اراعا 12 جىل سالىپ قازاقستان مەن قىرعىزستاننىڭ شەكاراسىنداعى قوردايعا ات باسىن بۇردىم. بالا كۇنىمدە قوردايداعى دۇكەندەردىڭ بىرىنە بارىپ،  ورىسشا بىلەتىن بىر-ەكى عانا ءسوزىمدى ايتقانىم ەسىمدە. بۇگىندە سول 6 جاستاعى بالدىرعان بوي جەتىپ، اپكەسىن ۇزاتۋعا باردى. كولىكتەن تۇسە سالىپ، باعدارشام ىزدەپ تۇرسام مەنى كۇتىپ الىپ جاتقان اعالارىم «كوشەنى كەسىپ وتە بەر، بىزدە ايىپپۇل سالمايدى» دەگەن سوڭ، جول ەرەجەسىن بۇزۋدان باستادىم ساپارىمدى. ۇيگە كىرىپ، كوپتەن كورمەگەن اعايىن، تۋىسپەن جۇزدەسىپ، جاعداي سۇراسقان سوڭ، قازاقى سالت بويىنشا قۇدا كۇتۋگە دايىندىق جاساپ جاتقاندارعا كومەك قولىن سوزدىم. قىز بالاسى بولعان سوڭ، بوستان-بوس وتىرا المايتىنىڭ انىق. از-ماز تىرلىكتەن باستاپ، وتكەندى اڭگىمە ەتىپ وتىردىق. كەنەتتەن اعام: «ءبىز كەتتىك تاموجنياعا» دەگەنىن ەستىپ، «مەن شە؟» – دەپ جانارىمدى مولدىرەتىپ، ۇزىلە قاراپ تۇر ەدىم. اعام: «سەن دە ءجۇر»، – دەدى. قىرعىزستاننىڭ شەكاراسىنا بارىپ كەلەتىنىم ەمەس، اعالارىمنىڭ مەنىڭ ەسەيگەنىمدى كورىپ، جاندارىنا ەرتىپ العاندارىنا قۋاندىم.

كولىكپەن كەدەنگە دەيىن باردىق. قىرعىزستاندا قازاقستاننىڭ كولىكتەرىن جول بويى توقتاتىپ، قۇجاتىڭ تۇگەل بولسا دا، ءبىر كەمشىلىگىن تاۋىپ، اقشا الۋعا قۇمارتىپ تۇرادى دەگەن سوڭ كولىكتى تۇراققا قويۋدى ءجون كوردىك. تۇراق باعاسى – 300 تەڭگە. قىمبات ەكەن دەدىك. سوندا دا كولىكتى قالدىرۋ كەرەك.  ارتىنشا شەكارادان وتپەك بولعان ادامداردىڭ ۇزىن سونار كەزەكتى ءبىز دە تولىقتىردىق. بىرنەشە ادام قۇجاتتاردى تەكسەرىپ جاتقاننان بولار، كەزەكتە 10-15 مينۋت ۋاقىت قانا تۇردىق. ءبىر قىزىعى قىرعىزستانعا ءوتۋ ءۇشىن جەكە كۋالىگىڭ بولسا جەتكىلىكتى. قۇجاتىڭدى تەكسەرىپ وتىرعاندار جەكە كۋالىكتى الادى، نومەرىڭدى كومپيۋتەرگە تەرەدى. ءار ادامعا 1-1،5 مينۋتتان كەتەدى. ودان ءوتىپ قىرعىزستانداعى تەكسەرۋدەن وتتىك. كۋالىكتى بەردىك، ارنايى قۇرىلعىنىڭ بەتىنە قويدى دا، بىردەن قايتارىپ بەردى. قايتاردا دا ءدال سولاي بولدى. "ءاي، مىنا جاق دامىپ كەتكەن ەكەن" دەپ قالاسىڭ. ءبىزدىڭ ەلدە تەكسەرۋ ءۇشىن كەمىندە 12 ادام كومپيۋتەردىڭ الدىندا وتىر. ونىڭ التاۋى شىققانىڭدى، قالعانى ەلگە قايتا ورالعان كەزدە تەكسەرەدى. ال قىرعىزستان جاقتا ەكى ادام عانا وتىر. بىرەۋى شىعىستى، ەكىنشىسى كىرگەندەردى تەكسەرەدى. 

