وسىدان ون جىل بۇرىن دوسىم ساتپايەۆ ەكەۋىمىز بەرمۋد ءۇشتاعانى جونىندە زەرتتەۋ جاسادىق: بيلىك، كاسىپ جانە قوعام.

ول كەزدە كاسىپتىڭ كوڭىل-كۇيى جوعارى ەدى: مۇناي باعاسى اشىتقى سالعانداي ءوسىپ، جىلجىمايتىن مۇلىك سوماسى جوعارىلاعان زامان. كاسىپكەر مەن بيلىك ءبىرىن-بىرى ۇتىمدى پايدالانىپ، تابىسىن ۇلعايتىپ جاتتى. اقشا دەگەنىڭ جىندىنىڭ قولىنداعى ماحوركاسى سياقتى كوپ بولدى. ال حالىققا بار ۇستەلىنەن جومارتتىقپەن بەرىلىپ جاتقان قالدىقتار جاپ-جاقسى جەتىپ جاتقان بولاتىن.

دوسىم ەكەۋىمىز نەلىكتەن بۇل ماسەلەنى تالقىلاي باستاعانىمىز ەستە قالماپتى. ءبىراق ءبىزدىڭ بيلىك پەن كاسىپ اراسىندا تۋىنداۋى مۇمكىن عالامات تەكەتىرەس تۋرالى اپوكاليپسيستى ويىمىز جيىلعان كاسىپكەرلەردىڭ كۇلكىسىن كەلتىرىپ قانا قويدى. ولار ءبىز وقىعان ەسەپتى سىپايى جانە ءىش پىستىرارلىق دەگەن كەيىپپەن تىڭداپ، ارقامىزدان قاعىپ قانا تارقاعان بولاتىن.

ارادا نەبارى بىرنەشە اي وتكەن كەزدە داۋىل باستالدى. شىندىعىن ايتقاندا، ازيادا ورناعان داعدارىس ءبىزدىڭ ەليتانىڭ عاجاپ كوڭىلىنە قاياۋ سالماي قويمادى. ءبىراق ءتۇپتىڭ تۇبىندە تاريحتىڭ تار جىلنامالارىندا  وزگەنىڭ قولىمەن وڭاي ىسكە اسقان قۇيتۇرقى «سۋپەرحان» جوسپارى تۋىنداپ جاتقان ەدى. باسقاسىن قويعاندا، بۇل كورپوراتيۆتىك كاسىپكە قاتال باقىلاۋدى ورناتۋ جونىندەگى جوسپار بولاتىن. 

ءبىزدىڭ كاسىپكەردەن تارتىپ الار ەشتەمە دە قالماعان ەدى. كاپيتاليستەرىمىزدىڭ بارلىعى المانى تەمىرگە، تەمىردى تەلەديدارعا، ال تەلەديداردى كونسەرۆىلەنگەن تاعامعا ايىرباستاعان كەزدەرىن ۇزاق ۋاقىت ەسكە الاتىن حالگە جەتكەن كەز. قاجىگەلدين كاسىپكەرلەردى جومارتتىقپەن جاقىندا عانا جاڭادان اجىراسقان ايەلدەي سۇلۋ بولعان ەلدى «كەسكىلەۋگە» شاقىردى.

بۇل كەسكىنى اڭعال اقسۇيەكتىكپەن بىرلىك ينۆەستيسيالىق قورلارى (پيفى) ارقىلى  نەمەسە باسقا دا جولدارمەن ادىلەتتى تۇردە ىسكە اسىرعىسى كەلگەندەر، بۇل ماسەلەگە جۇيەلى تۇردە جاقىنداعان تەحنوكراتتارمەن بەتپە-بەت كەلدى.

ادىلەتتىلىك ءۇشىن ايتا كەتەرلىگى، «قويمادان» شىققان مايلى جىلىكتەرىن مۇناي ونەركاسىبىنە ۇسىنعانمەن، وزدەرىنىڭ وندىرىسىنە سالمادى.

ءبىراق ءبىزدىڭ ساۋداگەرلەرىمىز «قولىنداعى قۇستى» - «اسپانداعى تىرناعا» ايىر باستاۋدى ءجون كوردى. اسپانداعى تىرنامەن سالىستىرعاندا، قولداعى قۇستىڭ كولەمى باپتالعان ۇيرەكپەن بىردەي بولاتىن. ەلىمىزدە يەسىز اكتيۆتەر وتە كوپ بولعانمەن، ۋاقىت وتە كەلە ءتۇرلى دارەجەدەگى ساتتىلىكپەن ساتىلىمعا ءتۇسىپ، ءىز-تۇسسىز جوعالىپ كەتتى. ارينە، ءىزسىز عايىپ بولدى دەۋگە كەلمەيدى، ولاردىڭ ءىزى تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى ون جىلدىعىندا ەرىگەن قاردىڭ استىنان شىقتى.

