جەتىنشى ناۋرىز، تويدىڭ بولعانىنان بولادىسى قىزىق كۇن. جۇمىستىڭ قيۋى كەتىپ، ەسەسىنە قۇتتىقتاۋلار ەسىپ، كوڭىل بىتكەننىڭ ءسانى كىرە باستايدى. قىز-كەلىنشەكتەر كوبىرەك شوعىرلانعان وقۋ ورىندارىندا مەرەكەنىڭ بەرەكەسى بولەك. شەتتەرىنەن ادەمى كيىنىپ، شاشتارى مەن بەتى-قولدارىن نارلەپ، ارلەپ كەلگەن ولاردى ءبىر كورگەننەن تانىماي قالاتىن دا كەزىڭ بولادى. تۇسكى اس مەزگىلىندە قۇستىڭ سۇتىنەن وزگەنىڭ ءبارى تابىلاتىن مول داستارحان جايناپ جايىلادى. الدىمەن سول شاعىن ۇجىمنىڭ اقساقالى سانالاتىن اعالار باتاسىن بەرىپ، ءاس مازىرىنەن الۋىمىزعا رۇقساتىن بەرەدى. سوسىن ەركەك كىندىكتى ءوز ايەلدەرىنە “قيمايتىن” نە ءبىر جايساڭ دا، سۇلۋ تىلەكتەرىن باعىشتايدى. ءسوز اراسىندا ولەڭ-جىر دا، ءان مەن كۇي دە شىرقالىپ، مەرەكەلىك سىيلىقتار مەن ءبىر-بىر شوق-شوقتاي قىزىل راۋشان گۇلدەرى ءوز يەلەرىن تاۋىپ جاتادى. ءازىلدىڭ الەمى ورناپ، قالجىڭ مەن قاعىتپانىڭ قاقپاسى ايقارا اشىلادى. جارقىن-جارقىن داۋىستار، توگىلگەن كۇمىستىڭ ۇنىندەي ەركە كۇلكىلەر، دۋ-دۋ سوعىلعان قولپاشتاۋ قولشاپالاقتارى، بىر-بىرىنە ءالسىن-الى سوعىلعان باكالداردىڭ سىڭعىرى ءبارى-بارى ولاردى ءبىر ءسات بولسا دا، قاعاز باستى، كۇيبىڭ تىرلىكتەن بوساتىپ، راحات پەن باقىتتىڭ قۇشاعىندا تەربەپ جاتتى....
- قايران، قارا نارداي قايىسپاس، شارشاسا شارشادىم دەمەيتىن، قارتايسا قارتايدىم دەمەيتىن، جاندارى جايساڭ اق ەدىل ۇستازدار-اي، قازاق جەرىنە تامىر تارتقان دالانىڭ راۋشاندارىنداي، ءبىلىم دالاسىنا تامىرىن تاراتقان ءبىر-بىر شوق قايتالانباس گۇلدەر، تاعدىرلار سەندەردى ماقتان ەتەم، سەندەردى سۇيەمىن -دەيدى مەنىڭ جان داۋىسىم ايقايلاپ. توي تارقاسا دا، ونىڭ كوڭىلدەگى اسەم ەلەسى سول قالپىندا، كەتەر ەمەس. مەن ەندى ۇيدەگى جارىمدى قۇتتىقتاۋ ءۇشىن اۆتوبۋسقا ءمىندىم. ءالى جۇمىس ۋاقىتى، كولىك ىشىندە ادام قاراسى كوپ تە ەمەس. كەلەسى ءبىر ايالدامادان قولىنا ۇستاعان ءۇش تال كۇلگىن ءتۇستى راۋشان گ ۇلى