حالىقتى بەكەر سوقىر دەپ،
بيلىكتە ولار وتىر كوپ

شارۋاسى شاتقاياقتاعان شارۋاشىلىقتى اتاماي-اق، اۋىل جايلى كوسىپ-كوسىپ ايتۋعا بولار ما ەدى، كىم ءبىلسىن؟! ءبىراق اۋىل مەن شارۋاشىلىق ەجەلدەن ەتەنە. ەشكىم ءبولىپ-جارا دا الماس. سودان عوي – ءبىر كەزدەرى «اۋىل شارۋاشىلىعى» اتالىپ، جۇتىنىپ تۇرعان ءسوز ەدى. كەشەسىن قايدام، بۇگىنگى كۇندە اسىلجان مامىتبەكوۆ باسقارعان سالانىڭ سالپيعان سالا قۇلاش قۇلاعى مەن ىڭىرشاعى شىققان كارى سيىردىڭ سىنىق مۇيىزىندەي عانا تۇقىلى قالعان.
اسىلىندە، وسىنداعى «قالعان» ءسوزىن قاداپ ايتۋ – قاراباستىڭ قىزدى-قىزدى قىزىل داۋى ەمەس، قايتا قىپ-قىزىل شىندىق! اۋەلى اۋىل شارۋاشىلىعى دەگەندە ەكى-اق ۇعىم ەتەگى جەلپىلدەپ، ەسكە ورالۋى مۇمكىن. ونىڭ بىرەۋى – ەگىن شارۋاشىلىعى بولسا، ەندى بىرەۋى – مال شارۋاشىلىعى (بۇل سالاداعى قۇس ونىمدەرىنىڭ دە سالماعى اجەپتاۋىر). سونىمەن الدىڭعى شارۋاشىلىقتىڭ شاڭىن قاعىپ، گازەتىمىزدىڭ 2 قازان كۇنگى سانىندا «قازاقتا استىق كوپ پە، وتىرىك كوپ پە؟» دەگەن تاقىرىپپەن ماقالا جاريالاعانىمىزدى ەسكەرەر بولساق، ارى قاراي ءسوز ايتۋدىڭ ءوزى تىم ارتىق!
ال مال شارۋاشىلىعى تۋرالى ءسوز بولەك. وسىدان الدەنەشە جىل بۇرىن شەتەلدەن ۇشاقپەن اسىل تۇقىمدى مال تاسىپ، 2016 جىلى ەت ەكسپورتىن 60 مىڭ تونناعا جەتكىزەم دەپ شىمىرىكپەي ايتقان مينيستر مامىتبەكوۆتىڭ ءسوزى الدار كوسەنى ايدالادا قالدىرعان. سەنبەسەڭىز، ناقتى مىسالدارعا ءۇڭىلىڭىز!
مامىتبەكوۆتى ماسقارا قىلعان مامانداردىڭ ءوزى. ولار 1990 جىل مەن 2014 جىلعى مال باسىنىڭ كورسەتكىشىن سالىستىرىپ كەپ جىبەرگەن. باقساق، ءىرى قارانىڭ سانى 59 پايىزعا، قوي مەن ەشكىنىڭ سانى 49 پايىزعا ازايعان ەكەن. باسە دەيمىن، قورا-قورا قوي، قوس-قوس جىلقى، تابىن-تابىن سيىر، جەردى ماڭ-ماڭ مايىستىرعان تۇيە باققان ەلدىڭ ۇرتى سۋالىپ، ەتكە جارىماي قالعانى سودان ەكەن-اۋ؟! ءتىپتى ءبىر قىس كورشى رەسەيدىڭ ساۋىمنان قايتقان سار ءسىڭىر، كارى سيىرىن تالعاجاۋ ەتىپ شىقپاپ پا ەدىك؟ سوندا دەيمىن، كەشەگى سوۆەت ۇكىمەتى كەزىندەگى 300 مىڭ توننا ەت جوتكەگەن ايدىك وتاننىڭ ءحال-احۋالى وسىعان جەتكەنى مە؟
اسىلىندا، اسىلجان ايدى اسپاننان كەلتىرىپ، ەت ەكسپورتىن ەسەلەمەي-اق قويسا دا، يمپورتى سوڭعى ەكى-ۇش جىلدا 200 مىڭ توننادان بەرى ىرشىپ كەتكەن. «ماسەلەن، قازاقستان 2008 جىلى قاتتى مۇزداتىلعان 156،4 مىڭ توننا ەت يمپورتتاسا، 2010 جىلى 202 مىڭ توننا، ال 2013 جىلعا قاراي 210 مىڭ توننا ەتتى شەتتەن اكەلگەن» (http://365info.kz/2014/07/kazakstanda-mal-sharuashylyfyn-kalaj-kyrtyp-zhatyr/). سوندا 2016 جىلعا قاراي وركەندەپ، الەۋەتى اۋپىرىمدەپ ارتقان 60 مىڭ توننالىق ەت ەكسپورتىن 210 توننالىق يمپورتپەن سالىستىرۋعا بولا قويار ما ەكەن (ونىڭ وزىندە 210 توننا 2013 جىلدىڭ ەنشىسىندە عانا، ونان بەرى وسپەسە، كەمىمەگەنى انىق – ق.ق.)؟
بۇل ءبىزدىڭ ەت ونىمدەرىن شەتەلدەرگە ساتۋ مەن شەكارا اتتاپ، ساتىپ الۋ كورسەتكىشىنىڭ ءوزارا كەراعار ەكەنىن كورسەتەدى. ياكي، «تاسپەن جاپالاقتى ۇرساڭ دا، جاپالاق ولەدى، جاپالاقپەن تاستى ۇرساڭ دا، جاپالاق ولەدى» دەگەنمەن پارا-پار. ەكسپورت تا – ءبىر، جاپالاق تا – ءبىر.
