ەرلان يبرايىم: قىتايداعى قازاقتار ونلاين كەزەكپەن ۆيزا الاتىن بولادى

قازاقستان ەگەمەندىك الىپ، كءوك تۋىن كءوك اسپاندا جەلبىرەتكەنىنە بيىل 16 جەلتوقساندا 23 جىل تولادى. وسى 23 جىلدا بەيرەسمي دەرەك بويىنشا، جۇڭگودان 80 مىڭعا جۋىق ادام(جۇڭگولاردىڭ دەرەگى بويىنشا 45 مىڭ ادام) قازاقستانعا قونىس اۋدارىپ، بايتاق قازاقستاننىڭ تۇكپءىر-تۇكپىرىنە ىرگە كءوءمىپ، كءۇل تءوكتى. قازاقستان ۇكىمەتءى قىتايداعى ءبىر جارىم ميلليوننان استام قازاقتىڭ شينجاڭدا قونىستانعانىن جءانە ولاردىڭ پەكين، شاڭحاي سيياقتى قالالارعا بارىپ ۆيزا اشتىرۋىنىڭ قيىندىعىن ەسكەرىپ، ءۇرىمجى قالاسىنان «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ قازاقستان تەمىرجولىنا قاراستى پاسپورتتىق، ۆيزالىق ورنىن» اشتى. ءارينە، شينجاڭنان بىردە ءبىر ەلگە كونسۋل اشتىرماعان جۇڭگو ەلىنىڭ رۇقساتىن الىپ، ءۇرىمجىدەن پاسپورتتىق، ۆيزالىق ورنىن اشۋ دا وڭاي جۇمىس ەمەس، مءۇبءادءا، جۇڭگو-قازاقستان ەكى ەل باسشىلارىنىڭ دوستىعى مەن ەكى ەلدىڭ تاتۋ كءورشىلىك قاتىناسى بولماسا، جۇڭگو قازاقتارى جەرگىلىكتى تىلدە «كونسۋل» دەپ اتاپ كەتكەن «پاسپورتتىق، ۆيزالىق ورنىنىڭ» اشىلۋى قيىن ەدى. ءبۇگىن دە سول شاعىن جۇمىس ورنىنىڭ ءونىمدى قىزمەت ىستەۋىنىڭ ارقاسىندا ۆيزا مءاسەلەسى ءوز شەشىمىن تاپتى. ءارينە، ۆيزا سۇراعان ادامنىڭ كءوپتىگى، پاسپورتتىق، ۆيزالىق ورنىنداعى ءىشىنارا سەبەپتەرگە بايلانىستى كەزەك سوزىلىپ، دەلدالدار كءوبەيءىپ، «كونسۋل تءوڭىرەگىندە شۋ-شۇرقاننىڭ شىققانى» دا راس. ءبىراق قازاقستان ۇكىمەتءىنىڭ باسا نازار اۋدارۋىندا جءانە قايىرجان كەڭەس، ەرلان يبىراگيم سيياقتى ۇلتجاندى ازاماتتاردىڭ ارقاسىندا بۇل كەلەڭسىزدىكتەرگە دە نءۇكتە قويلىپ، ۆيزا اشۋعا بارىنشا جەءڭىلدىكتەر جاسالدى. كەزەك الۋ، كەستە تولتىرۋ، ۆيزاعا تاپسىرۋ سياقتى جۇمىستار ارناعا تءۇءسىرىلدى. مىنە سونداي ءوءنىمدى جۇمىستار ىستەپ، جۇڭگو قازاقتارىنىڭ ىقلاسىنا بءولەنگەن ەرلان يبرايىم جاقىندا جۇمىس مەرزىمىنىڭ تولۋىنا بايلانىستى قازاقستانعا قايتتى. بءىز وسى ورايدا پاسپورتتىق، ۆيزالىق ورنىندا 4 جىلعا جۋىق قىزمەت ىستەگەن ەرلان مىرزانى سۇحباتقا شاقىرىپ، كءوءشى-قون، ۆيزا الۋ سياقتى مءاسەلەلەر تءوڭىرەگىندە وي بءولىسكەن ەدىك.

