وتاننىڭ بەرىك قالقانى 25 جىل بۇرىن، 1992 جىلعى 13 شىلدەدە قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ جارلىعىمەن تاۋەلسىز مەملەكەتتىڭ دەربەس ارنايى قۇرىلىمى – ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتى قۇرىلدى.
1991 جىلى «قىزىل يمپەريا» – كەڭەستەر وداعىنىڭ قيراندىسىندا ەكىۇشتىلىق، ءقاۋىپ پەن كۇءمانءدى جاعدايدا ءبىزدىڭ ەگەمەن مەملەكەتىمىزدىڭ تاريحى دۇنيەگە كەلدى. ناق بۇگىنگى تاڭدا، شيرەك عاسىردان سوڭ، تۇڭعىش پرەزيدەنءتىءمىزدىڭ تاۋەلسىز قازاقستان رەسپۋبليكاسىن قۇرۋداعى العاشقى جانە ودان كەيىنگى جىلدارعا قابىلداعان شەشىمدەرىنىڭ دالدىگى مەن تاريحي ماڭىزدىلىعىن سەزىنۋدەمىز. ەلباسى فەنومەنى، ونىڭ ستراتەگيالىق كوزقاراسى، سىندارلى ءىشكى جانە سىرتقى ساياساتى قوعامدى ءسىلكىنىستەردەن، ال ەلىمىزدى كۇيرەۋدەن ساقتادى. وتپەلى كەزەڭءنىڭ بارشا سىن-قاتەرلەرى مەن قيىندىقتارىن ەڭسەرۋگە مۇمكىندىك تۋعىزدى. تاريحي ءولشەممەن العاندا قىسقا مەرزىمدە قازاقستان الەمنىڭ باسەكەگە ەڭ قاءبىلەتءتى 50 ەلىنىڭ قاتارىنا كىردى. حالىقارالىق قوعامداستىقتىڭ تەڭ قۇقىلى مۇشەسىنە، دايەكتى دامۋ، تۇراقتىلىق پەن كەلىسىمنىڭ ونەگەسىنە اينالدى.
پرەزيدەنتتىڭ «ۇلتتىق ءقاۋىپسىزدىك جوق جەردە، مەملەكەت جوق» دەگەن بىرەگەي فورمۋلاسى بۇگىنگى كۇنءنىڭ ۇستانىمىنا سايكەس، ءوزىنىڭ امبەباپتىعىن دا كورسەتۋدە. نۇرسۇلتان ءابىش ۇلىنىڭ ەرىك-جىگەرى مەن ستراتەگيالىق كوزقاراسى بۇكىل ەلىمىز ءۇشىن دە جانە ءوزىنىڭ جاڭا تاريحىن 1992 جىلعى 13 شىلدەدەن باستاعان دەربەس ارنايى قۇرىلىم – ۇلتتىق ءقاۋىپسىزدىك ورگاندارى ءۇشىن دە تاعدىرشەشتى بولدى. سول كەزدە، 25 جىل بۇرىن، بارلىعىن ءىس ءجۇزىندە «تازا پاراقتان» باستاۋعا تۋرا كەلدى، ۇقك جۇمىسىن ساياسي جانە وپەراءتيۆتى جاعدايلارداعى قيىن ءارى سەرءپىندى وزگەرىستەر احۋالىندا، قازاقستاننىڭ ءومىرىندەگى ماڭىزدى مۇددەلەرىنە تونگەن جاڭا سىن-قاتەرلەر مەن ءقاۋىپتەر تۇسىندا جۇرگىزۋگە تۋرا كەلدى. مۇنىڭ بارلىعى ۆەدومستۆو باسشىلىعىنان جانە جەكە قۇرامنان جاعدايدى جەدەل ءتۇءسىءنۋدى، نەگىزگى باسىمدىقتاردى دەر كەزىندە ايقىنداۋدى، ستراتەگيانى، تاكتيكانى جانە جۇمىس ءتاسىلىن شۇعىل جەتىلدىرۋدى، تۋىنداعان پروبلەمالاردى ۋاقىت وزدىرماي شەشۋدى تالاپ ەتتى.
