كونە تۇركىلەردىڭ تۋ تىككەن، وسىپ-ونگەن اتا-مەكەنى بولىپ سانالاتىن بۇگىنگى قازاق جەرىنە يسلام سوناۋ VIII عاسىردا جەتكەن دەپ قارايدى تاريحشىلار مەن يسلامتانۋشىلار. يسلام وركەنيەتى تۇركىلەر مەكەن ەتكەن سايىن دالاعا قانات جايماس بۇرىن بايىرعى تۇركىلەر نەگە تابىندى، نەنى ءپىر تۇتتى دەگەن سۇراق ەكىنىڭ ءبىرىن مازالايدى. سول زاماندا ءبىزدىڭ تۇركىلەرمەن ياعني تۇركىلەردىڭ ءبىر تارماعى بولىپ سانالاتىن قازاقتارمەن كورشى بولعان جۇرتتار مەن جۇراعاتتاردىڭ كەيبىرەۋلەرى قۇدايلارىن ءوز قولدارىمەن جاساپ الىپ، سوعان باس ءيىپ، قۇلدىق ۇرىپ جاتسا، بىرەۋلەرى سيىردى، ەندى بىرەۋلەرى تاۋ مەن تاستى قۇداي ساناپ، سوعان تابىنىپ جۇرەتىن. ەگەر تۇركىلەر، ياعني قازاقتار حايۋاننىڭ ىشىندە بىرىنە تابىنار بولسا وندا ولار سيىرعا ەمەس، جىلقىعا تابىنار ەدى. ويتكەنى جىلقىنىڭ شىققان جەرى قازاق دالاسى بولسا، ونى ادامزات تاريحىندا العاش رەت قولعا ۇيرەتكەن حالىق تا قازاق. قازاق وعان دا، باسقاسىنا دا تابىنبادى. يسلام ءدىنى كەلگەنگە دەيىن  قازاقتار جاراتۋشىنى جالعىز دەپ تانىدى، سوعان تابىندى، سونان تىلەدى. ونىڭ اتىن "ءتاڭىر"  دەپ ءبىلدى. ول كوكتە ياعني عارىشتا دەپ بىلگەندىكتەن ونى "كوكتىڭ ءتاڭىرى"، "كوك ءتاڭىر" دەپ اتادى. سوندىقتان دا تىلەك تىلەگەندە ەكى الاقانىن كوككە قاراتا جايىپ تىلەك تىلەدى. ايدى، كۇندى جانە جۇلدىزداردى ءتاڭىردىڭ مۇلكى دەپ قارادى. سول سەبەپتى ولار جاڭا تۋعان ايدى كورگەندە:  "اي كوردىم، امان كوردىم، ەسكى ايدا ەسىركەدىڭ، جاڭا ايدا جارىلقا، ءتاڭىرىم" دەپ، ايعا سالەم بەرەتىن. بۇل ءبىر جاعىنان ايدى ءتاڭىر جاراتقان جاراتىلىستىڭ ءبىرى دەپ تانۋ، ەسكى ايدان جاڭا ايعا امان-ساۋ جەتكىزگەن تاڭىرگە شۇكىرشىلىك ەتۋ بولسا، ەكىنشى جاعىنان تاڭىردەن تىلەك تىلەۋ بولىپ تابىلادى. بۇگىنگى قازاقتاردىڭ ءبىرازى ءالى دە وسىلايشا ايعا سالەم بەرىپ، تاڭىردەن جارىلقاۋ تىلەيدى. ال كەيبىر كىسىلەردىڭ اتا-بابالارىمىز كوك تاڭىرگە تابىنعان، تاۋدى-تاستى، ايدى، كۇندى قۇداي ساناعان دەپ قاراۋى قازاقتى، ونىڭ ءتىلى مەن ءسالت-داستۇرىن تولىق تۇسىنبەگەننەن تۋىنداعان جاعداي دەپ قاراۋعا بولادى. ءتاڭىر جالقى ەسىم. ءتاڭىر ءسوزىنىڭ كوپشە ءتۇرى بۇرىن دا بولعان جوق، ءقازىر دە جوق. تاڭىرلەر دەپ ەشقاشان ايتىلماعان، ايتىلمايدى دا. ال ەرتە زاماندا كەيبىر تاۋلار مەن جەرلەر، اۋليەلەردىڭ بەيىتتەرى كيەلى سانالعان. سول جەرلەردە تاڭىردەن تىلەگەن تىلەكتەر تەز قابىل بولادى دەپ ساناعان. سوندىقتان دا سونداي جەرلەرگە بارىپ ءتاڭىرىنىڭ رازىلىعى ءۇشىن قۇربان شالىپ، ءنازىر تاراتىپ تاڭىرىنەن جارىلقاۋ تىلەگەن. تاۋلاردىڭ تاۋىن "ءتاڭىر تاۋ" دەپ اتاسا، شىڭنىڭ شىڭىن "حان ءتاڭىرى" اتادى. مۇنى تۇسىنبەگەن كەيبىر جات جۇرتتىقتار ولاردى تاۋعا، تاسقا نەمەسە اتا-باباسىنىڭ بەيىتىنە تابىنۋدا دەپ تەرىس ءتۇسىندى.