بار، جاسى جيىرمانىڭ جۋان ىشىندەگى ءبىر جىگىت كەلىپ ءمىندى. مەنىڭ كوزىم ودان بۇرىن، ونىڭ قولىنداعى گۇلگە ءتۇستى. تولىق قاۋاشاعىن جارعان، ادەمى كۇلگىن جانە القىزىل تۇستەر جارىسا بويىنا سىڭگەن، جاپ-جاسىل جاپىراعى بار راۋشان گۇلدەرى شىنىندا كوز تارتار ادەمى ەدى. ءبىراق نەگە ەكەنى بەلگىسىز، الگى جىگىتتىڭ قولىنان “قۇرمەت” تاپپاعانداي، باسىن جەرگە سالىپ، “جابىرقاپ” تۇر. ال انا ءجۇزى سولىڭقى، اتجاقتى، اقسارى جىگىت قولىنا ادەمى گۇل ەمەس، قوقسىق جاشىگىنە تاستايتىن الدە نەنى ۇستاپ تۇرعان جانداي نەمەسە قولىندا نە بار ەكەنىن دە ۇمىت قالدىرعانداي مەڭ-زەڭ كۇيمەن كەلدى دە مەنىڭ قاسىمداعى بوس ورىنعا سىلق ەتىپ وتىرا كەتتى. ۇستىنەن تەمەكىنىڭ كۇلىمسى، اراقتىڭ اپشىنى قۋىرارداي اششى ءيسى مۇڭك ەتە قالدى. ءوز باسىم مۇندايدان اۋلاق بولعاندىقتان، بىردەن باسىمدى تەرەزە جاققا بۇرىپ اكەتتىم. كوزىمنىڭ قيىعىمەن گۇلگە قاراپ قويامىن. مەنىڭ ايەلىم ءدال وسىنداي كۇلگىن ءتۇستى راۋشان گۇلىن ۇناتۋشى ەدى. ال مىنا بەيشارا گۇل ونىڭ ەكى تىزەسىنىڭ اراسىندا، باسىن جەرگە سالبىراتقان كۇيى جاتىر.
- بەۋ دۇنيە-اي دەيمىن ىشتەي، مىنا ادەمى گۇلدەي قازاقتىڭ قانشا ارۋ قىزى، سۇلۋلىقتى باعالاي بىلمەيتىن، بەزبۇيرەك ەركەكتەرگە تاپ بولىپ، سورى قايناپ ءجۇر-اۋ. مىناۋ دا سونداي ءاۋماسىردىڭ ءبىرى، ادەمى گۇلدىڭ ءسانىن كەتىرىپ، ۇستاپ وتىرعان ءتۇرىن قاراشى. گۇلدىڭ نازىكتىگىن باعالاماعان ادام، ايەلدىڭ جان-دۇنيەسىن قالاي تۇسىنە قويار دەيسىڭ؟ مەنىڭ ويىم وسى اراعا كەلگەندە، قاسىمداعى جىگىت ماعان قاراي بۇرىلىپ:
- كەشىرىڭىز، اعا، ءسىز ۇيلەنگەسىز بە؟-دەدى ماي ىشكەن كىسىنىڭ كوزىندەي كىلميگەن كوزدەرىن ماعان قاداپ.
- ءيا، ۇيلەنبەسەم ۇيلەندىرەيىن دەپپە ەدىڭ-دەدىم كەكەتىپ.
- جوق، بىردەڭە سۇرايىن دەپ ەدىم-دەدى ول ەكى ەرنىن كەزەك جالاپ.
- ءيا، ۇيلەنگەنمىن، بالا-شاعام بار.
- وندا ايتىڭىزشى، بۇل ومىردە ماحاببات بار ما، جوق پا؟-دەدى ونىڭ كوزدەرى ەجىرەيە ءتۇسىپ.