ەلباسىنىڭ ەرەكشە ەڭبەكقورلىعى مەن ەرىك-جىگەرى، ايرىقشا حاريزماسى مەن عالامات ينتۋيسياسى ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنە كاسىبي تاجىريبە مەن ينتەللەكتۋالدىق جانە تەحنيكالىق الەۋەتءتى ساتىلاپ جيناقتاۋعا كومەكتەستى. تاۋەلسىزدىك جىلدارىندا ءاربىر ادامدى، قوعامدى جانە مەملەكەتتى كەز كەلگەن سىرتقى جانە ىشكى قاتەرلەردەن قورعاۋعا كەپىلدىك بەرەتىن ۇلتتىق قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋدىڭ مۇلدەم جاڭا جۇيەسى قۇرىلدى. كسرو بۇرىنعى مقك-نىڭ پەريفەريالىق ورگانى سيندرومىنان ارىلا، وتكەن توتاليتارلىق كەزەڭنىڭ جۇتاڭ بەتتەرىن پاراقتاي وتىرىپ، جۇمىستىڭ قۋعىن-سۇرگىن تاسىلىنەن باس تارتتى جانە قازاقستاننىڭ جاس ارنايى قۇرىلىمى الەمنىڭ كۇشتى ارنايى قۇرىلىمدارىنىڭ ۇزدىك داستۇرلەرى مەن تاجىريبەلەرىمەن قارۋلاندى. سوندىقتان كەڭەستىك ارنايى قۇرىلىمداردىڭ تاريحي مۇراسى مەن قازاقستان ۇقك-سىنىڭ قازىرگى زامانعى قىزمەتىنىڭ اراسىنا تەڭەستىرۋ بەلگىسىن قويۋ تۇبىرىمەن دۇرىس ەمەس. ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك ورگاندارى تاۋەلسىزدىكتىڭ ءتاڭسارى شاعىندا قۇرىلدى، ەلىمىزبەن جانە ءوزىنىڭ پرەزيدەنتىمەن بىرگە دامىدى، قالىپتاستى. بۇل جولدا قيىندىقتار مەن قينالىستار، ساتقىندىقتار مەن قاتەلىكتەر دە بولدى، ءبىراق ولار ءبىزدى كۇشەيتە ءتۇستى.
بۇگىندە ۇقك – مەملەكەتتىڭ ۇلتتىق مۇددەلەرى مەن وڭىرلىك قاۋىپسىزدىكتىڭ نەگىزدەرىن سەنىمدى تۇردە كۇزەتەتىن قازىرگى زامانعى، ىقشام ءارى ءتيىمدى ارنايى قىزمەت. ونىڭ تاريحى – ەلباسىنىڭ تابىستى كوشباسشىلىعىنىڭ تاريحى. ەلىمىزدىڭ باستى ارنايى قۇرىلىمىنىڭ تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى كۇندەرىنەن باستاپ دامۋى نۇرسۇلتان ءابىش ۇلىنىڭ ايرىقشا نازارى مەن ۇدايى قولداۋىندا بولدى. 25 جىل ىشىندە ۇقك ورگاندارى قىزمەتىنىڭ، قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋ جۇيەسىندەگى ولاردىڭ ءرولى مەن ورنىنىڭ قۇقىقتىق نەگىزدەرى زاڭمەن بەكىتىلدى. ءبىرقاتار زاڭنامالىق جانە زاڭعا قاراستى اكتىلەر، ونىڭ ىشىندە «ۇلتتىق ءقاۋىپسىزدىك تۋرالى»، «ارنايى مەملەكەتتىك ورگاندار تۋرالى»، «قارسى بارلاۋ قىزمەتى تۋرالى»، «مەملەكەتتىك شەكارا تۋرالى»، «تەرروريزمگە قارسى ءىس-قيمىل تۋرالى»، «مەملەكەتتىك قۇپيالار تۋرالى» زاڭدار قابىلداندى.
15 جىل بۇرىن مەملەكەت باسشىسى ۇقك-گە كەلىپ، وندا ارنايى قىزمەت جۇمىسى قالاي قۇرىلۋى كەرەكتىگى تۋرالى ءوزىنىڭ كوزقاراسى مەن باسىمدىقتارىن بەلگىلەپ بەردى. ۋاقىت كورسەتكەندەي، بۇلار ءقازىردىڭ وزىندە وزەكتى. ەلباسى: «مۇمكىندىككە قاراي ءبىز سىزدەردى ءتيىستى قۇرال-جابدىقتارمەن قامتاماسىز ەتىپ، جوعارى بىلىكتى كادرلارمەن جاساقتادىق. ءبىزدىڭ بارىمىزگە جاڭا جاعدايلارعا، جاڭا تۇسىنىكتەرگە ۇيرەنۋگە تۋرا كەلدى. ءبىزدىڭ ءبارىمىز «ءبىر شينەلدىڭ» ىشىنەن شىقتىق – داستۇرلەر بولدى، ونىڭ بارلىعى قاجەتكە جارادى، ءبىراق بۇل تۇسىنىكتەردى وزگەرتۋگە تۋرا كەلدى. كوميتەت قىزمەتكەرلەرىنە وڭاي بولعان جوق. مەن قازاقستاندىق ارنايى قۇرىلىمدار قىزمەتىن رەگلامەنتتەيتىن قۇقىقتىق بازانىڭ قۇرىلۋىنا ەرەكشە ءمان بەردىم. ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك ورگاندارى باسقا دا قۇقىق قورعاۋ قۇرىلىمدارىمەن بىرلەسىپ، زاڭنىڭ ۇستەمدىگىن، ادامنىڭ، قوعامنىڭ جانە مەملەكەتتىڭ مۇددەلەرىن قورعاۋدى سەنىمدى ءتۇردە قامتاماسىز ەتتى. جاڭا، تاۋەلسىز قازاقستان ۇقك-سىنىڭ تۇبەگەيلى وزگەشەلىگى وسىندا. بۇگىندە سىزدەر ەڭ كۇردەلى مەملەكەتتىك مىندەتتەردى شەشۋگە تارتىلدىڭىزدار، ال قاۋىپسىزدىك ورگاندارىنىڭ الدىندا بۇل مىندەتتەر از ەمەس. ۋاقىت جاڭا سىن-قاتەرلەر مەن قاۋىپتەردى العا تارتۋدا، ارنايى قۇرىلىمدار وعان دەر كەزىندە ىقپال ەتۋى ءتيىس»، – دەگەن بولاتىن.