– ەرەكە، ءۇرىمجىدەگى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ قازاقستان تەمىرجولىنا قاراستى پاسپورتتىق، ۆيزالىق ورنىندا 4 جىلعا جۋىق قىزمەت ىستەدىڭىز. باۋىر باسىپ قالعان ورتانى قيىپ كەتۋ دە وڭاي ەمەس شىعار؟

– ارينە، العاش ۇرىمجىگە كەلگەندە توسىرقاعانىمىزبەن، كەيىن ۇيرەنىپ كەتتىك. وسىنداعى ازاماتتارمەن ارالاسىپ، دوس بولىپ، سىرلاسىپ، سىيلاسىپ جۇردىك. وسىلاردى ويلاسام ءۇرىمجىنى قيمايتىنىم راس. ءبىراق، جۇمىس تالابى سولاي، شارت بويىنشا مەرىزىم تولدى، ەندى ەلگە قايتۋ كەرەك بولدى. وسى ارادا قىزمەت ىستەرگەندەردىڭ اراسىندا ەڭ ۇزاق ىستەگەندەردىڭ ءبىرى مەنمىن. ونىڭ ۇستىنە، ءۇرىمجى مەن استانانىڭ اراسى الىس ەمەس، ۇشاققا 2 ساعاتتىق جول. ءالى تالاي كەلىپ-كەتىپ، مۇنداعى اعايىننان الىستامايمىن.

– ءمۇمكىن «ۇزاق ىستەگەنىڭىز» ءسىزدىڭ جۇمىستىڭ ءۇددەسىنەن شىعىپ، قىزمەتتى جاقسى اتقارعانىعىزدىڭ ارقاسى شىعار؟

– ولاي دەپ ايتساق، ماقتانعاندىق بولار. دەسەدە، تاۋەلسىز قازاقستان ءۇشىن، قانداستارىم ءۇشىن بارىمدى سالدىم دەپ ايتا الامىن. ءوز ەلىمنىڭ تاپسىرماسىن تولىق ورىنداۋمەن قاتار، وسىنداعى قانداستارىمىزعا قولىمنان كەلگەن مۇمكىندىكتى تۇگەل جاساۋعا تىرىستىم. ارينە، پاسپورتتىق، ۆيزالىق ورىن بولعاننان كەيىن كەيدە قۇقىق كولەمىڭ شەكتەۋلى، جۇمىس ءتارتىبىڭ سىزۋلى بولادى، سوعان قاراماستان قازاقستاننىڭ قىتايداعى باس كونسۋلىنا، قازاقستاننىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنە جاعدايدى ايتىپ، ءوتنىش جاساپ، شينجاڭداعى قانداستاردىڭ ۆيزا الۋىنا كوپتەگەن قولايلىلىقتار جاسادىق. ماسەلەن، ارناۋلى سايت اشىپ، ءبىز تۋرالى، قازاقستان تۋرالى، ورالمان ماسەلەسى، ۆيزا ماسەلەسى جايىندا حالىقتى حاباردار ەتىپ وتىرۋعا قۇلشىندىق. اۋىلدان كەلگەن قانداستارىمىزعا كەستە تولتىرۋدىڭ دا بەلگىلى قيىندىقتار تۋعىزاتىنىن، كەستە قاتە تولتىرىلسا، ۆيزا الۋعا سالقىنىن تيگىزەتىنىن ويلاپ، كەزەك الۋ، كەستە تولتىرۋ، ۆيزا ءوتىنىش ەتۋدىڭ جۇمىس ءتارتبىن ىڭعايلادىق. جالاقى بەرىپ، كەستە تولتىراتىن ادامدار ورنالاستىردىق. ۆيزا جاپسىرىلعان پاسپورتتى پوچتادان سالۋ ءتارتىبىن قالىپتاستىردىق.

– سءوءزىڭىز اۋزىڭىزدا، ءوتكەندە قازاقستانداعى ءبىر باسىلىمنان «كەستە تولتىرۋ ءۇءشىن اقشا الادى، كەزەك كءۇتۋ كەرەك، دەلدال بار» دەگەن مازمۇنداعى ماقالا وقىدىم. ايىپ كءورمەسەءڭىز وسى جاعىن اشالاپ ايتا كەتىڭىزشى.