ءبىر ۇققانىمىز – بىلىكتى دەگەن مينيستردەن «ءبىلىمسىز» دەگەن ءبىر ستۋدەنت كوپ-كوپ ارتىق ەكەن. نەگە دەيسىز عوي؟ ستۋدەنت قالتاسىندا قانداي دا ءبىر قارا باقىر بولسا، اۋەلى قارىنىن قامپايتادى. اسسا، نىعىزدالىپ كەلىپ، قايىر سۇراعاننىڭ الاقانىنا تاستايدى. نەسى بار، قاسيەتتى قۇراندا دا «وزىڭنەن ارتسا عانا وزگەنى جارىلقا!» دەمەپ پە ەدى؟ ونىڭ بەر جاعىندا ەشكىمگە بارىپ، الاقان جايىپ جالتاقتامايدى.
ال مامىتبەكوۆ شە؟ جىلىنا جۇتتان قالعان مالدى سايدان قىرىپ، ويدان جونىپ، ارى كەتسە، ۋادەلى 60 مىڭ تونناعا جۋىقتاپ، بولماسا 10 مىڭ توننالىق ەتتىڭ ءوزىن پورا-پورا بولىپ، شەتەلگە شىعارادى. سوسىن عوي، سوسىن وزگەدەن ەت سۇرايدى.
جۇتتان قالعان مال دەمەكشى، بيىلعى جىلى جۇت قاتتى بولاتىنىن سول مينيستر بىلە مە ەكەن؟ زاڭ مەن ەكونوميكاعا ۇيىرسەك بولىپ وسكەن بالا، زادى، شارۋاشىلىقتى «شەمىشكەدەي» شاعا الماس! جاقىندا عانا اۋىلعا ات باسىن بۇرعانىمىزدا، ۇلكەندەر جاعى: «جىلان ىنىنە ەرتە كىردى، قىس ۇزاق بولاتىن سىڭايلى، ءشوپ تە شالاڭ...» – دەپ ۇزاق قاۋقىلداسقان بولاتىن.
كۇنى كەشە ايدىڭ-كۇننىڭ امانىندا ماڭعىستاۋ وبلىسىندا مال جاپپاي قىرىلا باستادى. قىس تۇسپەي قىسپاعىنا العان «جەتى اعايىندى جۇت» ءتىپتى ءبىر اۋىلدىڭ 200-دەي ءىرى قارا مالىن قىرىپ سالدى. بۇل ءبىر عانا اقشىمىراۋ اۋىلىنىڭ اقيقاتى. سول اۋىلدىڭ تۇرعىنى تىلەكقابىل بەكەنوۆ نەبارى ون كۇندە 15-كە تارتا ءىرى قارا مالىنىڭ التاۋى اشتان ارام ولگەنىن ايتادى. بۇل نە دەگەن سۇمدىق سوندا؟ الدا-جالدا قىس قاتتى بولسا، ءىشى شەلگە جارىماعان مالدىڭ قىستان امان شىعا المايتىنى – تاعى ەكىباستان.
بۇل جالپاق قازاقستاننىڭ جەر قارادا سۇرىنگەن ءبىر وبلىسى عانا. اگاراكي، قۋاڭشىلىق ماۋسىمدارىنىڭ سوڭى قاتتى قىسقا ۇلاسسا، وزگە وبلىستاردىڭ دا جۇتتان امان قالمايتىنى شىندىق (ارينە، ونىڭ بەتىن ارى قىلسىن دەيمىز)!
P.S. سوندا مامىتبەكوۆ مىرزا 2016 جىلعا قاراي قالاي 60 مىڭ توننالىق ەت ەكسپورتتاماقشى؟ الدە ءوزى ايتقانداي كەتىپ «قۇتىلا» ما؟
ەستەرىڭىزدە بولسا، تاعدىرىن ورىنباسارى ءمۇسىلىم ومىريايەۆپەن ءبىرجولا بايلانىستىرعان اشم باسشىسى اسىلجان مامىتبەكوۆتىڭ ءوزى «ورىنباسارى سەنىمدى جوعالتسا، كەتۋگە دايىن ەكەنىن» بىلدىرگەن بولاتىن. ال 16 قازان كۇنى سوت ومىريايەۆتى قازاقستاننىڭ قىلمىستىق كودەكسىنىڭ 311-بابى 5ء-بولىمى (پارا الۋ) بويىنشا ايىپتى دەپ تانىدى. وعان تيەسىلى مۇلكىن تاركىلەۋمەن قاتاڭ رەجيمدەگى تۇزەتۋ كولونياسىندا 10 جىلعا جازاسىن وتەۋگە شەشىم شىعارىلعان بولاتىن.
مۇندايدا قازاق تاعى: «ولەتىن بالا مولاعا قاراي جۇگىرەدى» دەۋشى ەدى...

قوزىباي قۇرمان،
«D»