ەلباسى جاڭا مەملەكەتتىلىكتى قۇرا وتىرىپ، مەملەكەتتىك ساياساتتى ىسكە اسىرۋدىڭ ماڭىزدى قۇرالدارىنىڭ ءبىرى رەتىندە ارنايى قۇرىلىمنىڭ فۋنكسيونالدىق ءرولىن ناقتى كوردى جانە ءتۇسىندى، وزىق حالىقارالىق تاجىريبەنى ەكشەۋگە كومەكتەستى. سوندىقتان دا بۇگىندە ۇقك ونىڭ جۇمىسىنىڭ بارلىق اسپەكتىلەرىن جان-جاقتى رەگلامەنتتەيتىن جانە العا قويعان مىندەتتەردى ءتيىمدى شەشۋگە ءمۇمكىندىك تۋعىزاتىن قۇقىقتىق تۇعىرناماعا يە. ۇلتتىق قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋ سالاسىندا مەملەكەتتىك باعدارلامالار، ولاردىڭ قاتارىندا ماڭىزدى سانالاتىن تەرروريزمگە جانە ءدىني ەكسترەميزمگە قارسى كۇرەس جونىندەگى مەملەكەتتىك باعدارلاما ىسكە اسىرىلۋدا. ۇقك ورگاندارىنىڭ كۇش-جىگەرى، سونداي-اق، پرەزيدەنتتىڭ جىل سايىنعى قازاقستان حالقىنا جولداۋىندا جانە باسقا دا باعدارلامالىق قۇجاتتارىندا ايتىلعان مىندەتتەردى ىسكە اسىرۋعا جۇمىلدىرىلعان. ەلباسىنىڭ شيرەك عاسىرلىق دانا ءارى سارابدال ساياساتىنىڭ ءناتيجەسىندە مۇددەلى كۇشتەر قازاقستان مىنگەن قايىقتى شايقاپ، ەلىمىزدىڭ دايەكتى دەموكراتيالىق جانە ەكونوميكالىق دامۋ باعىتىنا كەرى اسەر ەتە العان جوق. مەملەكەت باسشىسىنىڭ ستراتەگياسىنا ساي ۇقك، وزگە دە مەملەكەتتىك ورگاندارمەن بىرگە، ىشكى ساياسي تۇراقتىلىقتى، ۇلتارالىق جانە كونفەسسياارالىق كەلىسىمدى ساقتاۋدى قامتاماسىز ەتىپ وتىر.
بۇگىندە قازاقستان مەن ۇقك ورگاندارى العاش رەت حالىقارالىق تەرروريزم جانە ءدىني ەكسترەميزم سەكىلدى قۇبىلىستارمەن بەتپە-بەت كەلدى. ءبىز اتالعان توپتارمەن كۇرەستە جولداستارىمىزدىڭ ءومىرلەرىن قۇربان ەتىپ، اسا اۋىر ساباق الدىق. سول جولى پرەزيدەنت ناقتى تاپسىرما – قازاقستاندىقتاردى وسى قاۋىپ-قاتەرلەردەن قورعاۋ تۋرالى مىندەت قويدى. قىسقا مەرزىم ىشىندە ۇقك ورگاندارى دۇرىس قورىتىندىلار جاساپ، جاعدايدى باقىلاۋلارىنا الدى. ەلىمىزدە تەررورلىق ينفراقۇرىلىمدار قۇرۋ ارەكەتى جۇزەگە اسىرىلماي تاستالسا، ءبىرقاتار لاڭكەستىكتەرگە دايىندىقتىڭ جولى كەسىلدى. سوڭعى 10 جىل ىشىندە عانا ۇقك-نىڭ تەرروريزمگە قارسى قىزمەتى تەررورلىق سيپاتتاعى 100 شاقتى زورلىق-زومبىلىق اكسياسىنىڭ الدىن الدى. حالىقارالىق تەررورلىق ۇيىمداردىڭ قازاقستانعا قاراي ۇمتىلىستارى جوققا شىعارىلدى. كۇردەلىلىگى جاعىنان بىرەگەي وپەراسيالار جۇزەگە اسىرىلىپ، «ورتالىق ازيا مودجاحەتتەرىنىڭ جامااتى»، «ءدجۋند-ال-حاليفات»، «حيزب-ۋت-تاحرير» جانە باسقا دا قۇرىلىمدار جويىپ جىبەرىلدى. ءارىپتەس ارنايى قىزمەتتەرمەن بىرگە ونداعان تەررورشىلار مەن ەكسترەميستەر ىزدەپ تابىلىپ، ەكستراديسيالاندى.