– ونى مەن دە بىلەمىن. بىر-بىرلەپ جاۋاپ بەرەيىن. بىزگە ۆيزا الۋ ءۇشىن ءار ءتۇرلى ادامدار كەلەدى. جالعان قۇجات دايىنداپ كەلەتىندەر دە بار، سونىڭ الدىن الۋ ءۇشىن جەكە كۋالكتى كومپيۋتەردە راستايتىن جۇيەنى ىسكە قوستىق. ارينە، ول جۇيەگە كەز-كەلگەن ادام قوسىلا المايتىندىقتان، ءبىز وسى جاقتىڭ ازاماتتارىنان 5 ادامعا جالاقى بەرىپ، ازاماتتىق كۋالىكتى راستاۋعا جانە كەستە تولتىرۋعا ورنالاستىردىق. كەستەنى تولتىرىپ، ءبارىن دايىنداپ بەرۋ ءۇشىن 20 يۋۋان اقى الادى. ونىڭ ۇستىنە بۇل اقى جۇمىس ورنىنىڭ قازىناسىنا ەمەس، جاڭاعى 5 ادامنىڭ ەڭبەكاقسىنا بەرىلەدى. ءوز باسىم بۇعان نارازىلىق تانىتقان بىردە ءبىر ادام كورگەن جوقپىن، قايتا «دۇرىس بولعان ەكەن» دەپ ريزاشىلىعىن ءبىلدىرىپ جاتادى. مىنە وسىنى تۇرتپەكتەتىپ جۇرگەن ادامدار بار. قازاقستان رەسپۋبيلكاسىنىڭ زاڭى بويىنشا قازاق ازاماتتارىنان ۆيزا ءۇشىن ەشقانداي اقى الىنبايدى. ال، كەزەك ماسەلەسىنە كەلسەك، كەزەكتىڭ كەيدە ۇزارىپ كەتەتىنى راس. اسىرەسە، مامىردان قازانعا دەيىن ۆيزا ءوتىنىش ەتەتىندەردىڭ سانىنىڭ كوبەيۋىنە بايلانىستى كەزەك كۇرت ۇزارادى. ءبىز سايتتا جانە باسقا امالدار ارقىلى ۆيزانى ەرتەرەك ءوتىنىش ەتۋگە بولادى دەپ قانشا جار سالعانىمىزبەن، ونى ەسكەرەتىن قانداستار از. ءبارى ساپارىن جازعا تۋرالاپ ءارى سول كەزدە كەلەتىندىكتەن، شىلدە، تامىز، قىركۇيەك ايلارىندا ادام كۇرت كوبەيەدى. ال جەلتوقسان، قاڭتار، اقپان، ناۋرىز ايلارىندا كەزەك از، كەيدە ءتىپتى كۇنبە-كۇن ءنومىر الىپ، ۆيزاعا بەرىپ كەتۋگە دە مۇمكىندىك بولادى.

بۇرىن ۆيزا 3 اي، كوپ مارتەگە بەرىلەتىن. بۇل التاي، تارباعاتاي، ىلە سياقتى وڭىرلەردەن كەلەتىن قانداستارىمىزعا قولايسىزدىق تۋدىرىپ عانا قالماي، ءبىزدىڭ جۇمىسىمىزعا دا سالماق تۇسىرەدى. وسى ءبىر جاعدايى ەسكەرىپ، قانداستارىمىزعا قولايلىلىق جاساۋ ءۇشىن قازاقستاننىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنە قايتا-قايتا ءوتىنىش جاساپ، قازاقتارعا ۆيزا مەرىزىمىن ءبىر جىل كوپ مارتەگە ۇزارتتىق. دەمەك، ءقازىر ۆيزا قازاقتارعا ءبىر جىلعا كوپ مارتەگە بەرىلەدى. قازاقستانعا بارام دەگەن اعايىندار ەرتە قامدانىپ، جىل باسىندا ەسكەرسە، مۇمكىن جازدا ۇزىن-سونار كەزەك بولماۋى ىقتيمال. ءقازىر ءبىز كۇنىنە 375 ادامعا(قازاق) ۆيزا بەرەمىز. شۇعىل جاعدايمەن(تۋىسقانى قايتىس بولعانى جايلى انىقتاما قاعازى بارلار، وقۋعا باراتىن وقۋشىلار) قازاقستانعا باراتىندار جانە باسقا ۇلت ازاماتتارى مۇنىڭ سىرتىندا. بۇلاردى قوسساق كۇنىنە 450 گە جۋىق ادامعا ۆيزا بەرىلەدى. ولاردىڭ قۇجاتتارىن قابىلداپ، ۆيزا بەرۋ بىزگە دە وڭاي سوقپايدى. تۇستەن بۇرىن قابىلداساق، تۇستەن كەيىن قاتىستى جۇمىستارىن ىستەۋىمىز كەرەك، كەيدە ءتىپتى، قاربالاستاپ كەتكەندە سەنبى، جەكسەنبى كۇندەرى ۇستەمە جۇمىس ىستەيمىز. سۇراستىرپ كورسەڭىز بولادى، باسقا ەشبىر ەلدىڭ كونسۋلى مۇنداي جۇمىس ىستەمەيدى، ءبارى تۇسكە دەيىن ىستەيدى دە تۇستەن دەيىن دەمالادى، اپتاسىنا ءۇش-اق كۇن ىستەيتىن كونسۋلدار دا كوپ. ءبىز كونسۋل بولماعانىمىزبەن، ءبىزدىڭ جۇمىس ءتاتىبىمىز كونسۋلدىڭ تارتىبىنە بويسۇنادى. وسى تۇرعىدان العاندا، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ قازاقستان تەمىرجولىنا قاراستى پاسپورتتىق، ۆيزالىق ورنىنداعى قىزمەتكەلەردىڭ جۇمىسى اۋىر دەپ ايتۋعا بولادى. ءبىراق ونى ءبىزدىڭ قانداستار تۇسىنە بەرمەيدى، كەيدە «وسىنشا كوپ ادامدى كەزەككە تۇرعىزىپ قويىپ، تۇستەن كەيىن دەم العانى نەسى، ءبىر جەردە يىرگەنشە، التاي، ىلە، تارباعاتايدان بولمشەسىن اشسا بولماي ما» دەپ كىنالاپ جاتادى. مۇمكىن تۇسىنبەگەن سوڭ ايتاتىن شىعار، ءبىراق بۇل ايتۋعا وڭاي بولعانىمەن، بارىسى قيىن جۇمىس ەكەنىن ءار ءبىر ازامات ءبىلۋى كەرەك.