ءسوزسىز كوشباسشى - «كازكوممەرسبانكتى» يەلەنەتىن نۇرجان سۇبحانبەردين بولاتىن. مەنىڭشە، ول كابينەتىنەن مينيسترلەر مەن سۋپەردەرجاۆا ەلشىلەرى ۇزىلمەيتىن، ەلىمىزدەگى ەڭ ىقپالدى كاپيتاليستەردىڭ ءبىرى بولدى دەۋگە كەلەدى.

جالپى العاندا، ءبىز كاپيتاليستەرىمىزدى تىنىشتىقتا دا، مەرەكەدە دە كورسەتۋگە ۇيالمايتىنداي ەدىك. تارتىمدى، اقىلدى دا ينتەلليگەنتتى، ءستيلدى كيىنگەن بولات ءابىلوۆ، مۇحتار ءابىليازوۆ، زەينوللا كاكىمجانوۆ، نۇرلان سماعۇلوۆ، مارعۇلان سەيسەمبايەۆ، رايمبەك باتالوۆ، قايرات ماجىبايەۆ جانە باسقا دا العاشقى تولقىن بۋىنى ادەتتە تەكتى «تۇقىم» وكىلدەرى دەگەن ءموردى باسىپ العانداي كورىنەتىن.

مۇمكىن، وسى ارتىقشىلىقتارى بيلىكتە وتىرعانداردىڭ ىزاسىن تۋعىزعان باستى سەبەپ بولسا كەرەك.

«سۋپەرحان» باعدارلاماسى اياسىندا «مىنالاردىڭ قالتاسىنا اقشا بىتسە، بيلىككە تالاسادى ءالى» دەگەن اقىلگويلەر كوبەيە ءتۇستى. ازىرگە استانانىڭ ءدالىزىن وزدەرىن ءومىردىڭ بۇل مەرەكەسىندە بوتەنسىنەتىن كەدەي شەنەۋنىكتەر تۇراقتاعان ەدى.

بيلىك پەن اقشا اراسىنداعى تارتىس باستالىپ كەتتى.

امبەباپ ستاندارتتارعا سايكەس، بيلىك وكىلدەرىنە دە ەل ىشىلىك شىعىنداردى وتەيتىن قارجى جەتكىلىكتى ەدى. ولاردىڭ ەشقايسىسى دا ءالى وزدەرى وتىرعان اعاشتى ارالاپ جاتقاندىعىن بىلمەدى.

كاپيتاليستەردىڭ ساياساتپەن ويناۋى «اتاقسىز قالعان ساتسىزدىك» دەۋگە كەلمەيدى. نارازىلىقتاردىڭ كاتاليزاتورى راحات الييەۆ بولدى. كاسىپكە كەلگەن بالەنىڭ بارلىعىن الييەۆتىڭ كەسىرىنەن دەگەن ۇلگى تۇسىنىكتى ەدى. كەيىننەن ولار ينتەللەكتىلەرىنە اسا ءمان بەرمەگەن بيلىكتەگى اعالارى وزدەرىمەن ويىن ويناعانىن ءتۇسىندى.

كاسىپ دەگەنىڭ كوڭىلدى جوبالاردى، پارتيالار مەن باسقا دا كەلىسىلگەن يدەولوگيالىق  ءىس-شارالاردى قارجىلاندىرۋعا شاقىرىلاتىن جەڭىل ءجۇرىستى قىزعا اينالدى. راسىن ايتۋ كەرەك، ادىلەتتىلىك تە ساقتالدى، كاسىپكەرلەرگە مەملەكەتتىك سۋبسيديالار مەن باسقا دا ايلاكەرلىكپەن ويلاستىرىلعان سىزبانۇسقالارعا قاتىسۋعا مۇمكىندىك بەرىلدى.

ولاردىڭ اراسىندا «تابىس تابۋعا بولادى، ءبىراق ساياساتقا ارالاسۋعا بولمايدى» دەگەن جاسىرىن كەلىسىم ورنادى. تاپ وسى كەزدە ءتىپتى ەشقانداي كاسىپكەرلىك تاجىريبەسى بولماي، تەك كىشىگىرىم ساۋدا دۇڭگىرشەگى بارلاردىڭ تابىسى ۇلعايىپ،  بايلاردىڭ سانى ارتتى.

بيۋدجەت قارجىسىن جىمقىرۋ ساۋداگەرلىك قارقىنمەن باستالدى. ءجيى-جيى بۇل ارەكەت زاڭدى جولمەن، ياعني قۇرمەتتى تۋدىڭ استىندا كۆازيمەملەكەتتىك ۇيىمدار اراسىنداعى شاتاسقان مامىلەلەر ارقىلى ىسكە اسىپ جاتتى. مارعۇلان سەيسەنباي ايتقانداي، ەڭ ءتاتتى جەمىستەردىڭ اينالاسىندا ۇنەمى قاسقىرلار كەزىپ جۇرەدى.

پرەزيدەنتتىڭ «مەن ءار قايسىڭدى تۇرمەگە قولىڭنان جەتەكتەپ الىپ بارا الامىن» دەگەن پايعامبارلىق ءسوزى ءتىپتى، ەڭبەگىن ادال ىستەپ، ءسوزسىز بولىسۋگە دايىن جانداردىڭ دا زارە-قۇتىن قاشىردى.