- كىمگە قالاي، بار دەپ باعالاساڭ بار، جوق دەپ جورامالداساڭ جوق-دەدىم مەن دە كوزىمدى الارتىپ. ول از-كەم وتىردى دا:
- مەنىم شە جوق. مەن ونى جانىمنان ارتىق ءسۇيدىم. تۇپ-تۋرا ءۇش جىل سوڭىنان قالمادىم. جۇرەگىڭدى بەر دەسە سۋىرىپ قانا قولىنا ۇستاتار ەدىم. ال، ول بولسا، مەنى، مىنا مەنى تارك ەتىپ، تاستاپ كەتتى. اشىعىن ايتقاندا ايىرباستاپ كەتتى. ول وسىلاردى ايتقاندا ماعان ەمەس، قولىنداعى گۇلىنە ەمىنە قاراپ وتىرىپ ايتتى، داۋىسى دا ءبىر ءتۇرلى دىرىلدەپ شىقتى. بەينە ماعان ەمەس گۇلىنە مۇڭ شاعىپ وتىرعانداي. مەن ەپتەپ ونى تۇسىنەيىن دەدىم. ازداپ جۇرەگىم دە جىلىنعانداي بولىپ، ەندى وعان قاراپ وتىردىم:
- اسىقپاي ايتشى، كىمگە جانە نەگە اۋىستىردى-دەپ سۇرادىم. ول ەندى جانارىن ماعان قاداپ:
- ءسىز، دينارانى كورگەن جوقسىز، پەرىشتە ەدى عوي، مەن ومىرىمدە ونداي سۇلۋ جاندى كورگەن ەمەسپىن. سوڭىنان قالماي ەردىم. ول وسى كۇلگىن راۋشان گۇلىن ۇناتاتىن. بۇگىن دە ونى مەرەكەسىمەن قۇتتىقتاپ گۇل سىيلاۋعا اسىعىپ، ورنىمنان ەرتە تۇرىپ، جينالىپ، گۇلىن ساتىپ الىپ، ۋادەلى مەيرامحانادا ونى اسىعا كۇتتىم، ءبىراق ول كەشىكتى. مەن ونى ساعاتتاپ ەمەس، اپتالاپ كۇتۋگە دە بار ەدىم. كەنەت مەنىڭ دينام كىرىپ كەلدى، ءوڭى ءبىر ءتۇرلى سۋىق، كوزدەرى دومبىعىپ كەتكەن، بالكىم جىلادى ما ەكەن. ماعان ەمەس، مەيرامحانانىڭ بۇرىشىنا قادالعان كۇيى:
- نۋريك، كەش مەنى، مەن سەنى سۇيمەيمىن. ەندى مەنى ىزدەمە-دەدى اپتىعا سويلەپ. سودان سىرتتى نۇسقاپ:
- اناۋ اق ءدجيپتى كوردىڭ بە، مەنىڭ بولاشاق كۇيەۋىم سوندا وتىر. قايىر، قوش. ول وسىنى ايتتى دا شىعىپ كەتتى. توبەمنەن جاي تۇسكەندەي مەڭىرەيىپ مەن قالدىم. نە دەپ كەتتى ول، ەسىمدى جيا سىرتقا كوز سالىپ ەدىم. مەنىڭ ديناشىم اق دجيپكە جايعاسىپ جاتىر ەكەن. الدە ءبىر قارا كوزىلدىرىكتى بىرەۋ «چاۋ»-دەپ قولىن شوشايتتى دا كولىگىن ايداپ كەتە باردى. ءبارى اپ-ساتتە، قاسپەن كوزدىڭ اراسىندا ءوتتى دە كەتتى. قاققان قازىقتاي سىلەيىپ مەن تۇرمىن. ول ءۇنسىز قالدى. ءمولت ەتكەن جاس سىرعىپ بارىپ پالتوسىنىڭ ومىراۋىنا تامدى.
- سوسىن، نە بولدى؟
- سوسىن نە بولۋشى ەدى، بار اشۋ-ىزامدى اراقتان الدىم، ءومىرى شەكپەگەن تەمەكىنى شەكتىم. ءىشىم قان جىلاپ تۇر، اعا. ماحاببات بار ما ايتىڭىزشى؟ مەن ەندى ساسايىن دەدىم. بار دەيىن بە، جوق دەيىن بە؟ ەرىكسىز ءسوزدىڭ اۋانىن باسقا ارناعا بۇردىم:
- ءىنىم ەسىمىڭ كىم؟-دەپ جىلى سۇرادىم.
- مىرزاعالي.