– دۇرىس ايتاسىز، «التاي، ءىلە، تارباعاتايدان دا كونسۋل اشسا» دەگەن كءۇڭكءىل كءوپ ايتىلىپ جءۇر.

– قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تەمىرجول وكىلدىگىنە قاراستى ۇرىمجىدەگى پاسپورتتىق-ۆيزالىق ورنى 1995 جىلى قاڭتاردا جۇمىس باستاعانى ءمالىم. قازاقستان جاقتىڭ وتىنىشىمەن، جۇڭگو ۇكىمەتىنىڭ ماقۇلدىعىمەن ىسكە كىرىسكەن بۇل ورىن العاشىندا قازاقستان اۋەكومپانياسىنىڭ قاراماعىندا بولسا، كەيىن تەمىرجول وكىلدىگىنىڭ قاراستىعىلىنا ءوتتى. ءقازىر ۇرىمجىدە ەشبىر ەلدىڭ كونسۋلى جوق، تەك قازاقستان مەن قىرعىزستاننىڭ پاسپورتتىق-ۆيزالىق ورنى عانا بار. مۇنىڭ ءوزى قازاق حالقىنا جاسالعان ۇلكەن جەڭىلدىك. ەگەر ۇرىمجىدە پاسپورتتىق-ۆيزالىق ورىن بولماسا، وندا ءبىزدىڭ قانداستارىمىز پەكينگە نەمەسە شاڭحايعا شاقپىلاۋشى ەدى. بۇل قانداستارىمىزعا قولايسىز بولىپ عانا قالماي، قالتاسىنا دا ۇلكەن سالماق. جاڭاعى ءسىز اتاعان جەرلەردەن پاسپورتتىق-ۆيزالىق ورىن اشۋدى ءبىز دە بىلەمىز. ءبىراق وعان جۇڭگو ۇكىمەتىنىڭ ماقۇلدىعى كەرەك. مەنىڭشە، جۇڭگو ۇكىمەتىنىڭ ۇرىمجىدەن پاسپورتتىق-ۆيزالىق ورنىن اشتىرۋىنىڭ ءوزى ءبىزدىڭ قىزمەتىمىزگە ۇلكەن قولداۋ كورسەتكەندىگىنىڭ ناتيجەسى. «جاقسىعا ءسوزدىڭ باسىن ايتسا، اياعىن ءوزى تۇسىنەدى» دەيدى، دەمەك، بۇل ماسەلەنى تاپتىشتەپ تۇسىندىرمەسەك تە، اڭعارلى اعايىندار ارعى جاعىن بىردەن تۇسىنەدى دەپ ويلايمىن.