جاراتۋشىنى جالعىز دەپ، ونى ءتاڭىر اتاپ، ەگىنىن ەگىپ، مالىن جايىپ جۇرگەن ءبىزدىڭ جۇرتقا VIII عاسىردا يسلام ءدىنى كەلگەن. اتا-بابامىزدىڭ ۇستانعان تاڭىرلىك ءدىنى مەن ۇلتتىق ءسالت-داستۇرىنىڭ كوپ تۇستارىنىڭ يسلام ءدىنىنىڭ ءشاريعاتىنا سايما-ساي كەلۋى جاڭا ءدىندى بىردەن قابىلداۋىنا ىقپال ەتتى. سول سەبەپتى دە تۇركىنىڭ بايىرعى اتا-مەكەنىندە وتىرعان ءبىزدىڭ جۇرت بەيبىت جولمەن يسلام ءدىنىن قابىلدادى. يسلام ءدىنىنىڭ كەلۋىمەن قازاقتىڭ سوزدىك قورىنا "ءتاڭىر" ءسوزىنىڭ جاڭا بالاماسى "اللا" اتاۋى ەندى. كەيىندەپ قازاقتىڭ تىلدىك قورىنا پارسى تىلىنەن اللانىڭ تاعى بالاماسى "ءحۇدا" ءسوزى ازداپ قازاقي دىبىستىق وزگەرىسپەن "قۇداي" بولىپ قابىلداندى. ال وزبەك، ۇيعىر تىلدەرىندە "ءحۇدا" ءسوزى سول كۇيىن ساقتاپ قالدى ءارى كۇنى بۇگىنگە دەيىن سولاي قولدانىلادى. قورىتا ايتقاندا "ءتاڭىر"، "اللا"، "قۇداي" سوزدەرى ءمانى ءبىر، ماعىناسى ءبىر ءسوز بولىپ، ول جاراتۋشى قۇدىرەتتى كۇشتى بىلدىرەدى. بۇگىنگى قازاقتاردا وسى 3 اتاۋدىڭ ۇشەۋى دە الما-كەزەك قولدانىلعانمەن ولار نەگىزىن ءابۋ-حانيفا نۇعمان يبن ءسابيت قالاعان يسلامنىڭ سۋننيتتىك باعىتتاعى حانافيتتىك ءمازhابىن ۇستانادى. حانافيتتىك ءمازھاب-باستى سەنىم، ۇستانىمدىق تىرەك رەتىندە قۇران مەن حاديسكە، يجما جانە قياسقا ورىن بەرەدى. حانافي ءمازھابى ءشاريعاتقا قايشى بولماعان يسلامعا دەيىنگى قالىپتاسىپ قالعان اتا-باباعا دەگەن ەرەكشە سىي-قۇرمەت سياقتى جەرگىلىكتى داستۇرلەردى كەڭىنەن سىيلايتىن، وي-پىكىر ايىرماشىلىقتارىنا سابىرلىقپەن قارايتىندىعى تۇرعىسىنان دا ەرەكشەلەنەدى، سوندىقتان دا وسى ءمازھابتى كوپ ولكەلەردە، ونىڭ ىشىندە ءبىزدىڭ ولكەدەگى حالىقتار ءوز ەرىكتەرىمەن قابىلدادى. قازاق دالاسىندا عاسىرلار بويى ءبىر ءدىن، ءبىر ءمازھاب ياعني يسلام ءدىنى، ونىڭ حانافي ءمازھابى داۋرەن ءسۇردى. يسلامنىڭ كەلۋى قازاق مادەنيەتىنىڭ وسىپ-وركەندەۋىنە ولشەۋسىز ۇلەس قوستى. وسى ولكەدەن ارىسى ءابۋ ناسىر ءال-فارابي، قۇل قوجا احمەد ياسساۋي سىندى عۇلاما-عالىمدار شىقسا، بەرىسى اباي قۇنانبايەۆ، ءماشھۇر ءجۇسىپ كوپەيەۆ، شاكارىم قۇدايبەردى ۇلى سىندى عۇلامالار  شىعىپ قازاقتىڭ، قازاق دالاسىنىڭ ابىرويىن اسقاقتاتى.

قازاق دالاسىن پاتشالىق رەسەي وتارلاي باستاعاننان باستاپ قازاقتىڭ دىنىنە، سالت-داستۇرىنە بىرتە-بىرتە شەكتەۋ قويىلدى.  قازاق دالاسىنا كەلىپ ورنىققان ورىسپەن بىرگە ولاردىڭ ءدىنى-حريستيان ءدىنى، ونىڭ پروۆوسلاۆ باعىتى كەلىپ، سول زامانعى بيلىكتىڭ قولداۋىمەن اۋقىمەن كەڭەيتتى. ءبىر ۇلت بولىپ ءبىر ءدىندى بەرىك ۇستانعان قازاقتىڭ بايىرعى اتا-مەكەنى ەكى ۇلتتىڭ ياعني قازاق پەن ورىستىڭ قونىسىنا اينالدى،  بىرتە-بىرتە قوس ءتىلدى، قوس ءدىندى قوعام قالىپتاستى. 1917 جىلى كەڭەس وكىمەتى ورناعاننان سوڭ بارلىق دىنگە شەكتەۋ قويىلدى.

وسى ساياساتتىڭ كەسىرىنەن ورىس حالقى دا، قازاق حالقىدا عاسىرلار بويى ۇستانعان دىنىنەن، قالىپتاستىرعان جاقسى سالت-داستۇرىنەن بىرتە-بىرتە ايرىلدى. اينالاسى 74 جىلدا قازاقستان قوعامىندا نە قۇدايعا سەنبەيتىن، نە ادامعا سەنبەيتىن ءدۇبارا حالىق پايدا بولدى. تىڭ يگەرۋدى جەلەۋ ەكەن سوۆەت وكىمەتى قازاق ەلىنە ۋكراين، پولك، نەمىس، كورەي ت.ب. ۇلتتاردى جاپپاي قونىستاندىردى. وسى ساياسات جەمىسىن بىردەن بەردى. از عانا جىل ىشىندە كوپ ۇلتتى قازاقستان پايدا بولدى. 

تەك 1991 جىلى قازاقستان تاۋەلسىزدىك العاننان سوڭ عانا قازاقستان ازاماتتارىنا ءدىن ۇستانۋ ەركىندىگى بەرىلدى. اتا ءدىنىمىز-يسلام ءدىنى جاندانىپ قازاق حالقىمەن قايتا قاۋىشتى. جەر-جەردە جاڭادان مەشىتتەر سالىنا باستادى. 2011 جىلعى ساناق بويىنشا(حالىق سانى 16،5 ميلليون) حالىقتىڭ 71% مۇسىلماندار، 25% حريستياندار، 4%  وزگە ءدىن وكىلدەرى جانە اتەيستتەر مەن ءدىنشىل ەمەس ادامدار ەكەنى انىقتالدى. تاعى دا سول جىلعى مالىمەت بويىنشا قازاقستاندا مۇسىلماندارىنىڭ  2756 دiني بiرلەستiگi، 40-تان استام ءارتۇرلi دىندەر مەن ءدىني اعىمداردى  ۇستانۋشىلاردىڭ 1238 ۇيىمى زاڭدى تىركەلىپ ءوز جۇمىستارىن جالعاستىپ جاتقاندىعى راستالدى.