بۇگىندە، قازاقستاندىق كاسىپكەر ءوزىن جوعالتتى: ەندىگارى ساياساتپەن ويناماۋ ازدىق ەتۋدە. ەندىگى ول وزىنەن نە تالاپ ەتىلەتىندىگى تۋرالى تۇسىنە دە المايدى. 

سوڭعى جىلدارى قازاقستاننان كەتىپ جاتقاندار: كاسىبى تارتىپ الىنعاندار نەمەسە تارتىپ الىنادى دەگەن كۇمانى جوعارىلار. مەملەكەتتەن اكەتىلىپ جاتقان قارجى قورى دا ۇلعايىپ كەلەدى.

قاشقىنداردىڭ ىشىندە ءار تۇرلىلەرى بار، ولار: وزىنە قويىلعان بارلىق تالاپتاردى ورىنداعان سۇبحانبەردين، تالاپتاردى قابىلداماعان ءابىليازوۆ، بيزنەسى تارتىپ الىنعان كاسىپكەرلەر مەن كوپ مولشەردە قارجى جىمقىرعاندار دا ءبىزدىڭ مەملەكەتتە جازاسىز قالۋ ءۇشىن ەلدەن كەتۋدە. ءبىراق ولاردىڭ بارلىعىن بىرىكتىرەتىن ءبىر عانا نارسە بار – ولاردىڭ ەشقايسىسى كەتكىسى كەلمەگەن.

ءتىپتى، اۋزىنداعى التىن قاسىعىمەن تۋا سالعان، ورتالىقتىڭ بالاسى، اۆتوقالامساپتان اۋىر زات كوتەرمەگەن نۇرجان سۇبحانبەرديننىڭ ءوزى قازاقستاندا،  توردە وتىرىپ، بەشبارماق جەپ  قارتايۋدى ارماندايتىنى ءالى ەسىمدە.

وتكەن كۇندەرى مارعۇلان سەيسەمبايدىڭ كەلگەنىن ايىپتاماعان ءبىر كۇن نەمەسە كومپانيا قالعان جوق. ادامداردى سونشالىقتى دۇرلىكتىرگەن نە؟ ونىڭ ەلىمىزدە، ەكولوگيالىق تازا، اۋىل شارۋاشىلىعىناعى تومەنگى مارجينالدى ونەركاسىپتە بيزنەس اشقىسى كەلگەندىگى كوپتەگەن ۇساق كاسىپكەرلەرگە ءۇمىت بەرىپ، شاعىن جانە ورتا بيزنەستى قولداۋعا ارنالعان باعدارلامالاردى كۇشەيتتى.  

سەيسەمباي ەشقاشان مەن ۇناتاتىن ادامداردىڭ قاتارىندا بولماعان. ويتكەنى، مەن اليانس بانكتىڭ حالىقتىڭ ساۋاتسىزدىعىن پايدالانعان كاسىبي مودەلىن قابىلداماعانمىن.

ءبىراق، ارادا بىرنەشە جىل وتكەن كەزدەگى كەزدەسۋدە ونىڭ ىشكى جان دۇنيەسى قانشالىقتى وزگەرگەندىگىن بايقاپ تامسانىپ قالدىم. ول ءوزىن ەشقاشان دا بوستاندىق ءۇشىن پەن دەموكراتيا  ءۇشىن كۇرەسكەر دەپ ەسەپتەگەن ەمەس، ءبىراق Facebook پاراقشاسىندا جوبالارى تۋرالى انىق-قانىعى ايتىلعان جازبالار قالدىرا باستادى.

مەن ويلاعانداي، مارعۇلان كوڭىلى قالعان جايتتار تۋرالى ايتا باستاپتى، باسىنان وتكەندەرىن ەسەپكە العاندا، ارينە بۇل ارەكەتى سەبەپتى. ونىڭ دوستارى، بيلىك پەن اقشاعا كوڭىلى قانشالىقتى سۋىعاندىعى تۋرالى تەك ىشتەي اڭعارۋعا بولادى.

الايدا، كوپشىگى سياقتى تومەنگە قۇلدىرارتۋدىڭ ورنىنا، تاعدىر وعان مۇلدەم باسقا قۇندىلىقتاردى سىيلادى. باستىسى، ول بيلىك ەمەس، حالىقتىڭ ساناسىن وزگەرتۋ كەرەكتىگىن ءتۇسىندى. ەلىمىزدەگى ءاربىر تۇرعىنعا وزىنە، ءوز كۇشىنە سەنۋ كەرەكتىگىن ۇيرەتۋدى اڭعاردى. ءبىز وزگەرسەك – بيلىك تە وزگەرەدى. شىندىعىندا، ەكى سوزبەن ايتقانداعى «رۋحاني جاڭعىرۋ» دەگەنىمىز وسى.

وسىدان ون جىل بۇرىن دوسىم ەكەۋىمىزدىڭ ايتپاق بولعانىمىز دا وسى ەدى.

 «ەكسكليۋزيۆ» جۋرنالى

قازاقشالاعان زاميرا پۋلاتوۆا