ءبىز دە بۇل جاقتاعى اعايىندارعا بار جەڭىلدىكتى جاساۋعا كۇش سالىپ جاتىرمىز. ۆيزا جاپسىرىلعان پاسپورتتى پوچتا ارقىلى جىبەرىپ، قانداستاردىڭ كەزەك الىپ ءبىر، ۆيزا اشتىرىپ ەكى، پاسپورت الامىز دەپ ءۇش كەلەتىن بارىسىنان ءبىر جولدى، ياعني سوڭعى جولدى قىسقارتتىق. ۆيزا ءوتىنىش ەتكەندە مەكەن-جايدى تولىق جازسا بولعانى سول مەكەن جايعا ۆيزا جاپسىرىلعان پاسپورتتى سالىپ جىبەرەمىز. ال ءقازىر جوعارىداعى ەكى جولدى تاعى دا ىقشامداۋ ءۇشىن ءبىز كەزەك الۋدى ينتەرنەت جەلىسى ارقىلى جۇزەگە اسىرۋ جاعىن ويلاسىپ جاتىرمىز. ياعني بۇدان بىلاي اعايىندار كەزەك الۋ ءۇشىن ۇرىمجىگە كەلۋىنىڭ قاجەتى قالمايدى. ءوزى تۇرعان ورىننان ءبىزدىڭ جاڭا جۇيەمىزگە تىركەلىپ، پاسپورتىن جانە ازاماتتىق كۋالىگىنىڭ سكانەرلەنگەن نۇسقاسىن جەلىگە جۇكتەپ، قاتىستى مالىمەتتەردى جازسا بولعانى، ءبىز شەكتى مەرىزىم ىشىندە وعان جاۋاپ قايتارىپ، قاشان كەلەتىنىن ۇقتىرامىز. ايتىلعان كۇنى كەلسە بولعانى ۆيزا بەرۋگە قابىلدايمىز. بۇل جوسپارىمىز ىسكە اسسا، 3 ايماقتىڭ قازاقتارى نەشە ءجۇز شاقىرىم جول باسىپ، شارشاپ، شىعىندالمايتىن بولادى. بۇل جوبانى باستاپ ىستەپ جاتىرمىز، جۇيەسىن جاساپ تا بولدىق، بۇيرسا كوپ ۇزاماي جاڭا باسشىلار رەسمي ىسكە قوسادى دەپ ويلايمىن.

– كەزەككە تۇرعاندا كەيدە قانداستارىمىزدىڭ شۋ شىعارىپ، كءۇزەت قىزمەتكەرلەرىن «رەنجىتىپ» جاتاتىنى قالاي؟

– ونىڭ دا ءار ءتۇرلى سەبەبى بار. وعان بولا ءوز حالقىمدى، ءوز ۇلتىمدى سوكىكىم كەلمەيدى. ءبىراق ءبىز قازاق دەگەن تەكتى حالقپىز. ۇلكەندى قۇرمەتتەپ، كىشىنى ايالايتىن اسىل قاسيەتىمىز بار. كەيدە اتامەكەنگە جەتۋگە اسىققان اعايىندار وسى جاعىن ەسكەرمەي، ورنىسىز كيمەلەپ، «ءبىز قازاقپىز، جۇمىسىمىزدى تەز ءبىتىرىپ بەرە قويمادىڭدار» دەپ قازاقتىعىن بۇلداپ جاتادى. مۇمكىن الىستان كەلگەن سوڭ، شۇعىل جۇمىسى بار بولعان سوڭ سويتەتىن دە شىعار، ءبىراق، مەنشە، بارلىق جەردە قازاقتىعىمىزدى بۇلداي بەرەتىن جاعدايدى قوياتىن كەز جەتتى. كەيبىر اعايىندار قازاقستانعا بارىپ زاڭدى بۇزىپ تۇرىپ، «قازاقپىز عوي، كەشىرە سالىڭىزشى» دەپ ايتاتىنى قازىر ءتامسىل بوپ كەتتى. قانعا تارتقان، ۇلتىڭا بۇيرەگىڭ بۇرىلعانى دۇرىس. ءبىراق بۇل دا جونىمەن بولسا يگى. قازاق دەگەن جاي حالىق ەمەس، ءوزىنىڭ مەملەكەتتى بار، الەمنىڭ 40 تان استام ەلىندە ءومىر ءسۇرىپ جاتقان وركەنيەتتى حالىق. مەنىڭشە، وسى باعامىزدى ءبىلۋىمىز كەرەك. مادەنيەتىمىزدى ايگىلەۋدى، قازاقستاننىڭ، قازاقتىڭ مادەنيەتىن جوعارى ورەگە كوتەرۋدى ءار قازاق ءوزىنىڭ باسىنان باستاۋى كەرەك. كەزىندە كەزەك ۇزارىپ كەتكەندە، قارتتارعا، ەكىقابات ايەلدەردى كەزەكسىز قابىلدادىق. ەكى كۇننەن كەيىن جۇمىس ورنىمىزدىڭ الدىن قالتىلداعان قارتتار مەن ەكىقابات ايەلدەر باسىپ كەتتى دە، بۇل ءتارتىپتى دە دوعارۋعا تۋرا كەلدى. ءاسىلى ءبىر وتباسىنداعى ءبىر نوپوستان ءبىر ادام كەلسە جەتكىلىكتى. قارتتاردى، ناۋقاستاردى سۇيىرەپ، ەكىقابات ايەلدەردى، بالالاردى اكەلۋدىڭ تۇك تە قاجەتى جوق... ارينە، مۇنىڭ ءبارى كىشىكەنتاي ىستەر. ءبىراق ءبىزدىڭ ۇلتتىق ساپامىزدى كوتەرۋ وسىنداي كىشكەنتاي ىستەردەن باستاۋ الادى دەپ ويلايمىن.