قازاقستانداعى مۇسىلمانداردىڭ ءدىني بىرلەستىكتەرىن ياعني مەشىتتەرىن 1990 جىلعى 12 قاڭتاردا وتكەن قازاقستان مۇسىلماندارىنىڭ تۇڭعىش قۇرىلتايىندا قۇرىلعان قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسى(قمدب) باسقارادى. قمدب قازاقستان مۇسىلماندارىنا ءدىني-رۋحانياتتىق باسشىلىق جاسايتىن رەسپۋبليكالىق بىرلەستىك بولىپ قۇرىلعاندىقتان 2011 جىلعا دەيىن قازاقستان تەرريتورياسىنداعى مۇسىلمانداردى باسقاراتىن بىردەن-بىر مەكەمە بولىپ قىزمەت اتقاردى. وكىمەتكە توتە قارايتىن قالالار مەن بارلىق وبلىس ورتالىقتارىندا ولاردىڭ بولىمشەلەرى جۇمىس اتقاردى، ءالى دە اتقارىپ كەلەدى. مۇنان باسقا قازاقستان اۋماعىنداعى يسلام دىنىنەن باسقا دىندەردىڭ ءوز باسقارمالارى، ءوز بىرلەستىكتەرى بولدى. ارينە قازاقستانداعى بارلىق ءدىني بىرلەستىكتەر ءار دارەجەدەگى ادىلەت باسقارمالارىندا زاڭدى تۇردە تىركەلدى. ءبىراق ولار بىر-بىرىنە باعىنبايتىن ءوز الدىنا دەربەس بىرلەستىك بولعاندىقتارى سەبەپتى ءوز ەركىنشە جۇمىس جاسادى، ءوز ەركىنشە كوبەيدى. جوعارىدا اتالعان ءتۇرلى دىندەر مەن ءدىني اعىمداردىڭ بىرلەستىكتەرىن ءبىر ورتالىقتان باسقارۋ جانە ولاردىڭ اتقارىپ وتىرعان جۇمىستارىنا باقىلاۋ ورناتۋ ءۇشىن وكىمەتتىڭ جانىنان 2011 جىلى ق ر ءدىن ىستەرى اگەنتتىگى قۇرىلسا، 2014 جىلى ق ر مادەنيەت مينيسترلىگىنىڭ ءدىن ىستەرى كوميتەتەتى بولىپ قايتا قۇرىلدى.  2016 جىلى ءدىن ىستەرى كوميتەتى مادەنيەت مينيسترلىگىنەن ءبولىنىپ شىعىپ قر-نىڭ ءدىن ىستەرى جانە ازاماتتىق قوعام مينيسترلىگى بولىپ قايتا جاساقتالدى. ونىڭ ۇكىمەتكە توتە قارايتىن قالالار مەن بارلىق وبلىس ورتالىقتارىندا باسقارمالارى قۇرىلىپ، جۇمىس جاساۋدا.

ءدىننىڭ ادام مەن قوعام اراسىن جالعاستىرۋشى، جاراستىرۋشى جانە ۇيلەستىرۋشى قاسيەتىن جەتە ءتۇسىنىپ، ونى جان مەن ءتان تازالىعىن ساقتايتىن، پاراسات تاعىلىمدارىن دەمەۋشى، ادامعا ونەگە، تالىم-تاربيە بەرەتىن، پەيىلگە مەيىرىم ۇيالاتاتىن رۋحاني كۇش ەكەنىن تەرەڭ باعالاعان قازاقستان بيلىگى ازاماتتاردىڭ ءدىن ەركىندىگىنە باسا ءمان بەردى. مىسالعا الساق تاۋەلسىز قازاقستانداعى يسلام ىقپالدى قوعامدىق كۇشكە اينالدى. مۇسىلمان بىرلەستىكتەرىنىڭ (مەشىتتەردىڭ) سانى جىل سايىن قارقىندى ءوستى. ولاردىڭ سانى 1975 جىلى 25 بولسا، 1990 جىلى 50، 1991 جىلى 68، 2000 جىلى 1652، 2011 جىلى 2756 بولىپ، 2015 جىلعا كەلگەندە 3000-عا جەتتى.

بۇگىنگى تاڭدا ەلىمىزدە 130 نەشە ۇلت پەن ۇلىستىڭ وكىلى تۇرادى. پرەزيدەنتىمىز ن.نازاربايەۆتىڭ دارا دا دانا ساياساتىنىڭ ارقاسىندا ولار بىر-بىرىمەن ءتاتۋ-تاتتى ءومىر سۇرۋدە. ءار ۇلتتىڭ  ءوز الدىنا ۇلتتىق مادەني ورتالىقتارى بار. ۇلتتىق تىلدەرىن، دىندەرىن، سالت-داستۇرلەرىن ساقتاۋدى ماقسات ەتكەن مۇنداي ورتالىقتار 1995 جىلى قۇرىلعان "قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ" مۇشەسى بولىپ تابىلادى. اسسامبلەيا ءبىر جاعىنان ولارعا باسشىلىق ەتسە، ەكىنشى جاعىنان ولاردىڭ تەڭ دارەجەدە گۇلدەنىپ-كوركەيۋىنە قولداۋ كورسەتىپ كەلەدى.

1991 جىلدان كۇنى بۇگىنگە دەيىن ەلىمىزدە ءداستۇرلى ءدىن ۇستانۋشىلار اراسىندا بىردە-بىر رەت ءدىني الاۋىزدىق تۋىنداعان جوق. يسلام، حريستيان، كاتوليك، يۋدەي ت.ب. ءداستۇرلى ءدىن ۇستانۋشىلار  قازاقستان اۋماعىندا بەيبىت ءومىر سۇرۋدە. پرەزيدەنتىمىز ن.نازاربايەۆ قازاقستانداعى ءدىني تاتۋلىقتى ساقتاپ قانا قويماي دۇنيەجۇزىندەگى ءداستۇرلى دىندەردىڭ تاتۋلىعىن ساقتاۋ جولىندا دا ايانباي ەڭبەك ەتۋدە. الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر ليدەرلەرىنىڭ سەزى پەرزيدەنتىمىز ن.نازاربايەۆتىڭ باستاماسىمەن قازاقستاننىڭ استانا قالاسىندا 3 جىلدا ءبىر رەت وتۋدە.

ارينە بۇعاناسى قاتپاعان دەموكراتيالىق جاس ەلدىڭ كەيبىر زاڭنامالارىنىڭ ءالسىز تۇستارىن شەبەر  پايدالانعان باتىس ەلدەرى مەن اراب ەلدەرى ءوز دىندەرىن، ءدىني اعىمدارىن بىزگە تىقپالاي باستادى. دىننەن ەشقانداي حابارى جوق قاراپايىم حالىق، جاستار مەن جاس-جەتكىنشەكتەر شەت ەلدەن كەلگەن ءتۇرلى-تۇستى ءدىندى، ءدىني اعىمداردى ۇستانا باستادى. شەت ەلدىڭ قارجىسىمەن قارجىلاندىرىلاتىن ءدىني ەكسترەميستىك ۇيىمداردا پايدا بولىپ، ولار ءدىندى جەلەۋ ەتىپ، وزدەرىنىڭ ساياسي ماقساتتارىنا جەتۋدى كوزدەدى. قازاقستاننىڭ قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى ولاردى دەر كەزىندە انىقتاپ، سوت شەشىمدەرىمەن قازاقستان اۋماعىندا ءدىني شارالارمەن اينالىسۋىنا شەكتەۋ سالدى. ولار تىزىمدىگى تومەندەگىدەي:

