىن 2015 جىلعا دەيىن تاعى 740 ميلليونداي ەۋرو جۇمسالۋى ءتيىس ەكەن.
2010 قاڭتاردا سول كەزدەگى جاۋاپتى شەندى ساۋات مىڭبايەۆ ۇكىمەت قابىرعاسىندا وتكەن سەلەكتورلىق باسقوسۋلاردىڭ بىرىندە، رەسەيلىك مەردىگەرلەردەن تەحنيكالىق تاۋەكەل مەن ەلەكتر ەنەرگياسىنىڭ باعاسى بويىنشا كەپىلدىك الماي اەس قۇرىلىسىن باستاۋعا بولمايتىنىن ايتقان بولاتىن. بۇنداي كەپىلدىك رەسەي تاراپىنان ءالى بەرىلە قويمادى. قازاقستاندا اتوم ەلەكتر ستانسياسىنا قاجەتتى شيكىزات ۋران قورى مول ەكەنى راس. دەگەنمەن قازاقستانعا قاجەتتى ەنەرگيانى باسقادا بالاما ەنەرگيا كوزدەرىنەن الۋ جاعى قاراستىرىلماي كەلەدى. مىسالى كۇن ەنەرگياسى. وڭتۇستىك وبلىستاردا ءبىر جىلدىڭ ىشىندە 180-250 رەت كۇن اشىق بولىپ، ورتاشا تەمپەراتۋرا 37 °C قۇرايدى. ەڭ تۇراقتى، ەڭ ارزان، تاۋسىلمايتىن ەنەرگيا كوزى كۇن ساۋلەسىنىڭ ەنەرگياسىن پايدالانۋ تۋرالى ەش ويلانا قويمادىق.
ەلىمىزدە اەس سالۋىنا ءار كەزدە قوعام قايراتكەرلەرى قارسى پىكىرلەرىن ءبىلدىرىپ كەلدى. رەسەيگە جاساتقان جوبالاردىڭ ءساتتى بولۋىنا سەنىم جوق ەكەنىن ايتاتىن بەلگىلى تۇلعالار اەس-تىڭ تاعدىرى «قازسات-تىڭ» اياعىن قۇشۋىنان دا الاڭدايدى. بەلگىلى ساياساتتانۋشى ايدوس سارىم ءوزىنىڭ «Twitter-دەگى» پاراقشاسىندا ەاەس-تىڭ ءتۇبى اەس ەكەنىن ايتىپ، «رەسەيمەن اەس سالۋ تۋرالى جاسالعان كەلىسىمنىڭ ارتىندا نە تۇر: قۇلدىق سانا ما الدە پۇلدىق سانا ما؟» دەپ سۇراۋ تاستادى. شىنىندا دا ەكونوميكالىق وداقتىڭ كولەڭكەسىندە ەكى مەملەكەتتىڭ كوپ دۇنيەسى ورتاق بولىپ بارادى. ال، ءبىزدىڭ پايىمىمىز باسقا...
ساياسي جاعداي ۋشىعىپ تۇرعان قازىرگى كەزەڭدە رەسەي بيلىگىنىڭ ۋكرايناعا قاتىستى پوزيسياسىنا الەم ەلدەرى نارازى. بۇگىنگە دەيىن پىكىر بىلدىرمەي كەلگەن قىتايدىڭ ءوزى رەسەيگە توڭتەرىس مىنەز كورسەتە باستادى. الايدا، رەسەيدى ايىپتاۋشى ەلدەر بۇل ەلدى تارتىپكە شاقىرۋدا سانكسيا سالۋدان اسا الماي كەلەدى. ۋكراينانىڭ تاۋەلسىزدىگى مەن تەرريتوريالىق تۇتاستىعىنا قول سۇعىپ وتىرعان رەسەيگە الەمنىڭ قاتاڭ شارا قولدانا المايتىن جالعىز سەبەبى – رەسەيدىڭ ۇلكەن يادرولىق دەرجاۆا بولۋى. يادرولىق دەگەن سوزگە ءمان بەرىڭىز. ۋران ۇلكەن ەنەرگيا كوزى عانا ەمەس، ءقاۋىپتى قارۋ. ياعني اەس – كەز كەلگەن ۋاقىتتا جارىلاتىن جويقىن «بومبا». رەسەيدىڭ قولىنا نە ۇستاتىپ وتىرعانىمىزدى ويلانا بەرىڭىز...
نۇرعالي نۇرتاي
پىكىر قالدىرۋ