جالپى، ەلىمىزدە قوقىس پوليگوندارىنا جىل سايىن 5 ميلليون توننادان استام قالدىق شىعارىلادى ەكەن. سونىڭ ىشىندە استاناداعى وندىرىستىك جانە تۇرمىستىق قالدىقتاردىڭ جىلدىق كولەمى شامامەن 300 مىڭ توننا بولسا، تاۋلىكتىك شىعارىلىمى 800 توننانى قۇراپ وتىر. سول سەبەپتى، كۇن سايىن قاتتى تۇرمىستىق قالدىقتاردى شىعارۋ ءۇشىن «استانا تازارتۋ» ج ش س 23 ۋچاسكەدە ەكى اۋىسىممەن جۇمىس ىستەۋدە. ونىڭ بىرىنشىسىنە 47، ەكىنشىسىنە 23 ارنايى تەحنيكا جۇمىلدىرىلادى. سونداي-اق، 1 ۋچاسكە كونتەينەرلەرىن «تازا الەم-استانا» ءجشس-نىڭ جۇمىسشىلارى بوساتىپ وتىرادى.
كوشەگە تاستايدى
بۇگىندە ەلوردا تۇرعىن ۇيلەرىنىڭ اۋلاسىنداعى 1 مىڭ 842 ارنايى الاڭىنا 9 مىڭ 891 كونتەينەر قويىلعان. جوعارىدا اتالعان قوس مەكەمە جۇمىسشىلارى ەكى اۋىسىممەن دە ۇلگەرمەي جاتىر ما، ايتەۋىر، قوقىس پاكەتتەرى ءبىز كورگەن كونتەينەرلەردىڭ ءىشى-سىرتىندا بىردەي ءۇيىلىپ جاتتى. ءتىپتى، كەيبىر تۇرعىنداردىڭ تۇرمىستىق قالدىقتارىن پاتەرىنىڭ الدىنا، سىرتقى كىرەبەرىسكە قويا سالاتىن سالدىر-سالاقتىعىنا دا كۋا بولدىق. ءبىر كونتەينەرلىك الاڭعا توقتاعان جۇمىسشىلاردى سوزگە تارتقانىمىزدا، ولار قالا حالقىنىڭ دەنى قوقىس تاستاۋدىڭ وزىندە قاراپايىم مادەنيەتتى ساقتاۋدى بىلمەيتىنىنە نالىدى.
شۆەيسارياداعى سياقتى، استاناعا دا قاعاز، پلاستيك، شىنى جانە ارالاس قالدىقتاردى بولەك-بولەك جيناۋعا ارنالعان ءتۇرلى-تۇستى 160 كونتەينەر ورناتىلعان-دى. قالالىقتار قىزىل، جاسىل، سارى جانە كوك ءتۇستى ءتورت كونتەينەردىڭ قايسىسىنا شىنى، ورگانيكا، پلاستيك بۇيىمدار نەمەسە قاعازداردى تاستاۋ كەرەگىن شاتاستىرماۋى ءۇشىن ولاردىڭ بەتىنە نۇسقاۋلىق تا جازىلدى. سونداي-اق، بىرنەشە ساۋدا ورتالىقتارىنا ىستەن شىققان ەلەكتروندىق قۇرالداردى تاستايتىن 10 ەكوبوكس قويىلدى. دەگەنمەن، باس قالا تۇرعىندارى تۇرمىستىق قالدىقتاردى قوقىس جاشىگىنە ادەتتەگىدەي ءبىر پاكەتپەن لاقتىرا سالۋدا. سۇرىپتاپ تاستاۋدى ءالى داعدىعا اينالدىرا قويعان جوق.