– قازاقستاننىڭ ازاماتتىعىنا ءوتۋ ءۇءشىن، ىقتييار حات الۋ ءۇءشىن قانداي قۇجاتتار كەرەك؟

– قازاقستانعا بارعان ازاماتتار ەڭ اۋەلى 5 كۇن ىشىندە ۋاقىتتىق تىركەۋگە تۇرۋى شارت. ەگەر 5 كۇن ىشىندە جەرگىلىكتى ورىنعا بارىپ تىركەۋگە العىزباساڭىز، زاڭ بويىنشا ايىپ سالىنادى. سونىمەن بىرگە، شەكتى مەرزىم ىشىندە شەكارادان شىعارىلۋى مۇمكىن. ەگەر قازاقستانعا بارعاندا ۋاعىندا تىركەلمەي، زاڭ بۇزعاندار بولسا، كەيىن قايتالاي ۆيزا اشتىرۋىنا دا اسەرىن تيگىزەدى.

ۋاقىتتىق تىركەۋگە ءقوناقۇي نەمەسە تانىس-بىلىستەرىڭىزدىڭ ءۇي كىتابىنا تىركەلۋ ارقىلى تۇرۋعا بولادى. شەتەلدەن كەلگەن قانداستارىمىز كوبىندە تانىس-بىلىستەرىنىڭ ءۇي كىتابىنا تىركەلىپ ءجۇر.

قازاقستاندا تۇراقتى تىركەۋگە قاتىستى زاڭدار دا كوپ وزگەردى. بىرەر جىلدىڭ ىشىندە كوپ وزگەرىستەر بولدى. مەنىڭ بىلۋىمشە، بۇرىن تۇراقتى تىركەۋگە تۇرۋ ءۇشىن مىندەتتى تۇردە ورالمان كۋالىك الۋى قاجەت بولاتىن. ال ورالمان كۋالىك الۋ ءۇشىن پاسپورت، نوپوس سياقتى جەكە باستى انىقتايتىن قۇجاتتاردىڭ كوشىرمەسى جانە كۋاندىرىلعان(ناتوريستالعان) نۇسقاسى، كەۋدەنىڭ(وكپەنى) قارا قاعازى، قان تەكسەرتكەن قاعازى كەرەك. دەنساۋلىققا قاتىستى قاعازداردى قازاقستاننىڭ شيپاحاناسىنان الادى. ەگەر جوعارى ءبىلىمى بولسا، ديپلومىن راستاتىپ بىرگە تاپسىرۋ كەرەك. ورالمان كۋالىك العاننان كەيىن ورالمان كۋالىكتىڭ كوشىرمەسىن، ۋاقىتتىق تىركەۋدىڭ كوشىرمەسى، ارتى اق 4 دانا فوتوسۋرەت(ولشەمى 3*4 ) كەرەك. سونىمەن قاتار، جۇڭگو ازاماتتارى ءۇشىن قىتايداعى نوپوسىنان شىقتى دەگەن انىقتاما مەن سوتتالمادى دەگەن انىقتاما كەرەك. نوپوستان شىققان قاعازدى قىتايدىڭ قازاقستانداعى ەلشىلىگىنە اپارىپ انىقتاتۋ كەرەك. مىنە وسى قۇجاتتاردى كوشى-قون ساقشى باسقارماسىنا اپارىپ تاپسىرادى. ولار 3 ايدان كەيىن تۇراقتى تىركەۋدىڭ شىققان، شىقپاعانى جونىندە جاۋاپ بەرەدى، ەگەر جاۋابى شىقسا، ىقتيار حاتقا جيناۋعا مۇمكىندىك بار. ارينە، مەن بۇل جۇمىسپەن اينالىسپاعاننان كەيىن كەيبىر تۇيىندەرىن تولىق بىلە بەرمەيمىن، ۇلكەن بارىسى وسىلاي. قازاقستانعا بارىپ، تۇراقتى تىركەۋگە تۇرامىن دەگەن قانداستارىمىزدىڭ اشالاپ سۇراپ، ىشكەرىلەي ۇعىسىپ بارىپ جۇمىس جاساۋىن ءۇمىت ەتەمىن.