- وندا، دينارا نەگە سەنى “نۋريك”-دەيدى؟
- ول مەنى سولاي شاقىرعاندى ۇناتاتىن. مەيلى، “كۇشىك”-دەپ شاقىرسا دا “اۋ”-دەر ەدىم عوي. وعان ءىشىم جىلىپ، جانىم اشي باستادى. بەيشارا-اي، شىنداپ عاشىق بولعان ەكەن اۋ. مىناۋ بۇگىنگىنىڭ ءماجۇنى عوي. تەك ەندى قايتىپ مەنەن، “ماحاببات بار ما”-دەپ سۇراماسا ەكەن. وسى ءسات اۆتوبۋستىڭ ىشىنەن ادەمى، نازىك داۋىستى ايەلدىڭ وقىعان قۇران اياتتارى ەستىلدى. نۋريك ەكەۋىمىز دە سولاي قاراي قارادىق. كيىمى جۇپىنى، جاسى وتىزعا ەندى اياق باسقان، سىرت جەرلىك جاس كەلىنشەك كوزدەرىن تومەن سالىپ وقىپ وتىر ەكەن. مەرەكە قۇرمەتىنە ايەل ادامعا اقشا ۇستاتايىن دەپ سومكەمدەگى ءاميانىما قول سالىپ، قايتا باسىمدى كوتەرگەنىمدە بىزگە قاراپ تۇنىپ تۇرعان، قاپ-قارا بوتا كوزدى كورىپ ءبىر ءسات كوز الماستان قاراپ قالدىم. ءمولدىر ءارى تۇنىق كوز. و، جاراتقان وسىنداي دا ادەمى كوز بولادى ەكەن-اۋ-دەدى مەنىڭ ىشكى داۋىسىم. مەن قولىمدى سوزىپ اقشامدى ۇسىندىم. ول ءۇنسىز كەلىپ الدى. باسىندا سۇرعىلت جاۋلىق، ۇستىندە قاراكوك كونەتوز پالتو، اياعىنا كيگەنى كارى كىسىنىڭ بەتىندەي بىرىسىپ-تىرىسقان ەسكى بۇلعارى ەتىك. توتىعىپ قارايىپ كەتكەن ءجۇزى مەن تارامىستانعان قولدارى “كۇتىم كورمەدىم”- دەپ مۇڭ شاعىپ تۇر. كوزدەرى قاپ-قارا، شارالى بولسا دا جانارى نۇرسىز. ونىڭ قاراقات كوزدەرىنە، ودان جۇدەۋ جۇزىنە، ودان سوڭ جاداۋ كيىمىنە كوز جۇگىرتىپ شىقساڭىز بەينە قۋانىشتان، رەنىشكە، ودان مۇڭعا، ودان ءارى قاسىرەتكە قۇلاعانداي كۇي كەشەسىز. مەن وسى ويلارمەن وتىرعاندا، كۇتپەگەن جاعداي بولدى. نۋريك ورنىنان ۇشىپ تۇردى دا، قولىنداعى گۇلىن الگى ايەلگە قوس قولداپ ۇسىندى. ايەل دە مۇندايدى مۇلدە كۇتپەسە كەرەك، كوزى جارىق ەتىپ، گۇلگە ءبىر، نۋريككە ءبىر قاراپ اڭتارىلدى دا قالدى.
- الىڭىز، الىڭىز -دەدىم مەن دە قوستاپ. ايەلدىڭ قۋقىل تارتقان ءجۇزى نارتتاي قىزارىپ سالا بەردى. جانارىنان جارق ەتكەن ويناعان ءبىر ۇشقىن جۇرەك قۋانىشىن پاش ەتكەندەي بولدى. دەسەدە توسىرقاپ ءبىراز تۇردى دا، ەپتەپ قولىن سوزىپ گۇلدى الىپ، جۇزىنە جاقىنداتىپ، كوزىن جۇمىپ، يسكەگەندەي، سۇيگەندەي بولدى. اۆتوبۋستا وتىرعانداردىڭ ءبىرازى بايقاپ وتىرسا كەرەك، وسى ءسات بىرنەشەۋى قول شاپالاقتاپ “مەرەكەڭىزبەن”-دەپ جاتتى. بالكىم ءومىرى مۇنداي قوشەمەت كورمەگەن دە شىعار، قايىرشى ايەل كەمسەڭدەپ جىلاپ جىبەردى. جاستى كوزىن قاراقايىستاي قولدارىمەن ءسۇرتىپ، بىزگە، اسىرەسە، نۋريككە قاراپ باسىن يزەي بەردى. جاس تۇنعان شارالى، قاراقات كوز مۇندايدا ءتىپتى ادەمى كورىنەدى ەكەن. كىتاپتاردا “سەن جىلاعاندا، ءتىپتى ادەمى كورىنەسىڭ”-دەپ جاتۋشى ەدى جىگىتتەر قىزدارىنا. سونداي تەڭەۋلەر راسىندا وسىنداي جانارلارعا قاراتا ايتىلسا كەرەك.