شۋ وزەنىنە ءبىر قاراپ، اعايىن قىرعىزدىڭ جەرىنە دە اياق باستىق. ءبىرىنشى بايلانىستان باستاساق. ەگەر تەلەفونىڭ قوسۋلى كۇيىندە شەكارادان وتسەڭ، ونىڭ ىشىندە ينتەرنەت قوسۋلى بولسا، بىردەن قىرعىزستاننىڭ تاريفىنە ءوتىپ كەتەسىڭ. "كەيدە بىرلىگىڭدى 0 ەتسە، ەندى بىردە مينۋسقا كىرگىزىپ جىبەرەدى"، – دەيدى تۇرعىندار. تاعى ءبىر ايتا كەتەتىنى: وپەراتورلار "قىرعىزستانعا قوش كەلدىڭىزدەر!" – دەپ ءوز تاريفتەرىن ۇسىنۋدان جالىقپايدى ەكەن.

ارى قاراي كەتتىك. بارلىق جەردەگى ادەت بويىنشا الدىڭنان «تاكسي»، «تاكسي كەرەك پا؟» دەگەن اعالاردىڭ داۋسىن ەستيسىڭ. ءتىپتى قولىڭدا زاتىڭ بولسا، كوتەرىپ كولىگىنە سالۋعا دايىن تۇر. ارى قاراي جۇردىك. جول بويى توساپتىڭ ءتۇر-تۇرىن مەن ءتۇرلى قۇيىلمالى سۋسىندار تۇر. ەكى اتتاساڭ، اقشا ايىرباستايتىن دۇنگىرشەكتەردى ايتپاسقا بولمايدى. توساپتىڭ باعاسىن سۇرادىق. 5 ليتر تاڭقۋراي توسابى 600 سوم. ءبىزدىڭ اقشامەن 3000 تەڭگە. سالىستىردىق. قاراساق شىمكەنتتەگى، ونىڭ ىشىندە تۇركىستانداعى باعادان قىمبات. ال تۇركىستاندىق ساۋداگەرلەر قىرعىزستاننان اكەلەتىنىن ەسكەرسەك، بۇدان دا ارزان جەر بار. ەندەشە بازارعا بارۋ كەرەك. ەڭ جاقىنى دوردايدىڭ بازارى. لەنينسك اۋىلىنان وتسەك، ار جاعى دورداي. لەنينسك؟ ءيا، ول جاقتا دا ءبىزدىڭ ەلدەگىدەي ورىس ءتىلى ءبىرشاما قولدانىسقا يە ەكەن. بىرنەشە جەردىڭ اتاۋى قىرعىز جانە ورىس تىلىندە جازىلعان. «ەح» دەدىك تە، تاكسي ىزدەدىك. الدىمەن اقشانى ايىرباستاپ الايىق. بىزگە كوپ اقشا كەرەك بولمايتىنىن ءبىلىپ، 2000 تەڭگەنى سومعا اينالدىردىق. ءبىزدىڭ 5 تەڭگە قىرعىزدىڭ 1 سومىنا تەڭ. «اتتەگەن-اي» دەپ تەڭگەنىڭ قۇنىنا ءىشىڭ اشيدى.

ال ەندى تاكسيمەن كەلىسۋ كەرەك. دوردايعا دەيىن 20 شاقىرىم. ول جەرگە بارىپ، قايتا كەلۋگە 400 سوم سۇراپ تۇر. بىلاي ايتقاندا، 2000 تەڭگەگە بارىپ كەلەسىڭ. جۇرگىزۋشىمەن سويلەسىپ، 350 سومعا كەلىستىك. جول بويى جۇرگىزۋشىمەن اڭگىمە ايتىپ باردىق. ەكى ەلدەگى اۆتوكولىك باعاسىن جالپىلاي سالىستىرىپ كوردىك. ناتيجەسىندە ەكى ەلدەگى كولىك قۇنىنىڭ جوبالاس ەكەنىن بايقادىق. جانارماي بەكەتىنە توقتاعان ساتتە جانارمايدىڭ باعاسى دا ايتىلدى. قىرعىز تاكسي جۇرگىزۋشىلەرى جانارماي باعاسى ءسىزدىڭ ەلمەن سالىستىرعاندا قىمبات دەپ قالدى. ناقتى دالەل ءۇشىن سۋرەتكە دە ءتۇسىرىپ الدىم. ەندى سالىستىرىپ كورەيىن:

قىرعىز جەرىندە اي-92 ماركالى جانارماي ءليترىنىڭ باعاسى 37 سومعا تەڭ. ءبىزدىڭ اقشا بويىنشا 185 تەڭگە. ال ءبىزدىڭ ەلىمىزدە 138 تەڭگە تۇرادى.

ازىن اۋلاق اڭگىمە ايتىپ وتىرىپ، دوردايدىڭ بازارىنا دا جەتتىك. جولداعى كونتەينەرلەردى كورىپ، «مۇنشا كوپ كونتەينەر الماتىدا جوق شىعار» دەپ ويلادىم ءوزىم. شەتى جوق سەكىلدى تاۋسىلار ەمەس. قالاعان جەرىمىزگە دە جەتتىك. توساپتىڭ باعاسىن بىلدىك. راس، سىرت جاقپەن سالىستىرعاندا باعا ارزانداۋ. الايدا تۇركىستاننىڭ بازارىنان ارزان ەمەس. بۇل جاقتا 5 ليتر توساپتىڭ باعاسى 520 سوم، ءبىزدىڭ اقشامەن 2600 تەڭگە. ارى قاراي جۇردىك. بازاردىڭ اۆتوبولشەك ساتاتىن بولىگىنە دە جەتتىك. اعالارىم وزدەرىنە كەرەك-جاراقتارىن قارادى. كولىكتىڭ بولشەكتەرىن تاڭداي بىلمەسەم دە، اعالارىمنان سۇراپ الدىم. شىمكەنتتىڭ بازارىنا قاراعاندا ءبىرشاما ارزان ەكەن. 15 مىڭنىڭ زاتى 12 مىڭ، 20 مىڭنىڭ زاتى 15-16 مىڭ دەپ باعالانىپ تۇر. باعالاردى ءبىراز كورىپ، كەرەگىمىزدى العان سوڭ، ۇيگە قايتۋدى ءجون كوردىك. قايتار جولدا ورتامىزعا ساۋداگەر اپاي قوسىلىپ، جول قىسقارتتىق. ول كىسىنىڭ ساۋدامەن اينالىسىپ جۇرگەنىنە 15 جىلدىڭ ءجۇزى بولىپتى. "قىرعىز ءتىلىن كەز كەلگەن قىرعىزدان ارتىق بىلەمىن" دەپ ءبىر ماقتانىپ العانى دا بار. ول كىسىنىڭ ايتۋىنشا، شىمكەنتتەن نەمەسە قازاقستاننىڭ باسقا دا وبلىستارىنان كەلىپ، قىرعىزستاننان كيىم الۋ ءتيىمسىز. تەك كوتەرمە باعادا الۋ عانا پايدا اكەلەدى. دوردايدىڭ بازارى شىمكەنتتىڭ بازارىنان دا قىمبات دەپ باعا بەردى.

وسىلاي مەنىڭ بىرنەشە ساعاتقا سوزىلعان قىرعىزستانعا جاساعان ساپارىم اياقتالدى. ءوزىمنىڭ ازىن-اۋلاق مالىمەتىممەن ەكى ەلدىڭ ەكونوميكاسىن تۇبەگەيلى سالىستىرماسام دا، اعايىن ەلدىڭ جەرىن كورىپ كەلدىم. قازاقستانعا وتكەن تۇستا ءوز ەلىمىزدىڭ اۋاسىنىڭ وزگەشەلىگىن بايقاماۋ مۇمكىن ەمەس.

ايگەرىم تاۋباي