– زاڭ كءوپ ءوزگەردى دەگەننەن شىعادى، قازاقستاندا قازاق ازاماتتارىنىڭ ازاماتتىق الۋ مءاسەلەسى تءوڭىرەگىندەگى ساياسات تا قىرىق قۇبىلدى-اۋ دەيمىن.

– ءيا، ءبىراز وزگەرىستەر بولدى. باسىندا قازاقستانعا بارعان قازاق ازاماتتارىنا 4 جىلدان كەيىن ازاماتتىق بەرۋ جونىندە قاۋلى الىنعان. كەيىن ءبىر جىل ىشىندە ازاماتتىق بەرۋگە وزگەردى. ءقازىر 6 ايدا ازاماتتىق بەرىلەدى دەگەن ءسوز بار. ۇكىمەتتە بۇل جاعى قاراستىرىلىپ تا جاتىر. دەمەك، مەيلى قالاي بولسا، نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ قانداستاردى قازاقستانعا شاقىرۋ ساياساتى وزگەرمەيدى. الداعى جاڭا جىلدا قازاقستاندا كوشى-قونعا قاتىستى جاڭا جارلىق شىعادى. ەل ىشىندە دە ۇلكەن قوشى-قون بولۋى مۇمكىن. ياعني وڭتۇستىكتەگى ەڭبەككۇش تىعىز ورىندارداعى جاستاردى سولتۇستىككە ورنالاستىرۋ جاعى قاراستىرىلىپ جاتىر. شەتەلدەن كەلگەن قانداستار قازاقستاننىڭ استانا، الماتى قالالارىنان باسقا قاي جەرىنە بارسا دا ەرىكتى. ەگەر ادام از سولتۇستىك وڭىرگە بارسا، كوپ تيىمدىلىكتەر جاسالاتىنىن قانداستار دا ەسكەرۋى كەرەك. جەر بەرىلۋى، ءۇي بەرىلۋى، قىزمەتپەن قامتىلۋى مۇمكىن. مەنىڭشە، قازاقستانعا قونىس اۋدارعان قانداستار وسى مۇمكىندىكتى تولىق پايدالانۋى كەرەك دەپ ەسەپتەيمىن. قانداستارىمىزدىڭ جەر بەرسىن، باسپانا بەرسىن، قىزمەت بەرسىن دەپ، سوندا بارامىز دەپ تالاپ قويعانى ورىندى شىعار، دەگەنمەن، قانداستارىمىزدىڭ «الۋدى» عانا ويلاماي، اتا جۇرتىنا بەرۋدى دە ويلاعانى دۇرىس. قازىرگى حالىقارالىق جاعدايدى ەسكەرۋى كەرەك، «كوپ قورىقىتادى، تەرەڭ باتىرادى» دەپ اتامىز قازاق بەكەر ايتپاعان عوي، قازاقتىڭ سانىن كوبەيتۋ، كەڭ بايتاق جەرگە يە بولۋ ءار قازاقتىڭ پارىزى. ءقازىر قازاقستاننىڭ وقۋ ورىندارى شەتەلدەگى قانداستارىمىزدى قابىلداۋعا دا ۇلكەن ىقلاس تانىتىپ وتىر. جاستار وسى ورايدى پايدالانۋى كەرەك. وقۋعا بارۋ ءبىر جاعىنان ءبىلىم الۋعا مۇمكىندىك بەرسە، ەندى ءبىر جاعىنان، ورتاعا ۇيلەسۋگە دە پايدالى دەپ ويلايمىن.