قازاقستان رەسپۋبليكاسى اۋماعىندا تىيىم سالىنعان ۇيىمدار

جوعارىداعىلاردان باسقا 19 قازان 2016 جىلى ءبىلىم جانە عىلىم، ادىلەت، ءدىن ىستەرى جانە ازاماتتىق قوعام مينيسترلىگى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭناماسىنا سايكەس، مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ ءبىرىڭعاي فورماسىن ساقتاۋ ءۇشىن ءدىني راسىمدەگى كيىمدەردى مەكتەپ تەرريتورياسىندا كيۋگە تىيىم سالدى. سونداي-اق 22  جەلتوقسان 2017 جىلى كىسىلەردىڭ ءتۇر-تۇسىن انىقتاۋعا كەدەرگى كەلتىرەتىندىگى ءۇشىن قازاقستان اۋماعىندا نيقاب جانە بۇرقا كيگەنى ءۇشىن 113450 تەڭگە كولەمىندە ايىپپۇل سالىناتىن زاڭ قابىلداندى. ناتيجەسىندە، ينتەرنەت بەتتەرىندەگى كوپتەگەن سايتتاردا ءبىر قاتار ءسالافي يدەولوگياسىن ۇستاناتىن نامازحان توپتار، ءوز قارسىلىقتارىن كورسەتىپ، كونستيتۋسيالىق قۇقىقتارىنا قارسى كەلەتىنى تۋرالى پىكىرلەرىن ءبىلدىردى. دەگەنمەن، بۇل زاڭنىڭ قاتالدىعىنا قاراماستان، ەلىمىزدەگى ءداستۇرلى يسلام ءدىنىن ۇستاناتىن باۋىرلارىمىزدىڭ اراسىندا قولداۋ تاۋىپ، جاقسى جاعىنان باعالانۋدا.  

تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ وتپەلى كەزەڭدەگى ءدىني ەركىندىگىن ساياسي ماقساتقا پايدالانعىسى كەلەتىن يسلامنىڭ  تەرىس پيعىلدى اعىمدارى پايدا بولا باستادى. ولار اتا-بابامىز ۇستانعان، سونداي-اق قازىرگى قازاقستان مۇسىلماندارىنىڭ باسىم كوپ بولىگى ۇستاناتىن، بەيبىتشىلىكتى قولدايتىن جانە ەشقانداي ساياسي استارى جوق يسلام ءدىنىنىڭ حانافي ءمازھابىن ۇستانۋشىلاردى اداسقاندارعا باعالادى. «بىزدىكى دۇرىس، سەندەر اداسىپ جۇرسىڭدەر» دەپ جادىمىزعا جات دۇنيەلەردى تىقپالاپ، ءدىندى ساياسي قۇرال رەتىندە پايدالانىپ، بيلىكتى كۇشپەن باسىپ الۋدى كوكسەيتىندەر ءار جەردەن بوي كورسەتتى. ولاردىڭ كەيبىرەۋلەرى وزدەرىن سالافي ساناسا، ەندى بىرەۋلەرى وزدەرىن ۋاححابيلەر قاتارىنا جاتقىزدى. “سالافيلىك” نە دەگەن سۇراققا "يسلام ءدىنى" سايتى بىلاي دەپ جاۋاپ بەرىپتى:  – موداسى ءوتىپ بارا جاتقان جانە مۇسىلماندارعا قارا بەت بولعان ۋاححابيلەردىڭ جاڭا بەتپەردەسى (ماسكاسى). سوڭعى ەلۋ جىلدىڭ ۋاححابيلەرى وزدەرىن وسى اتپەن جاسىرۋدا. سالافي مەن ۋاححابيلەرگە بۇدان اسىپ انىقتاما بەرۋ مۇمكىن ەمەس سياقتى. قازاقستان وكىمەتى قمدب-سى جانىنان ءبىلىمدى عالىمداردى ۇيىمداستىرىپ، بارلىق وبلىستارعا جىبەردى، ءدىن ماماندارى ءدىني ۋاعىز جۇرگىزدى، ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن جاسادى. ولاردىڭ ەكسترەميستىك باعىت ۇستانعاندارىمەن قازاقستاننىڭ قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى اينالىسۋدا. ولاردى ءبىرىنشى كەزەكتە دۇرىس باعىت ۇستانۋعا ۇگىتتەيدى. ەكسترەميستىك باعىت ۇستانىپ حالىققا، قوعامعا قاتەر توندىرەتىندەرى انىقتالعان جاعدايدا ولارعا ءتيىستى شارا قولدانادى. قازىرگى تاڭدا سالافيلىك باعىت ۇستاناتىندارعا قالاي شەكتەۋ قويۋ ماسەلەسى ءدىن ىستەرى جانە ازاماتتىق قوعام مينيسترلىگىندە تالقىلانۋدا. ايتا كەتەتىن ماسەلە، بارىمىزگە بەلگىلى 2013-2016 جىلدار ارالىعىندا تەرىس جولعا تۇسكەن شامامەن 150-گە جۋىق قازاقستاندىق وتباسى سيريا ەلىنە اتتاندى. ولاردىڭ كوزدەگەنى «ءدىن ءۇشىن كۇرەسۋ» بولىپ تابىلادى. الايدا، اتالمىش نامازحاندار وزدەرىنىڭ تەرىس اعىمنىڭ جەتەگىندە كەتىپ، اداسقان يدەولوگيانىڭ قۇربانى بولىپ جاتقاندارىن تۇسىنبەدى. قازىرگى كەزدە، بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى ارقىلى بايقاپ وتىرعانىمىزداي، سيريا ەلىندەگى سودىرلاردىڭ تىنىسى تارىلىپ، جان-جاققا باس ساۋعالاۋدا. ءوز كەزەگىندە، ق ر ەلشىلىگى ارقىلى سيريا ەلىندە جان ساۋعالاپ جۇرگەن ق ر ازاماتتارىن ەلگە قايتارىپ، ولاردىڭ ءدىني ۇستانىمىن ءداستۇرلى يسلام ارناسىنا بۇرۋ كوزدەلۋدە.     