وسى وپەراسيالاردىڭ تابىستى بولۋىنا 160-تان استام انتيتەررورلىق جانە جەدەل-اسكەري شارالار وتكىزگەن ارنايى ماقساتتاعى «ا» قىزمەتىنىڭ قىزمەتكەرلەرى ۇلكەن ۇلەس قوستى. ولاردىڭ كوپشىلىگى باتىلدىق پەن باتىرلىقتىڭ ەرەن ۇلگىسىن كورسەتكەندەرى ءۇشىن مەملەكەتتىك ناگرادالارعا يە بولسا، وكىنىشكە قاراي، كەيبىرەۋلەرى وپات بولدى. ءقازىر ارنايى ماقساتتاعى «ا» قىزمەتى ەڭ زاماناۋي قارۋ-جاراق، ەكيپيروۆكا جانە تەحنيكا ۇلگىلەرىمەن جاراقتانعان جوعارى كاسىبي بولىمشە بولىپ تابىلادى. ونىڭ جاۋىنگەرلەرى – ارنايى قىزمەتتىڭ سۇزگىسىنەن وتكەن بەتكە ۇستارلارى دەۋىمىز كەرەك. ولار كۇن دەمەي، ءتۇن دەمەي اسا كۇردەلى اسكەري مىندەتتەردى شەشۋگە قابىلەتتى. مۇنى 2016 جىلدىڭ جەلتوقسان ايىندا اتالعان قىزمەتتە بولعان كەزىندە مەملەكەت باسشىسىنىڭ ءوزى ەرەكشە اتاپ كورسەتتى. سول جولى ەلباسى «ا» قىزمەتىنىڭ جەكە قۇرامىمەن اڭگىمە-دۇكەن قۇرىپ، بولىمشەنىڭ ماتەريالدىق-تەحنيكالىق بازاسىمەن تانىسقان بولاتىن.
پرەزيدەنتتىڭ وكىمىمەن 20 جىل بۇرىن تەرروريزم قاتەرىنىڭ وسە ءتۇسىپ وتىرعانى ەسكەرىلە كەلىپ، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۆەدومستۆوارالىق انتيتەررورلىق ورتالىعى (اتو) قۇرىلعان بولاتىن. ۋاقىت ەلباسىنىڭ كورەگەندىگى مەن وسى قادامنىڭ اسا دۇرىستىعىن كورسەتىپ بەردى. بۇگىندە ق ر اتو شەبىندە تەرروريزمگە قارسى ءىس-قيمىلدىڭ جالپىمەملەكەتتىك جۇيەسى قۇرىلىپ، مەملەكەتتىك جانە جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگانداردىڭ قىزمەتى ۇيلەستىرىلىپ وتىر. وسى قاتاردا اتالعان جۇمىستىڭ قۇقىقتىق، ۇيىمداستىرۋشىلىق جانە ماتەريالدىق-تەحنيكالىق جاعى دا تولىقتاي قامتاماسىز ەتىلگەن. اتو-نىڭ باستاماسىمەن تەرروريزممەن جانە ءدىني ەكسترەميزممەن كۇرەستىڭ 3 مەملەكەتتىك باعدارلاماسى جۇزەگە اسىرىلسا، انتيتەررورلىق كوميسسيا مەن جەدەل شتابتار جۇمىس ىستەيدى، بىرلەسكەن وقۋ-جاتتىعۋلارى جۇرگىءزىلىپ كەلەدى. تەرروريزم مەن ەكسترەءميزمنىڭ الدىن الۋ شارالارى كۇشەيتىلىپ، مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ بىرلەسكەن دەرەك بانكى قۇرىلعان.
