ەلباسى ن.نازاربايەۆتىڭ پارلامەنت پالاتالارىنىڭ بىرلەسكەن وتىرىسىنداعى «پرەزيدەنتتىڭ بەس الەۋمەتتىك باستاماسى» ۇكىمەتتەن ۇلكەن ىسكە بەل شەشە كىرىسۋدى تالاپ ەتەتىنى انىق. اسىرەسە باسپانا ماسەلەسىندە قوعامنىڭ كوڭىلىنەن شىعاتىن باستاما جاسالدى. ايتا كەتەرلىگى بەس باستامانىڭ ءدال وسى باعىتىن جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن قازاقستاندا يپوتەكا بەرۋمەن اينالىساتىن تاعى ءبىر كومپانيا قۇرىلاتىن بولدى. ول كومپانيانىڭ قالاي اتالاتىنى ازىرشە بەلگىسىز دەپ حابارلايدى قازاقپارات.
دەگەنمەن، ونىڭ ناقتى مىندەتى انىق، تۇرعىن ءۇيدىڭ يپوتەكاسى 7 پروسەنتپەن 25 جىلعا بەرىلۋى شارت. ال العاشقى جارنانىڭ كولەمى 20 پروسەنت بولادى. بۇگىندە ونداي شارتتارمەن ەلىمىزدەگى بىردە-بىر بانك زاەم بەرمەيدى. ءتىپتى، «نۇرلى جەر» باعدارلاماسىندا ونداي جەڭىلدىكتەر قارالماعان. ەندەشە الداعى ۋاقىتتا قازاقستاننىڭ يپوتەكالىق نارىعىندا ءبىراز وزگەرىستەر بولۋى ابدەن مۇمكىن. ونى شەنەۋنىكتەردىڭ وزدەرى دە راستاپ وتىر. ەلباسى كوتەرگەن «7-20-25» باعدارلاماسىنىڭ مەحانيزمى ءالى دايىن ەمەس. دەگەنمەن، ۇكىمەتتەگى تالقىعا بايلانىستى «قازاقپارات» حاا ءتىلشىسى اتالعان باستامانىڭ قالايشا ىسكە اساتىنىن ساراپتاپ كورگەن ەدى.
- قاسىمبەك ارزان يپوتەكا بارىنە جەتەدى - مينيستر قاسىمبەك سونىمەن، جاڭا باعدارلامانىڭ نەگىزگى شارتتارىن پرەزيدەنتتىڭ ءوزى بەلگىلەپ بەردى. «بىزگە ۇلتتىق بانك، ەكىنشى دەڭگەيلى بانكتەر جانە قور نارىعىنىڭ مۇمكىندىكتەرىن بارىنشا پايدالانۋ قاجەت. ۇلتتىق بانك ارنايى كومپانيانى قۇرۋى ءتيىس. اتالعان كومپانيا، كەم دەگەندە، ءبىر تريلليون تەڭگەنى تارتىپ، جاڭا يپوتەكالىق نەسيەلەردى ساتىپ الۋى قاجەت»، - دەدى ن.نازاربايەۆ پارلامەنت پالاتالارىنىڭ بىرلەسكەن وتىرىسىندا. دەمەك، جاڭادان قۇرىلاتىن كومپانيا ەكىنشى دەڭگەيلى بانكتەرگە قارجى قۇيىپ، يپوتەكانىڭ مولشەرلەمەسىن 7 پروسەنتكە دەيىن ءتۇسىرۋى ابدەن مۇمكىن. الايدا بۇگىندە ءدال وسى سحەما بويىنشا جۇمىس ىستەيتىن كومپانيا بار. ول - قازاقستاننىڭ يپوتەكالىق كومپانياسى. اتالعان ۇيىم ارقىلى بەرىلەتىن يپوتەكانىڭ جىلدىق مولشەرلەمەسى 10 پروسەنتتى قۇراپ وتىر. ودان كەم تۇسپەيدى. ساراپشى مامانداردىڭ سوزىنە قاراعاندا، 7 پروسەنتتىك يپوتەكانى ىسكە اسىرۋ مىندەتى ءدال سول كومپانياعا جۇكتەلۋى مۇمكىن. ايتسە دە قازاقستاننىڭ يپوتەكالىق كومپانياسىنىڭ قۇزىرەتىن كەڭەيتۋ ءۇشىن «نۇرلى جەر» مەملەكەتتىك باعدارلاماسىنا وزگەرىس ەنگىزۋ كەرەك. ال پرەزيدەنتتىڭ ايتىپ تۇرعانى - بولەك باعدارلاما. «7-20-25» بولەك مەملەكەتتىك باعدارلاما رەتىندە قولعا الىنسا، ونىڭ وپەراتورى، ياعني ىسكە اسىرۋشى ورگانى دا بولەك بولادى. ايتپاقشى، ق ر ينۆەستيسيالار جانە دامۋ ءمينيسترى جەڭىس قاسىمبەك تە قازاقستاننىڭ يپوتەكالىق كومپانياسى جاڭا باعدارلاماعا ارالاسپايتىنىن راستاعان بولاتىن. ونىڭ ايتۋىنشا، اتالعان ۇيىم ءوز قىزمەتىن «نۇرلى جەر» باعدارلاماسى اياسىندا جالعاستىرا بەرەدى. بۇل رەتتە مينيستر يپوتەكا نارىعىندا باسەكەنىڭ قىزا تۇسەتىنىن دە العا تارتتى.