– قازاقستاندا ماگيستراتۋراعا تاپسىرۋ ءۇءشىن قانداي قۇجاتتار دايىنداۋ كەرەك؟

– ديپلوم جانە قوسىمشاسى، وقىعان وقۋ ورىنىنىڭ «وقىدى» دەگەن انىقتاما قاعازى جانە وقىعان ساباقتارىنىڭ ناتيجەسى، ساعات سانى كەرەك. بۇل قۇجاتتار باستىسى، ديپلوم انىقتاتۋعا كەرەك. ديپلوم انىقتاۋ دەگەنىمىز وقۋ كۋالىگىنىڭ شىن-وتىرىگىن انىقتاۋ دەگەن ءسوز. ول ادەتتە 6 ايدا انىقتالىپ كەلەدى. سونىمەن بىرگە، قان تەكسەرتۋى، كەۋدەنىڭ(وكپەنىڭ) قارا قاعازى جانە 4 دانا فوتو سۋرەت(ولشەمى 3*4 ) كەرەك. بۇلاردى اۋدارتىپ، كۋالاندىرۋ قاجەت.

ال ماگيستراتۋراعا تاپسىرۋ ءۇشىن ەڭ اۋەلى شەتەل ءتىلىنىڭ وتكەلىنەن ءوتۋ كەرەك. ونىڭ فورماسى تەست فورماسىندا. ال ۇلكەن جاعى سىزدەردىڭ جۇڭگو ءتىلى دەڭگەيىن سىناۋ ەمتيحانىمەن ۇقسايدى. ەگەر شەتەلدەن كەلگەن ازاماتتار ازاماتتىقا ءالى وتپەگەن، ىقتيار حاتپەن جۇرگەن بولسا، شەتەل ءتىلى رەتىندە قازاق تىلىنەن ەمتيحان تاپسىرۋىنا بولادى.

– قازاقستانعا كءوشۋ ءۇءشىن قانداي قۇجاتتار كەرەك؟

– كەتەتىن كەزىندە ءبارىن ايتقىزىپ الايىن دەپ جاتىرسىڭ-اۋ دەيمىن، بىلگەنىمشە ايتايىن. بۇرىن كوشى-قون شاقىرۋى دەگەن شاقىرۋ بولعان، ءقازىر ول شاقىرۋ جوق، زاڭدىق نەگىزىنىڭ ءالسىز بولۋىنا بايلانىستى كۇشىنەن قالدىرىلعان. تۋىسشىلاۋ ۆيزاسىمەن كوشىپ جاتقاندار كوپ، كوشكە كوپ كەردەگى جوق. جۇك وتكىزۋ ءۇشىن ورالمان كۋالىگى بولۋى كەرەك دەپ ەستيمىن، موتوسيكل، ماشينا سياقتى تەحنيكالارعا زاڭ بويىنشا الاتىن باجىسى بار، بۇرىن 17٪ بولاتىن، ال ءقازىر 30% توڭىرەگىندە باس سالىعىن تولەيدى. جالپى بۇل جاعىندا قىتايداعى قازاقتارعا تولىق اقپارات بەرۋگە ءبىز دە قۇلشىنىپ جاتىرمىز. ەلگە قايتقاننان كەيىن جوعارىداعى تۇيىندەرگە قاتىستى جاڭا جارلىقتار، زاڭ-تۇزىمدەر شىقسا، دەر كەزىندە سىزدەردى قۇلاعدار ەتىپ تۇرۋعا تىرىسامىن.

قىسقاسى، «ءبىرىڭدى قازاق ءبىرىڭ دوس، كورمەسەڭ ءىستىڭ ءبارى بوس» دەپ حاكىم اباي ايتقانداي، ءار قازاق ءوز باسىن كۇيىتتەمەي، «جۇدىرىقتاي جۇمىلعانى» ءجون.

– ءاڭگىمەءڭىزگە رقىمەت. تاسىڭىز ءورگە دومالاسىن!