اسا ءىرى قوعامدىق-ساياسي، مادەني جانە سپورت شارالارىنىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋدە باعا جەتكىسىز تاجىريبە جيناقتالدى. ولاردىڭ قاتارىندا ەقىۇ، تمد جانە شىۇ سامميتتەرى، الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر كوشباسشىلارىنىڭ سەزدەرى، ازيادا مەن ۋنيۆەرسيادا بار. بۇگىندە، مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسى بويىنشا، اتو تۇرعىسىنان ەكسپو-2017 حالىقارالىق مامانداندىرىلعان كورمەسىنىڭ ءقاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ باعىتىندا جۇمىستار جۇرگىزىلىپ جاتىر. جاقىندا اقوردادا نۇرسۇلتان ءابىشۇلى «ەكسپو»-نىڭ اشىلۋ سالتاناتىنىڭ قاۋىپسىزدىگىن ءتيىمدى قامتاماسىز ەتكەنى ءۇشىن باسقا ۆەدومستۆولار قاتارىندا ۇقك ورگاندارىنا دا ريزاشىلىعىن ءبىلدىرۋىن ءبىزدىڭ قىزمەتكەرلەرىمىز ماقتانىش ەتەدى. «كوپتەگەن مەملەكەت باسشىلارى مەن باسقا دا مەيمانداردىڭ قاتىسۋىمەن وتكەن «ەكسپو-2017»ء-نىڭ اشىلۋ سالتاناتىن قامتاماسىز ەتكەن ەلىمىزدىڭ بۇكىل پوليسيا قىزمەتىنە، ۇلتتىق ءقاۋىپسىزدىك كوميتەتىنە، «سىربار» سىرتقى بارلاۋ قىزمەتىنە جانە باسقا دا ورگاندارعا العىس جاريالاعىم كەلەءدى»، – دەدى قازاقستان پرەزيدەنتى. سەنىم كىم-كىمدى دە قاناتتاندىرادى. بىزگە مىنا ماسەلە دە اسا ماڭىزدى – ءبىز زور بەدەلگە يە جانە ءتيىمدى دە شەشىمدى ءىس-قيمىل تانىتا الاتىن ساياساتكەردىڭ كومانداسىندا جۇمىس ىستەيمىز. سوندىقتان، ۇقك ورگاندارى تاراپىنان پرەزيدەنت پەن باسقا دا ينستانسيالاردى ۇلتتىق مۇددەگە ىقتيمال قاتەرلەر تۋرالى تۇراقتى نەگىزدە اقپاراتتاندىرىپ وتىرۋ قامتاماسىز ەتىلدى. ەل باسشىلىعى دايەكتى ساياسي شەشىمدەر قابىلداۋ ءۇشىن نەگىز بولعان ماڭىزدى مالىمەتتەرگە قول جەتكىءزىلىپ كەلەدى. وتكەن 25 جىل ىشىندە ءبىزدىڭ قارسى بارلاۋشىلارىمىز جەتكىلىكتى دەڭگەيدە تاجىريبە مەن ماشىقتارعا يە بولدى. مەملەكەتتىك قۇپيالاردى قورعاۋدىڭ، ءبارلاۋ-بۇلدىرۋ ارەكەتى مەن قازاقستاننىڭ ىشكى ىسىنە زاڭسىز ارالاسۋعا قارسى تۇرۋدىڭ وزىندىك جۇيەسى قالىپتاستى. ءبىرقاتار شپيوندىق ارەكەتتەر مەن جەكەلەگەن شەتەلدىك ارنايى قىزمەتتەر مەن ۇيىمداردىڭ مەملەكەتتىك ورگاندارعا سىنالاپ كىرىپ، قۇپيا اقپاراتتارعا قول جەتكىزۋ جوسپارلارىنىڭ جولى كەسىلدى. «ساپفير» جانە «ۆيكتوريا» قارسى بارلاۋ وپەراسيالارى اسا جوعارى دەڭگەيدە وتكىزىلدى. 2007 جىلى اقش پرەزيدەنتى دج.بۋش: «اقش تاريحىندا يادرولىق تاراتپاۋ ىسىندە قازاقستاننان اسقان ارىپتەس ازىرشە بولعان ەمەس»، – دەپ كەزدەيسوق ايتپاسا كەرەك.
قازاقستاننىڭ جاھاندىق قاۋىپسىزدىك پروبلەمالارىن شەشۋدەگى وڭىرلىك كوشباسشىلىعى مەن بەلسەندى ۇستانىمى ۇقك قىزمەتكەرلەرىن ەلىمىزگە سىرتتان تەرىس ىقپال ەتۋگە، رەسپۋبليكا باستامالارىنىڭ بەدەلىن تۇسىرۋگە باعىتتالعان ىس-ارەكەتتەرگە توسقاۋىل قويۋدا پريەۆەنتيۆتى شارالار قابىلداۋعا ۇمتىلدىرادى. كەز كەلگەن ارنايى قىزمەتتەر سەكىلدى ۇقك الدىندا دا ىقتيمال قاۋىپ-قاتەرلەر مەن جانجالداردى دەر كەزىندە انىقتاپ، تەرىس سەنارييلەردىڭ ىقتيمال سالدارلارىن ەسكەرتۋ مەن بولجاۋ مىندەتى تۇر.