جىل وتكەن سايىن يسلامنىڭ تۋرا باعىتى-حانافي باعىتىن ۇستاناتىن جاستاردىڭ قاتارى ارتىپ كەلەدى. ءقازىر ارنايى «اسىل ارنا» اتتى ءدىني كانال 24 ساعات حالىققا قىزمەت كورسەتۋدە. جاڭادان دىنگە كەلۋشىلەرگە دۇرىس باعىت-باعدار كورسەتەدى. مۇنان باسقا قمدب-نىڭ ارنايى گازەتى-«يسلام جانە وركەنيەت»  اپتا سايىن جارىق كورەدى. www.muftyat.kz  سىلتەمەسى بويىنشا قمدب-نىڭ ارنايى سايتى بار. «يمان» اتتى جۋرنال اي سايىن جارىق كورەدى. مۇنان باسقا بارلىق وبلىس ورتالىقتارى مەن وكىمەتكە توتە قارايتىن قالالارداعى باستى مەشىتتەرىنىڭ ءوز سايتتارى بار. ولاردا جاستارعا ءدىندى تۋرالى دۇرىس باعىت-باعدار بەرەدى. ءدىني كىتاپتار تەك قمدب-نىڭ ساراپتاماسىن العان سوڭ باسپادان شىعارىلىپ كەلەدى.

ەلىمىزدەگى ءدىني جاعداي جىل وتكەن سايىن جاقسارىپ كەلەدى. ەلىمىزدەگى مۇسىلماندار يسلامنىڭ حانافي باعىتى بويىنشا ناماز وقۋدا. ولاردىڭ سانى كۇن وتكەن سايىن ارتىپ كەلەدى. بىلمەستىكپەن يسلامنىڭ سالافي-ۋاححابي نەمەسە باسقا دا باعىتتارىن ۇستانعاندار ءوز ەرىكتەرىمەن ۇستانعان باعىتتارىنان قايتىپ حانافي باعىتىنا قايتۋدا، حانافي باعىتى بويىنشا ناماز وقۋدا. قمدب ءتۇرلى دەڭگەيدەگى ءبىلىم جەتىلدىرۋ كۋرستارىن ۇيىمداستىرىپ جەرگىلىكتى جەرلەردەگى يمامداردىڭ ءدىني ءبىلىمىن ارتتىرىپ كەلەدى. دىنگە بەت بۇرعان كەيبىر قالتالى ازاماتتار جەكە قارجىلارىمەن مەشىتتەر تۇرعىزىپ، ونى قمدب-نىڭ باسقارىپ-باقىلاۋىنا وتكىزۋدە.

ەلىمىزدەگى ءدىني احۋالدى بۇداندا جاقسارتا ءتۇسۋ ءۇشىن تومەندەگىدەي ۇسىنىس بەرمەكشىمىن:

1. مەشىتتەردە، مەكەمەلەردە نەمەسە ادامدار توپتاسقان ورتالاردىڭ قاي-قايسىسىندا دا ءدىني ۋاعىزدى تەك قمدب-سى بەكىتكەن ۋاعىزشىلار مەن يمامدار جۇرگىزسە. بۇلاي بولعاندا مەشىتتىڭ بۇرىشىندا نەمەسە باسقا ورىنداردا شاعىن توپ جيىپ تەرىس پيعىلداعى جەكە ۋاعىز جۇرگىزۋشىلەرگە شەكتەۋ قويىلار ەدى.
2. جاماعات نامازدارى مەشىتتە تەك يماممەن عانا وتكىزىلسە. يماممەن جاماعات نامازىن وقۋعا ۇلگەرمەگەندەردىڭ ءوز الدىنا جاماعات بولىپ باسقا ءمازھابتاردا ناماز وقۋىنا شەكتەۋ قويىلسا. بۇلاي بولعاندا مەشىت جاماعاتىنان بولىنگەن سالافيتتەردىڭ نەمەسە باسقالاردىڭ ءوز الدىنا جاماعات بولىپ ناماز وقۋلارىنا شەكتەۋ قويىلادى (وسىدان 2 جىل بۇرىن قۇنانباي قاجى مەشىتىندە بولعانىمدا ونداعى 4 ءسالافيتتىڭ يمامعا باعىنباي ءوز الدىنا ناماز وقىعانىن كورىپ جاعامدى ۇستاعام. يمامنان سۇراعانىمىزدا ولاردىڭ يمامعا باعىنبايتىنى ايتىلىپ ەدى. قۇنانباي قاجى ولاردى كورگەندە ولارعا قانداي شارا قولدانار ەدى دەپ قاتتى ويعا قالعان ءجايىم بار).

                                                             ءارىپجان رايىس،

                                                        حيميا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى

           «قازاقستانداعى ءدىني جاعداي جانە ونى 

         وڭالتۋدىڭ جولدارى تۋرالى ويماقتاي وي»