ءبىز وسىنداي ولقىلىقتى ازايتۋعا ءوز سەپتىگىن تيگىزگىسى كەلىپ، جەكە كاسىپ اشقان استانالىق جىگىتكە حابارلاستىق. باستاپقىدا «بايتەرەك» مونۋمەنتىنىڭ جانىنداعى «ديپلومات» تۇرعىن ءۇي كەشەنىندەگى پاتەرلەردىڭ ەسىك الدىنان قوقىس سالىنعان پاكەتتەردى ۇنەمى جيناپ ءجۇرۋدى كوزدەگەن ونىڭ تالابى دا ۇزاققا بارماپتى. ەسىمىن ايتۋدى ءجون كورمەگەن جەكە كاسىپكەر: «قىزمەتتىڭ بۇل جاڭا ءتۇرى داۋلەتتى تۇرعىندار اراسىندا سۇرانىسقا يە بولا باستاپ ەدى...»، – دەيدى. الايدا، وعان جەرگىلىكتى بيلىك تاراپىنان تىيىم سالىنىپتى. ءسويتىپ، كىرەبەرىستەر مەن اۋلالالاردا ايرا-جايرا بولىپ جاتقان تۇرمىس قالدىقتارىن قوقىس كونتەينەرلەرىنە تاستايتىن شاعىن كاسىبىن ودان ءارى دامىتىپ، ارنايى جۇمىس كيىمىن تىكتىرمەك ماقساتى ورىندالماي قالعان. ايتپەسە، كورسەتكەن قىزمەتى ءۇشىن وعان ءارقايسىسى كۇنىنە 28 تەڭگەدەن، ايىنا 750 تەڭگەنى قولما-قول تولەپ جۇرگەن تۇرعىنداردىڭ دا سانى ارتا باستاعان كورىنەدى. ول وسىلايشا «ادامداردىڭ جالقاۋلىعىن تابىس كوزىنە اينالدىرۋ» تاجىريبەسىن سونداعى پيك-پەن كەلىسىپ، جەدەلساتىلارعا حابارلاندىرۋ ءىلۋ ارقىلى جۇزەگە اسىرعان...
اكىمدىك وكىلدەرىنە تالاپتى ازاماتتىڭ نەسىمەن جاقپاي قالعانىن قايدام، ايتەۋىر، كوشەنى قوقىسپەن لاستاۋ ماسەلەسىن ەلباسىنىڭ ءوزى ەكى مارتە العا تارتقان ەدى. ول 2012 جىلى ءتارتىپ ساقشىلارىنا قوعامدىق ورىنداردا تازالىق ساقتامايتىن ادامداردى قاتاڭ جازالاۋدى ۇسىندى. سول ساتتە: «مۇنداي ادامداردى 3 تاۋلىككە قاماۋ كەرەك»، – دەسە، 2015 جىلعى سوزىنە «كوشە لاستايتىنداردى تاياقپەن جازالايتىن» سينگاپۋردى مىسال ەتتى. سوندىقتان دا اكىمشىلىك قۇقىقبۇزۋشىلىق تۋرالى كودەكستىڭ 434-بابىنا سايكەس، مۇنداي «ۇساق بۇزاقىلىق» ءۇشىن 10 اەك مولشەرىندە ايىپپۇل نەمەسە 10 تاۋلىككە قاماۋ جازاسى قاراستىرىلعان. ونىڭ استانادا جۇزەگە اسىرىلۋ بارىسىن ءبىز قالالىق ءىىد جەرگىلىكتى پوليسيا قىزمەتىنە حابارلاسىپ بىلدىك. سونداعى مالىمەتكە سۇيەنسەك، ەلوردا ساقشىلارى 2017 جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا 790-نان استام اكىمشىلىك ءىستى قاراعان. ونىڭ ىشىندە قوقىسىن قوقىرسىتىپ قويعان 42 ازامات اكىمشىلىك قاماققا الىنىپ وتىر.
دالادان جينايدى
ماسەلەن، شۆەسيادا تۇرمىستىق قالدىقتار ەلەكتر قۋاتى رەتىندە پايدالانىلسا، الەمنىڭ ەڭ تازا ەلىنىڭ ءبىرى سانالاتىن سينگاپۋردە قوقىستاردىڭ 90 پايىزى قايتا وڭدەلەدى. سونداي-اق، ول گەرمانيا مەن جاپونيادا 30 پايىز، اقش-تا 27 پايىز جانە شۆەيساريادا 25 پايىز ۇلەستى قۇرايدى. وسىلايشا قوقىستى قايتا كادەگە جاراتۋ دامىعان ەلدەردە ەكونوميكا دامۋىنىڭ قوزعاۋشى كۇشىنە اينالىپ، ءبىراز ادامدى تۇراقتى جۇمىسپەن قامتىپ وتىر.