الەمدىك ەكونوميكاداعى داعدارىستى قۇبىلىستار بيزنەستىڭ توقىراپ، ينۆەستيسيالاردىڭ قىسقارۋىنا، ءسويتىپ، حالىقتىڭ ءال-اۋقاتىنىڭ تومەندەۋىنە تاۋەكەلدەردى كۇشەيتە ءتۇسىپ وتىر. سوندىقتان، ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك ورگاندارى مەملەكەت باسشىسى رەفورمالارىنىڭ ءتيىمدى جۇزەگە اسىرىلۋىن قامتاماسىز ەتىپ قانا قويماي، قولدان جاسالعان اكىمشىلىك كەدەرگىلەردى قوسا العاندا، ەلىمىزدىڭ ەكونوميكالىق مۇددەسىنە نۇقسان كەلتىرەتىن فاكتورلاردى انىقتاۋمەن دە اينالىسادى. قازىرگى تاڭدا جۇرتشىلىققا مەملەكەتتىك دەڭگەيدە قابىلدانىپ جاتقان شارالاردىڭ بارلىعى ۇلتتىڭ ءال-اۋقاتىن ارتتىرۋعا باعىتتالعانىن ءتۇسىنۋ ماڭىزدى. الەمدىك پروگرەسس ءتۇرلى سالاعا جاڭا تەحنولوگيالاردى بەلسەندى ىسكە قوسقاننىڭ عانا ۇپايى تۇگەل بولاتىنىن كورسەتىپ بەرىپ وتىر. ءبىز جاھاندىق وندىرىستىك ريەۆوليۋسيانىڭ تابالدىرىعىندا تۇرمىز. سوندىقتان قازاقستان جاھاندىق ۇدەرىستەردىڭ جاڭا تالابىنا دايىن بولۋى ءتيىس. جاساندى ينتەللەكتى مەن اۆتوماتتاندىرۋ، بيوينجەنەريا جانە باسقا دا سەرپىندى جوبالار تاياۋداعى 10-15 جىل ىشىندە ەكونوميكانىڭ، ەڭبەك نارقىنىڭ، ءبىلىم بەرۋ مەن الەۋمەتتىك قامسىزداندىرۋ جۇيەلەرىنىڭ قۇرىلىمدارىن ايتارلىقتاي وزگەرتەتىنى انىق. كەيبىر باعامداۋلار تاياۋداعى جىلدارى ءتۇرلى ماماندىقتار 10-نان 40%-عا دەيىن مۇلدەم جويىلادى، بۇل جايت ءوز كەزەگىندە جاپپاي جۇمىسسىزدىق تۋىنداتادى دەيدى. وسى ۇرەيلى بولجام ەلدىڭ ەكونوميكالىق الەۋەتىن سەنىمدى قورعاۋدى، مەملەكەتتىك باعدارلامالار مەن ينۆەستيسيالىق جوبالاردى قىلمىستىق قولسۇعۋشىلىقتان اراشالاۋ بويىنشا ناقتى شارالار قابىلداۋدى تالاپ ەتەدى. بۇعان ءبىرقاتار رەزونانستى قىلمىستىق ىستەردىڭ اشىلعانىن جانە تەك سوڭعى بەس جىل بەدەرىندە ۇقك-نىڭ ەكونوميكالىق قاۋىپسىزدىك قىزمەتى تاراپىنان 2،4 ترلن تەڭگەدەن استام سومانى قۇرايتىن قىلمىستىق ارەكەتتەردىڭ جولى كەسىلىپ، مەملەكەتكە 80 ملرد-تان استام تەڭگەنىڭ قايتارىلعانىن مىسال رەتىندە كەلتىرۋگە بولادى.
ترانسۇلتتىق ۇيىمداسقان قىلمىس پەن حالىقارالىق ەسىرتكى ساۋداسىنا ايتارلىقتاي سوققى بەرىلدى. ۇقك جۇزەگە اسىرعان اۋقىمدى شارالار مەن شەتەلدىك ارىپتەستەرمەن بىرلەسە قولعا الىنعان ءىس-قيمىلدار ناتيجەسىندە 120 حالىقارالىق ەسىرتكى ساۋدالاۋشى توپتار جويىلىپ، زاڭسىز اينالىمداعى 400 توننادان استام ەسىرتكى زاتتارى تاركىلەندى. 2013-2015 جىلدار ارالىعىندا ەلىمىزدىڭ قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى تمد-عا مۇشە ەلدەردىڭ ارنايى قىزمەتىمەن ىنتىماقتاسا وتىرىپ، ءبىر مەزگىلدە جۇرگىزگەن وپەراسيا بارىسىندا «باۋىرلاستار توبى» («براتسكيي كرۋگ») اتتى ترانسۇلتتىق قىلمىستىق ۇيىمنىڭ جەتەكشىلەرىن بەيتاراپتاندىردى. تەرگەۋ امالدارى بارىسىندا 90 قىلمىستىق ءىس قوزعالىپ، ونىڭ قورىتىندىسى بويىنشا 59 ادام سوتتالدى. مۇنداي جاعداي تمد