ايەل كوپ تۇرمادى. سول باسىن يزەگەن كۇيى، كەلەسى يالدامادان ءتۇسىپ قالدى. نۋريك ەكەۋىمىزدىڭ كوزىمىز سول ايەلدە. ەندى نە ىستەر ەكەن دەگەندەي ءۇنسىز قادالىپ وتىرمىز. بالكىم كەلەسى اۆتوبۋسقا ءمىنىپ، جالعاستى قايىر سۇراي بەرە مە، جوق الدە؟ نۋريكتى بىلمەيمىن، ءوزىمنىڭ كوكىرەگىمدە وسى سۇراق. بۇل ايالدامادا اۆتوبۋس ءبىراز ايالدادى. ال انا ايەل قۇشاعىنداعى گۇلىن يىسكەپ، كەۋدەسىن كەرە، ءدال ءبىر قوناقاسىنان سىي الىپ قايتقان حانىمدارداي باياۋ باسىپ كوشە بويلاپ كەتە باردى...
- بايقادىڭىز با، وسى گۇلدەردە ءبىر سيقىر بار. قىز بىتكەننىڭ باسىن اينالدىرا قويادى. انا ايەلدى كوردىڭىز بە، ءوزىنىڭ قايىرشى ەكەنىن مۇلدە ۇمىتىپ كەتتى. اسىرەسە، وسى 8 ناۋرىزدا گۇل الۋ ايەل زاتى ءۇشىن ۇلكەن ابىروي. سىيلىققا گۇل العان ايەلدەر وزدەرىن وزگە ايەلدەردەن باقىتتى، مارتەبەلى سانايدى. سول ءۇشىن كەيبىر قىزدار وز-وزدەرىنە گۇلدىڭ ادەمىسىن سىيلاپ كوشەدە، ايالدامادا تۇراتىنى بار. بايقايمىن نۋريكتىڭدە قاباعى جادىراپ، ەپتەپ ازىلگە بۇيرەگىن بۇرا باستاعانداي. ونىڭ ءسوزىن مەندە قوستاپ:
– دۇرىس ايتاسىڭ، ايەل حالقى سۇلۋلىقتى سۇيەدى عوي. دەسەدە سەن جارادىڭ ءىنىم، كىم بولسا دا ول بولسىن، اللانىڭ ءبىر قۇلىن قۋانتتىڭ. اللا سەنى دە شاتتىققا بولەيدى ءالى، كورەسىڭ. بايقادىڭ با، انا ايەل ءبىز اقشا بەرگەندە سامارقاۋ الدى، ال سەن گۇل سىيلاپ ەدىڭ جازداي جادىراپ شىعا كەلدى. انە سول ماساڭ كۇيدەن ءالى ارىلا الماي بارادى. ءوزىڭ ماس ەدىڭ، وزگەنى ماس ەتىپ جىبەردىڭ، ەندى ءوزىڭ ساۋىعىپ كەلەسىڭ-دەدىم ءسوزىمنىڭ سوڭىن ازىلگە بۇرىپ. ول مىرس ەتىپ كۇلدى دە:
– ءبىراق ءسىز ءالى مەنىڭ سۇراعىما جاۋاپ بەرمەدىڭىز.
– بار، ماحاببات بار، ول انە سەن ۇسىنعان ادەمى گۇلدە، سول گۇل سەكىلدى ۇنەمى ايالاۋدى، سىرلاسۋدى قاجەت ەتەتىن ادامدار اراسىنداعى نازىك سەزىمدەردە - دەدىم سەنىمدىلىكپەن نىق سويلەپ. نۋريك سوزىمە ريزا بولعانداي قولىمدى الىپ، مەنى قۇشاقتاي بەردى. ەندى ودان اراق پەن تەمەكىنىڭ كۇلىمسى ءيسى ەمەس، باعاناعى اسەم گۇلدىڭ ادەمى ءيسى شىققانداي بولدى. ءتىپتى، تۇتاس اۆتوبۋستىڭ ىشىنەن راۋشان گ ۇلىنىڭ جۇپار ءيسى اڭقىپ تۇرعانداي سەزىلدى....
اباي اتىنداعى قازۇپۋ ۇستازى
قاستەر سارقىتقان
پىكىر قالدىرۋ