كونە تۇركىلەردىڭ تۋ تىككەن، وسىپ-ونگەن اتا-مەكەنى بولىپ سانالاتىن بۇگىنگى قازاق جەرىنە يسلام سوناۋ VIII عاسىردا جەتكەن دەپ قارايدى تاريحشىلار مەن يسلامتانۋشىلار. يسلام وركەنيەتى تۇركىلەر مەكەن ەتكەن سايىن دالاعا قانات جايماس بۇرىن بايىرعى تۇركىلەر نەگە تابىندى، نەنى ءپىر تۇتتى دەگەن سۇراق ەكىنىڭ ءبىرىن مازالايدى. سول زاماندا ءبىزدىڭ تۇركىلەرمەن ياعني تۇركىلەردىڭ ءبىر تارماعى بولىپ سانالاتىن قازاقتارمەن كورشى بولعان جۇرتتار مەن جۇراعاتتاردىڭ كەيبىرەۋلەرى قۇدايلارىن ءوز قولدارىمەن جاساپ الىپ، سوعان باس ءيىپ، قۇلدىق ۇرىپ جاتسا، بىرەۋلەرى سيىردى، ەندى بىرەۋلەرى تاۋ مەن تاستى قۇداي ساناپ، سوعان تابىنىپ جۇرەتىن. ەگەر تۇركىلەر ياعني قازاقتار حايۋاننىڭ ىشىندە بىرىنە تابىنار بولسا وندا ولار سيىرعا ەمەس، جىلقىعا تابىنار ەدى. ويتكەنى جىلقىنىڭ شىققان جەرى قازاق دالاسى بولسا، ونى ادامزات تاريحىندا العاش رەت قولعا ۇيرەتكەن حالىق تا قازاق. قازاق وعان دا، باسقاسىنا دا تابىنبادى. يسلام ءدىنى كەلگەنگە دەيىن  قازاقتار جاراتۋشىنى جالعىز دەپ تانىدى، سوعان تابىندى، سونان تىلەدى. ونىڭ اتىن "ءتاڭىر"  دەپ ءبىلدى. ول كوكتە ياعني عارىشتا دەپ بىلگەندىكتەن ونى "كوكتىڭ ءتاڭىرى"، "كوك ءتاڭىر" دەپ اتادى. سوندىقتان دا تىلەك تىلەگەندە ەكى الاقانىن كوككە قاراتا جايىپ تىلەك تىلەدى. ايدى، كۇندى جانە جۇلدىزداردى ءتاڭىردىڭ مۇلكى دەپ قارادى. سول سەبەپتى ولار جاڭا تۋعان ايدى كورگەندە:  "اي كوردىم، امان كوردىم، ەسكى ايدا ەسىركەدىڭ، جاڭا ايدا جارىلقا، ءتاڭىرىم" دەپ، ايعا سالەم بەرەتىن. بۇل ءبىر جاعىنان ايدى ءتاڭىر جاراتقان جاراتىلىستىڭ ءبىرى دەپ تانۋ، ەسكى ايدان جاڭا ايعا امان-ساۋ جەتكىزگەن تاڭىرگە شۇكىرشىلىك ەتۋ بولسا، ەكىنشى جاعىنان تاڭىردەن تىلەك تىلەۋ بولىپ تابىلادى. بۇگىنگى قازاقتاردىڭ ءبىرازى ءالى دە وسىلايشا ايعا سالەم بەرىپ، تاڭىردەن جارىلقاۋ تىلەيدى. ال كەيبىر كىسىلەردىڭ اتا-بابالارىمىز كوك تاڭىرگە تابىنعان، تاۋدى-تاستى، ايدى، كۇندى قۇداي ساناعان دەپ قاراۋى قازاقتى، ونىڭ ءتىلى مەن ءسالت-داستۇرىن تولىق تۇسىنبەگەننەن تۋىنداعان جاعداي دەپ قاراۋعا بولادى. ءتاڭىر جالقى ەسىم. ءتاڭىر ءسوزىنىڭ كوپشە ءتۇرى بۇرىن دا بولعان جوق، ءقازىر دە جوق. تاڭىرلەر دەپ ەشقاشان ايتىلماعان، ايتىلمايدى دا. ال ەرتە زاماندا كەيبىر تاۋلار مەن جەرلەر، اۋليەلەردىڭ بەيىتتەرى كيەلى سانالعان. سول جەرلەردە تاڭىردەن تىلەگەن تىلەكتەر تەز قابىل بولادى دەپ ساناعان. سوندىقتان دا سونداي جەرلەرگە بارىپ ءتاڭىرىنىڭ رازىلىعى ءۇشىن قۇربان شالىپ، ءنازىر تاراتىپ تاڭىرىنەن جارىلقاۋ تىلەگەن. تاۋلاردىڭ تاۋىن "ءتاڭىر تاۋ" دەپ اتاسا، شىڭنىڭ شىڭىن "حان ءتاڭىرى" اتادى. مۇنى تۇسىنبەگەن كەيبىر جات جۇرتتىقتار ولاردى تاۋعا، تاسقا نەمەسە اتا-باباسىنىڭ بەيىتىنە تابىنۋدا دەپ تەرىس ءتۇسىندى.

جاراتۋشىنى جالعىز دەپ، ونى ءتاڭىر اتاپ، ەگىنىن ەگىپ، مالىن جايىپ جۇرگەن ءبىزدىڭ جۇرتقا VIII عاسىردا يسلام ءدىنى كەلگەن. اتا-بابامىزدىڭ ۇستانعان تاڭىرلىك ءدىنى مەن ۇلتتىق ءسالت-داستۇرىنىڭ كوپ تۇستارىنىڭ يسلام ءدىنىنىڭ ءشاريعاتىنا سايما-ساي كەلۋى جاڭا ءدىندى بىردەن قابىلداۋىنا ىقپال ەتتى. سول سەبەپتى دە تۇركىنىڭ بايىرعى اتا-مەكەنىندە وتىرعان ءبىزدىڭ جۇرت بەيبىت جولمەن يسلام ءدىنىن قابىلدادى. يسلام ءدىنىنىڭ كەلۋىمەن قازاقتىڭ سوزدىك قورىنا "ءتاڭىر" ءسوزىنىڭ جاڭا بالاماسى "اللا" اتاۋى ەندى. كەيىندەپ قازاقتىڭ تىلدىك قورىنا پارسى تىلىنەن اللانىڭ تاعى بالاماسى "ءحۇدا" ءسوزى ازداپ قازاقي دىبىستىق وزگەرىسپەن "قۇداي" بولىپ قابىلداندى. ال وزبەك، ۇيعىر تىلدەرىندە "ءحۇدا" ءسوزى سول كۇيىن ساقتاپ قالدى ءارى كۇنى بۇگىنگە دەيىن سولاي قولدانىلادى. قورىتا ايتقاندا "ءتاڭىر"، "اللا"، "قۇداي" سوزدەرى ءمانى ءبىر، ماعىناسى ءبىر ءسوز بولىپ، ول جاراتۋشى قۇدىرەتتى كۇشتى بىلدىرەدى. بۇگىنگى قازاقتاردا وسى 3 اتاۋدىڭ ۇشەۋى دە الما-كەزەك قولدانىلعانمەن ولار نەگىزىن ءابۋ-حانيفا نۇعمان يبن ءسابيت قالاعان يسلامنىڭ سۋننيتتىك باعىتتاعى حانافيتتىك ءمازhابىن ۇستانادى. حانافيتتىك ءمازھاب-باستى سەنىم، ۇستانىمدىق تىرەك رەتىندە قۇران مەن حاديسكە، يجما جانە قياسقا ورىن بەرەدى. حانافي ءمازھابى ءشاريعاتقا قايشى بولماعان يسلامعا دەيىنگى قالىپتاسىپ قالعان اتا-باباعا دەگەن ەرەكشە سىي-قۇرمەت سياقتى جەرگىلىكتى داستۇرلەردى كەڭىنەن سىيلايتىن، وي-پىكىر ايىرماشىلىقتارىنا سابىرلىقپەن قارايتىندىعى تۇرعىسىنان دا ەرەكشەلەنەدى، سوندىقتان دا وسى ءمازھابتى كوپ ولكەلەردە، ونىڭ ىشىندە ءبىزدىڭ ولكەدەگى حالىقتار ءوز ەرىكتەرىمەن قابىلدادى. قازاق دالاسىندا عاسىرلار بويى ءبىر ءدىن، ءبىر ءمازھاب ياعني يسلام ءدىنى، ونىڭ حانافي ءمازھابى داۋرەن ءسۇردى. يسلامنىڭ كەلۋى قازاق مادەنيەتىنىڭ وسىپ-وركەندەۋىنە ولشەۋسىز ۇلەس قوستى. وسى ولكەدەن ارىسى ءابۋ ناسىر ءال-فارابي، قۇل قوجا احمەد ياسساۋي سىندى عۇلاما-عالىمدار شىقسا، بەرىسى اباي قۇنانبايەۆ، ءماشھۇر ءجۇسىپ كوپەيەۆ، شاكارىم قۇدايبەردى ۇلى سىندى عۇلامالار  شىعىپ قازاقتىڭ، قازاق دالاسىنىڭ ابىرويىن اسقاقتاتى.