ەلدەرى تاجىريبەسىندە العاش رەت كەزدەستى. قازىرگى تاڭدا ءبىز ارنايى قىزمەتتىڭ جۇمىس ءتاسىلى مەن ءپىشىمى قارقىندى تۇردە وزگەرىپ جاتقانىن كورىپ وتىرمىز. وسىعان وراي ۇقك ۋاقىت تالابىنا ساي وزگەرۋدە. بۇل دەگەنىمىز، زاماناۋي اقپارات قۇرالدارى، ينتەرنەت-تەحنولوگيا، ۇلكەن كولەمدەگى مالىمەتتەردى تالداۋ، فورسايتتىق زەرتتەۋلەر جانە ۇزاق مەرزىمدى بولجامدار جاساۋ، تاجىريبە الماسۋ مەن شەتەلدىك ەڭ ۇزدىك ارنايى قىزمەتتىڭ جەتىستىكتەرىن قولدانۋ. ءبىز ۇلتتىق مۇددەلەرىمىزگە زالال كەلتىرۋى مۇمكىن ءتۇرلى قاۋىپتەر مەن تاۋەكەلدەردى انىقتاپ، ولاردىڭ الدىن الۋعا قابىلەتتى بولۋىمىز كەرەك. ۋاقىت ومىرىمىزگە ەنتەلەي ەنگەن ۆيرتۋالدى الەۋمەتتىك قاتىناستارعا وڭتايلى بەيىمدەلۋدى تالاپ ەتۋدە. «اراب كوكتەمى» جانە باسقا دا وسى ىسپەتتەس جاعىمسىز ۇردىستەر الەمگە قاس-قاعىم ساتتە تاراپ، بىرنەشە ساعاتتىڭ ىشىندە جاعدايدى تۇراقسىزداندىرىپ جىبەرۋ مۇمكىندىگىنە يە.
سوندىقتان ەلباسى ءوزىنىڭ «قازاقستاننىڭ ءۇشىنشى جاڭعىرۋى: جاھاندىق باسەكەگە قابىلەتتىلىك» اتتى قازاقستان حالقىنا ارناعان جولداۋىندا: «قاۋىپسىزدىك احۋالى قۋاتتى جانە ارەكەت ەتە الاتىن مەملەكەتتىڭ ولشەمىنە اينالىپ كەلەدى»، دەپ اتالعان ماسەلەگە ماڭىز بەرۋى كەزدەيسوقتىق ەمەس. جاھاندىق جاڭا سىن-قاتەرلەردىڭ ىشىندە ءبىزدىڭ ەلىمىزدى دە اينالىپ وتپەيتىن كيبەرقىلمىسقا ەرەكشە ەكپىن تۇسىرگەن پرەزيدەنت ۇكىمەت پەن ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنە «قازاقستان كيبەرقالقانى» جۇيەسىن قالىپتاستىرۋ شارالارىن قابىلداۋدى تاپسىردى. بيىلعى 11 شىلدەدە وتكەن قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ كەزەكتى ءماجىلىسى دە وسى تاقىرىپقا ارنالدى. ەلباسى الەمدەگى جانە ەلىمىزدەگى دەسترۋكتيۆتى تەررورلىق توپتار قىزمەتىنىڭ سالدارى نەگە اكەلىپ سوعاتىنىنا نازار اۋدارتىپ، ولارعا قارسى ءتيىمدى كۇرەس ءجۇرگىزۋ ءىسىن جولعا قويۋدى تاپسىردى. اتاپ وتەرلىگى، بۇل ۇلتتىق قاۋءىپءسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋ سالاسىنداعى ەلباسى تاپسىرعان اۋقىمدى مىندەتتەردىڭ ءبىر بولىگى عانا. پرەزيدەنت شەكارانى بەكەمدەۋ جانە ۇقك شەكارا قىزمەتىنىڭ جۇمىسىن جەتىلدىرۋ ماسەلەسىنە دە ەرەكشە ءمان بەرەدى. ەلباسى باستاماسى بويىنشا ورتا مەرزىمدى ءتيىستى مەملەكەتتىك باعدارلاما قابىلدانىپ، جۇزەگە اسىرىلىپ كەلەدى. وندا شەكارانى قورعاۋ، قاداعالاۋ مەن جابدىقتاۋدىڭ زاماناۋي جۇيەسىن ەنگىزۋ، اۋە جانە تەڭىز تەحنيكالارىن، شەكارا بەكەتى مەن جاساق ينفراقۇرىلىمىن، سونىڭ ىشىندە شەكارا ماڭىنداعى ەلدى مەكەندەردى دامىتۋدىڭ بارلىق اسپەكتىلەرى قامتىلعان. وسى باعدارلامانىڭ ارقاسىندا تەك سوڭعى ەكى جىلدا 15 شەكارا بەكەتى پايدالانۋعا بەرىلدى، تاعى 7 زاماناۋي كەشەننىڭ قۇرىلىسى باستالدى. تەڭىز جانە شەكارا قىزمەتىنىڭ اۆياپاركى ەكى جاڭا كەمەمەن، 6 ۇشاقپەن جانە ءبىر تىكۇشاقپەن تولىقتى.