وزىمىزگە كەلسەك، ءقازىر قازاقستاندا 43 ميلليارد تونناعا جۋىق وندىرىستىك جانە تۇرمىستىق قالدىقتار جيناقتالعان. وكىنىشكە قاراي، ونىڭ تەك 5 پايىزى عانا قايتا وڭدەۋگە جىبەرىلەدى. دەمەك، ەلىمىزدە قوقىس كوپ بولا تۇرا، ونى وڭدەيتىن زاۋىتتار وندىرىسكە جارامدى شيكىزاتقا جارىماي وتىر. سوعان قاراماستان، استانادا 2012 جىلدىڭ جەلتوقسانىنان بەرى «التىن-تەت» دەپ اتالاتىن سەرىكتەستىك جۇمىس ىستەپ تۇر. وندا 5 جىلدىڭ ىشىندە 1،5 ميلليون تونناداي قاتتى قالدىق سۇرىپتالىپ، قايتا وڭدەۋدەن وتكەن. كەشەننىڭ باس ديرەكتورى ەگور زينگەردىڭ ايتۋىنشا، قايتا وڭدەۋدىڭ جوبالىق قۋاتتىلىعى جىلىنا 250-300 مىڭ توننانى قۇرايدى. الدىن-الا سۇرىپتالماعان قوقىستىڭ اراسىندا ءىرى قالدىقتار دا كوپ. الايدا، ولار بارلىعىن قوسا وڭدەپ، پوليگونعا كەتەتىن قوقىستى 3 ەسە جەڭىلدەتىپ جاتقان كورىنەدى.
– سۇرىپتالعان قالدىقتاردان قاعاز، ەكوماقتا، پلاستماسسا، پوليەتيلەن، پلاستيكا، قارا جانە ءتۇستى مەتالل شىعارىلادى. تۇرعىندار ءۇشىن قوقىسقا قاعازدى بولەك، قاتتى زاتتاردى بولەك تاستاپ جۇرگەننەن، بارلىعىن بىردەي لاقتىرا سالعان وڭاي. ونىڭ ۇستىنە، سۇرىپتاپ تاستاۋ ءۇشىن ءار جاشىكتىڭ قاسىنا ءبىر-بىر ادامنان بەكىتىپ، ءارقايسىسىن جەكە-جەكە الىپ كەتەتىن ارنايى كولىك بولۋى ءتيىس. زاۋىتقا اپارعاندا دا قابىلداپ الاتىن مۇمكىندىك كەرەك. بۇل ماسەلەلەر شەشىمىن تاپپايىنشا، جوبانى ءجۇز پايىز جۇزەگە اسىرۋ قيىن. سوندىقتان بىزگە الدىمەن ادامداردىڭ ساناسىن وزگەرتۋ قاجەت، – دەيدى «التىن-تەت» ءجشس-نىڭ باس ديرەكتورى.
راسىندا دا ەكولوگيالىق كودەكستەگى 288-باپتىڭ 3-بولىمىندە «ءقاۋىپسىز جاعدايدا ساقتاۋعا ارنالعان ورىنداردا تۇرمىستىق قالدىقتار 3 جىل عانا ساقتالۋى ءتيىس» دەپ كورسەتىلگەن. وسى مەرزىم ىشىندە قايتا وڭدەۋدەن وتكىزىلۋى نەمەسە جەرگە كومىلۋى شارت. ءبىز سول ۇدەرىستىڭ قالاي ءجۇرىپ جاتقانىن بىلمەك بولىپ قالادان 6 شاقىرىم قاشىقتىقتا، ياعني الاش تاس جولىنىڭ بويىندا ورنالاسقان قوقىس پوليگونىنا باردىق. 1974 جىلدان باستاپ پايدالانىلىپ كەلە جاتقان بۇل جالعىز سانكسيالانعان ورىننىڭ زاۋىت سالىنباي تۇرعان جىلدارداعى قولقانى قاپقان ءيىسى ازايعان. شاعىن ءبىر اۋىلدىڭ كولەمىندەي اۋماقتى قامتىپ جاتقان پوليگونداعى جىرتىلىپ-ايرىلاتىن قارعا-قۇزعىن، وگىز شاعالالاردىڭ اراسىندا قىز-قىز قايناعان تىرلىككە بىلەك سىبانا كىرىسكەن جۇمىسشىلاردىڭ قاراسى كوپ. اراسىندا قوقىستى سۇرىپتاپ وتكىزۋ ارقىلى ءوز ءناپاقاسىن تاۋىپ جۇرگەن تۇرعىندار دا بار. قوياندى اۋىلىنان كەلگەن ەكى جاس جىگىتتى سوزگە تارتقانىمىزدا، ولار پوليگوننان قانشا اقشا الاتىندارىن جاسىرىپ، بىزدەن بويلارىن الا قاشتى. ال زاۋىت وكىلدەرى ول اۋماقتى سۋرەتكە ءتۇسىرىپ الۋىمىزعا رۇقسات بەرمەدى.
ەركەعالي بولات ۇلى
پىكىر قالدىرۋ