قازاق دالاسىن پاتشالىق رەسەي وتارلاي باستاعاننان باستاپ قازاقتىڭ دىنىنە، سالت-داستۇرىنە بىرتە-بىرتە شەكتەۋ قويىلدى.  قازاق دالاسىنا كەلىپ ورنىققان ورىسپەن بىرگە ولاردىڭ ءدىنى-حريستيان ءدىنى، ونىڭ پروۆوسلاۆ باعىتى كەلىپ، سول زامانعى بيلىكتىڭ قولداۋىمەن اۋقىمەن كەڭەيتتى. ءبىر ۇلت بولىپ ءبىر ءدىندى بەرىك ۇستانعان قازاقتىڭ بايىرعى اتا-مەكەنى ەكى ۇلتتىڭ ياعني قازاق پەن ورىستىڭ قونىسىنا اينالدى،  بىرتە-بىرتە قوس ءتىلدى، قوس ءدىندى قوعام قالىپتاستى. 1917 جىلى كەڭەس وكىمەتى ورناعاننان سوڭ بارلىق دىنگە شەكتەۋ قويىلدى.

وسى ساياساتتىڭ كەسىرىنەن ورىس حالقى دا، قازاق حالقىدا عاسىرلار بويى ۇستانعان دىنىنەن، قالىپتاستىرعان جاقسى سالت-داستۇرىنەن بىرتە-بىرتە ايرىلدى. اينالاسى 74 جىلدا قازاقستان قوعامىندا نە قۇدايعا سەنبەيتىن، نە ادامعا سەنبەيتىن ءدۇبارا حالىق پايدا بولدى. تىڭ يگەرۋدى جەلەۋ ەكەن سوۆەت وكىمەتى قازاق ەلىنە ۋكراين، پولك، نەمىس، كورەي ت.ب. ۇلتتاردى جاپپاي قونىستاندىردى. وسى ساياسات جەمىسىن بىردەن بەردى. از عانا جىل ىشىندە كوپ ۇلتتى قازاقستان پايدا بولدى. 

تەك 1991 جىلى قازاقستان تاۋەلسىزدىك العاننان سوڭ عانا قازاقستان ازاماتتارىنا ءدىن ۇستانۋ ەركىندىگى بەرىلدى. اتا ءدىنىمىز-يسلام ءدىنى جاندانىپ قازاق حالقىمەن قايتا قاۋىشتى. جەر-جەردە جاڭادان مەشىتتەر سالىنا باستادى. 2011 جىلعى ساناق بويىنشا(حالىق سانى 16،5 ميلليون) حالىقتىڭ 71% مۇسىلماندار، 25% حريستياندار، 4%  وزگە ءدىن وكىلدەرى جانە اتەيستتەر مەن ءدىنشىل ەمەس ادامدار ەكەنى انىقتالدى. تاعى دا سول جىلعى مالىمەت بويىنشا قازاقستاندا مۇسىلماندارىنىڭ  2756 دiني بiرلەستiگi، 40-تان استام ءارتۇرلi دىندەر مەن ءدىني اعىمداردى  ۇستانۋشىلاردىڭ 1238 ۇيىمى زاڭدى تىركەلىپ ءوز جۇمىستارىن جالعاستىپ جاتقاندىعى راستالدى.

قازاقستانداعى مۇسىلمانداردىڭ ءدىني بىرلەستىكتەرىن ياعني مەشىتتەرىن 1990 جىلعى 12 قاڭتاردا وتكەن قازاقستان مۇسىلماندارىنىڭ تۇڭعىش قۇرىلتايىندا قۇرىلعان قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسى(قمدب) باسقارادى. قمدب قازاقستان مۇسىلماندارىنا ءدىني-رۋحانياتتىق باسشىلىق جاسايتىن رەسپۋبليكالىق بىرلەستىك بولىپ قۇرىلعاندىقتان 2011 جىلعا دەيىن قازاقستان تەرريتورياسىنداعى مۇسىلمانداردى باسقاراتىن بىردەن-بىر مەكەمە بولىپ قىزمەت اتقاردى. وكىمەتكە توتە قارايتىن قالالار مەن بارلىق وبلىس ورتالىقتارىندا ولاردىڭ بولىمشەلەرى جۇمىس اتقاردى، ءالى دە اتقارىپ كەلەدى. مۇنان باسقا قازاقستان اۋماعىنداعى يسلام دىنىنەن باسقا دىندەردىڭ ءوز باسقارمالارى، ءوز بىرلەستىكتەرى بولدى. ارينە قازاقستانداعى بارلىق ءدىني بىرلەستىكتەر ءار دارەجەدەگى ادىلەت باسقارمالارىندا زاڭدى تۇردە تىركەلدى. ءبىراق ولار بىر-بىرىنە باعىنبايتىن ءوز الدىنا دەربەس بىرلەستىك بولعاندىقتارى سەبەپتى ءوز ەركىنشە جۇمىس جاسادى، ءوز ەركىنشە كوبەيدى. جوعارىدا اتالعان ءتۇرلى دىندەر مەن ءدىني اعىمداردىڭ بىرلەستىكتەرىن ءبىر ورتالىقتان باسقارۋ جانە ولاردىڭ اتقارىپ وتىرعان جۇمىستارىنا باقىلاۋ ورناتۋ ءۇشىن وكىمەتتىڭ جانىنان 2011 جىلى ق ر ءدىن ىستەرى اگەنتتىگى قۇرىلسا، 2014 جىلى ق ر مادەنيەت مينيسترلىگىنىڭ ءدىن ىستەرى كوميتەتەتى بولىپ قايتا قۇرىلدى.  2016 جىلى ءدىن ىستەرى كوميتەتى مادەنيەت مينيسترلىگىنەن ءبولىنىپ شىعىپ قر-نىڭ ءدىن ىستەرى جانە ازاماتتىق قوعام مينيسترلىگى بولىپ قايتا جاساقتالدى. ونىڭ ۇكىمەتكە توتە قارايتىن قالالار مەن بارلىق وبلىس ورتالىقتارىندا باسقارمالارى قۇرىلىپ، جۇمىس جاساۋدا.