البەتتە، شەكاراشىلاردىڭ الەۋمەتتىك-تۇرمىستىق ماسەلەلەرى دە نازاردان تىس قالعان جوق. ونىڭ جارقىن كورىنىسى – ۇقك شق اسكەري قىزمەتشىلەرىنىڭ قاراجاتىن كوتەرۋ جونىندەگى ەلباسىنىڭ جاقىندا شىققان شەشىمى. وسىنداي شارالار شەكاراشى اسكەريلەردىڭ وزىنە دەگەن سەنىمىن ارتتىرىپ، رۋح-جىگەر بەرىپ قانا قويماي، شەكارا قىزمەتىنىڭ ءيميدجى مەن بەدەلىن بيىكتەتەتىنى ءسوزسىز. ەليتالىق شەكارا اسكەرلەرىنىڭ قاتارىندا قىزمەت ەتۋ كوپتەگەن ادامنىڭ ارمانىنا اينالدى. كەز كەلگەن جۇيەنىڭ كامىل بولۋى، باستالعان جۇمىستىڭ ءساتتى اياقتالۋى ماماندارعا بايلانىستى. قازىرگى تاڭدا ۇقك-نىڭ دەڭگەيى ءوسىپ، بەدەلى ارتقانىن سەنىممەن ايتا الامىز. تاۋەلسىزدىك جىلدارى ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك ورگاندارىنىڭ وزىندىك دەربەس نەگىزدەرى مەن قۇندىلىقتارى قالىپتاستى. ولار وتانىمىزعا، حالىق پەن قازاقستان پرەزيدەنتىنە ادال قىزمەت ەتۋگە كاسىبي تۇرعىدا دايىن. بۇل ءوز كەزەگىندە ۇقق قىزمەتكەرلەرىنىڭ كاسىبيلىگىن سيپاتتايدى ءارى قابىلەت-قارىمىن كورسەتەدى. ءبىز 25 جىلدىق تاريحىمىزبەن، سونداي-اق، قالىپتاسقان داستۇرىمىزبەن ماقتانامىز. وسى ارادا مەملەكەت باسشىسىنىڭ «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» ماقالاسىندا «كۇللى جەر ءجۇزى ءبىزدىڭ كوز الدىمىزدا وزگەرۋدە. الەمدە باعىتى ءالى بۇلىڭعىر، جاڭا تاريحي كەزەڭ باستالدى. كۇن ساناپ وزگەرىپ جاتقان ءدۇبىرلى دۇنيەدە سانا-سەزىءمىمىز بەن دۇنيەتانىمىمىزعا ابدەن ءسىڭىپ قالعان تاپتاۋرىن قاعيدالاردان ارىلماساق، كوش باسىنداعى ەلدەرمەن تەرەزەمىزدى تەڭەپ، يىق ءتۇيىستىرۋ مۇمكىن ەمەس. وزگەرۋ ءۇشىن ءوزىمىزدى مىقتاپ قولعا الىپ، زامان اعىمىنا يكەمدەلۋ ارقىلى جاڭا ءداۋىردىڭ جاعىمدى جاقتارىن بويعا ءسىڭىرۋىمىز كەرەك»، دەپ جازعانى ەسكە تۇسەدى.
حالىقارالىق قالىپتاسقان جاعدايلارعا بايلانىستى ۇقك مەكەمەنى جاڭعىرتۋ جانە رەبرەندينگ جاساۋ جۇمىستارىن جالعاستىرىپ كەلەدى. زامان تالابى ەلىءمىزدىڭ الدىنا جاڭا سىناقتار قويىپ وتىر. بۇل جايت ءقاۋىپسىزدىك قىزمەتىنىڭ قىراعىلىعىن، ۇتقىرلىعىن، تەحنيكامەن جابدىقتالۋىن جانە ەرەكشە شەشىم قابىلداۋىن قاجەت ەتەدى. ءبىز الدىن الا ارەكەت جاساۋدى مەڭگەردىك جانە بۇگىندە ۇقق كەز كەلگەن تاپسىرمانى ورىنداۋعا ءازىر ەكەنىن ايتا الامىز. بۇعان ءبىزدى قازاقستان حالقى مەن پرەزيدەنتىنىڭ سەنىمى مىندەتتەگەن.
ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ 25 جىلدىق مەرەيتويىنا وراي، بارشا جەكە قۇرام مەن ارداگەرلەردى كاسىبي مەرەكەسىمەن قۇتتىقتاي وتىرىپ، ولارعا زور دەنساۋلىق، وتباسى اماندىعى مەن جاڭا تابىستار تىلەيمىن.
كارىم ءماسىموۆ،
قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇقك ءتوراعاسى
«ەگەمەن قازاقستان» گازەتى
پىكىر قالدىرۋ