ءدىننىڭ ادام مەن قوعام اراسىن جالعاستىرۋشى، جاراستىرۋشى جانە ۇيلەستىرۋشى قاسيەتىن جەتە ءتۇسىنىپ، ونى جان مەن ءتان تازالىعىن ساقتايتىن، پاراسات تاعىلىمدارىن دەمەۋشى، ادامعا ونەگە، تالىم-تاربيە بەرەتىن، پەيىلگە مەيىرىم ۇيالاتاتىن رۋحاني كۇش ەكەنىن تەرەڭ باعالاعان قازاقستان بيلىگى ازاماتتاردىڭ ءدىن ەركىندىگىنە باسا ءمان بەردى. مىسالعا الساق تاۋەلسىز قازاقستانداعى يسلام ىقپالدى قوعامدىق كۇشكە اينالدى. مۇسىلمان بىرلەستىكتەرىنىڭ (مەشىتتەردىڭ) سانى جىل سايىن قارقىندى ءوستى. ولاردىڭ سانى 1975 جىلى 25 بولسا، 1990 جىلى 50، 1991 جىلى 68، 2000 جىلى 1652، 2011 جىلى 2756 بولىپ، 2015 جىلعا كەلگەندە 3000-عا جەتتى.

بۇگىنگى تاڭدا ەلىمىزدە 130 نەشە ۇلت پەن ۇلىستىڭ وكىلى تۇرادى. پرەزيدەنتىمىز ن.نازاربايەۆتىڭ دارا دا دانا ساياساتىنىڭ ارقاسىندا ولار بىر-بىرىمەن ءتاتۋ-تاتتى ءومىر سۇرۋدە. ءار ۇلتتىڭ  ءوز الدىنا ۇلتتىق مادەني ورتالىقتارى بار. ۇلتتىق تىلدەرىن، دىندەرىن، سالت-داستۇرلەرىن ساقتاۋدى ماقسات ەتكەن مۇنداي ورتالىقتار 1995 جىلى قۇرىلعان "قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ" مۇشەسى بولىپ تابىلادى. اسسامبلەيا ءبىر جاعىنان ولارعا باسشىلىق ەتسە، ەكىنشى جاعىنان ولاردىڭ تەڭ دارەجەدە گۇلدەنىپ-كوركەيۋىنە قولداۋ كورسەتىپ كەلەدى.

1991 جىلدان كۇنى بۇگىنگە دەيىن ەلىمىزدە ءداستۇرلى ءدىن ۇستانۋشىلار اراسىندا بىردە-بىر رەت ءدىني الاۋىزدىق تۋىنداعان جوق. يسلام، حريستيان، كاتوليك، يۋدەي ت.ب. ءداستۇرلى ءدىن ۇستانۋشىلار  قازاقستان اۋماعىندا بەيبىت ءومىر سۇرۋدە. پرەزيدەنتىمىز ن.نازاربايەۆ قازاقستانداعى ءدىني تاتۋلىقتى ساقتاپ قانا قويماي دۇنيەجۇزىندەگى ءداستۇرلى دىندەردىڭ تاتۋلىعىن ساقتاۋ جولىندا دا ايانباي ەڭبەك ەتۋدە. الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر ليدەرلەرىنىڭ سەزى پەرزيدەنتىمىز ن.نازاربايەۆتىڭ باستاماسىمەن قازاقستاننىڭ استانا قالاسىندا 3 جىلدا ءبىر رەت وتۋدە.

ارينە بۇعاناسى قاتپاعان دەموكراتيالىق جاس ەلدىڭ كەيبىر زاڭنامالارىنىڭ ءالسىز تۇستارىن شەبەر  پايدالانعان باتىس ەلدەرى مەن اراب ەلدەرى ءوز دىندەرىن، ءدىني اعىمدارىن بىزگە تىقپالاي باستادى. دىننەن ەشقانداي حابارى جوق قاراپايىم حالىق، جاستار مەن جاس-جەتكىنشەكتەر شەت ەلدەن كەلگەن ءتۇرلى-تۇستى ءدىندى، ءدىني اعىمداردى ۇستانا باستادى. شەت ەلدىڭ قارجىسىمەن قارجىلاندىرىلاتىن ءدىني ەكسترەميستىك ۇيىمداردا پايدا بولىپ، ولار ءدىندى جەلەۋ ەتىپ، وزدەرىنىڭ ساياسي ماقساتتارىنا جەتۋدى كوزدەدى. قازاقستاننىڭ قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى ولاردى دەر كەزىندە انىقتاپ، سوت شەشىمدەرىمەن قازاقستان اۋماعىندا ءدىني شارالارمەن اينالىسۋىنا شەكتەۋ سالدى. ولار تىزىمدىگى تومەندەگىدەي:

قازاقستان رەسپۋبليكاسى اۋماعىندا تىيىم سالىنعان ۇيىمدار

جوعارىداعىلاردان باسقا 19 قازان 2016 جىلى ءبىلىم جانە عىلىم، ادىلەت، ءدىن ىستەرى جانە ازاماتتىق قوعام مينيسترلىگى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭناماسىنا سايكەس، مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ ءبىرىڭعاي فورماسىن ساقتاۋ ءۇشىن ءدىني راسىمدەگى كيىمدەردى مەكتەپ تەرريتورياسىندا كيۋگە تىيىم سالدى. سونداي-اق 22  جەلتوقسان 2017 جىلى كىسىلەردىڭ ءتۇر-تۇسىن انىقتاۋعا كەدەرگى كەلتىرەتىندىگى ءۇشىن قازاقستان اۋماعىندا نيقاب جانە بۇرقا كيگەنى ءۇشىن 113450 تەڭگە كولەمىندە ايىپپۇل سالىناتىن زاڭ قابىلداندى. ناتيجەسىندە، ينتەرنەت بەتتەرىندەگى كوپتەگەن سايتتاردا ءبىر قاتار ءسالافي يدەولوگياسىن ۇستاناتىن نامازحان توپتار، ءوز قارسىلىقتارىن كورسەتىپ، كونستيتۋسيالىق قۇقىقتارىنا قارسى كەلەتىنى تۋرالى پىكىرلەرىن ءبىلدىردى. دەگەنمەن، بۇل زاڭنىڭ قاتالدىعىنا قاراماستان، ەلىمىزدەگى ءداستۇرلى يسلام ءدىنىن ۇستاناتىن باۋىرلارىمىزدىڭ اراسىندا قولداۋ تاۋىپ، جاقسى جاعىنان باعالانۋدا.  

تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ وتپەلى كەزەڭدەگى ءدىني ەركىندىگىن ساياسي ماقساتقا پايدالانعىس