«قازىرگى كەزدە تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكى بارلىق يپوتەكانىڭ جارتىسىنان كوبىن الىپ وتىر. مەنىڭشە، جاڭا كومپانيانىڭ كەلۋىمەن باسەكە قىزا تۇسەدى. البەتتە، حالىق ارزان يپوتەكانى اسىعا كۇتىپ وتىر. كومپانيا قۇرىلعاننان كەيىن ادام كەزەگى دە كوبەيدى. ونى دا جاقسى تۇسىنەمىز. الايدا مەملەكەت باسشىسى يپوتەكا سالاسىنا ءبىر تريلليون تەڭگەگە دەيىن قارجى تارتۋدى تاپسىرعان بولاتىن. سوندىقتان جاڭا باعدارلاما قاربالاسسىز ىسكە اسىرىلۋى ءتيىس»، - دەيدى جەڭىس قاسىمبەك. سوسىن مينيستر مىرزا 7 پروسەنتتىك يپوتەكانىڭ ەكىنشى دەڭگەيلى بانكتەر ارقىلى بەرىلمەيتىنىن ايتىپ وتىر. ونىڭ سوزىنشە، ارزان يپوتەكانى بەرۋمەن الدا قۇرىلاتىن كومپانيانىڭ ءوزى اينالىسادى. ولاي بولسا، «7-20-25» باعدارلاماسى اياسىندا تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكى سياقتى بولەك ءبىر يپوتەكالىق بانك قۇرىلاتىن شىعار. قالاي بولسا دا، ءبىر نارسە انىق، تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسى سالاسىندا دا، يپوتەكالىق نارىقتا دا باسەكە قىزادى. سەبەبى جاڭا باعدارلامانىڭ اياسىندا جىل سايىن 100 000 پاتەر، ياعني 5 ميلليون شارشى مەتر تۇرعىن ءۇيدى پايدالانۋعا بەرۋ جوسپارلانعان.
قۇرىلىس ىستەرى جانە تۇرعىن ءۇي كوممۋنالدىق شارۋاشىلىق كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسى مارxابات جايىمبەتوۆتىڭ ايتۋىنشا، «7-20-25» باعدارلاماسى قولعا الىنعاننان كەيىن «نۇرلى جەر» باعدارلاماسىنا، سونىڭ ىشىندە تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكى مەن قازاقستاننىڭ يپوتەكالىق كومپانياسى قويىپ وتىرعان تالاپتارعا دا وزگەرىس ەنگىزۋگە تۋرا كەلەدى. «ماسەلەن، قازاقستاننىڭ يپوتەكالىق كومپانياسى جاڭا باعدارلامانىڭ شارتتارىنا شىداي الا ما، جوق پا، ونى ايتۋ قيىن. دەگەنمەن، ءبىز تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس بانكىنىڭ دە، قازاقستاننىڭ يپوتەكالىق كومپانياسىنىڭ دا جۇمىسىن قايتادان قارايمىز. ەندى، ول جەردەگى بەرىلەتىن نەسيەلەردىڭ جاعدايىن دۇرىستاۋ كەرەك، جەڭىلدەتۋىمىز كەرەك»، - دەدى م.جايىمبەتوۆ قازاقپارات تىلشىسىنە بەرگەن سۇxباتىندا. ارينە، 7 پروسەنتتىك نەسيەنىڭ بولعانى ءتيىمدى. حالىقتىڭ سۇرانىسىن وسىمەن قاناعاتتاندىرۋعا ابدەن بولادى. الايدا وعان بيۋدجەت قاراجاتى جەتكىلىكتى بولا ما؟ مينيستر جەڭىس قاسىمبەك ارزان يپوتەكا بارىنە جەتەدى دەپ وتىر. ەندىشى ءبىر ماسەلە ارزان يپوتەكاعا قانداي باسپانا الۋعا بولادى؟ «ارزاننىڭ جىلىگى تاتىمايدى» دەگەن ماقال بارىنە بەلگىلى. ماسەلەنىڭ وسى جاعى قالاي؟ ياعني، جاڭا باعدارلاما اياسىندا سالىناتىن باسپانانىڭ ساپاسىن ەستەن شىعارماۋ قاجەت-اق. وسى سالادا مەملەكەتتىك باقىلاۋ شارالارى بار. وعان داۋ جوق. دەگەنمەن، قۇرىلىس سالاسىندا ءالى كۇنگە دەيىن سىبايلاس جەمقورلىق ارەكەتتەرى كوپ. ماسەلەن، «اتامەكەن» ۇلتتىق كاسىپكەرلەر پالاتاسى جاساعان زەرتتەۋگە سايكەس، قۇرىلىس جۇمىستارىن اتقارۋ بويىنشا ۇيىمداستىرىلاتىن مەملەكەتتىك ساتىپ الۋلاردا دەمپينگ ماسەلەسى ۋشىعىپ تۇر. پالاتا ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى ەلدوس رامازانوۆتىڭ ايتۋىنشا، وسى ۋاقىتقا دەيىن 8 مىڭ تەندەر زەردەلەندى. زەرتتەۋگە سايكەس، قۇرىلىس-مونتاجداۋ جۇمىستارى بويىنشا دەمپينگ 34 پروسەنتكە، ال جوبالىق-سمەتالىق قۇجاتتاردى دايارلاۋ سالاسىندا اتالعان كورسەتكىش 72 پروسەنتكە (!) جەتتى. «ماسەلەن، «كازاxستانسكيي ۆودوكانالپروەكت» ج ش س الماتى وبلىسىنىڭ تالعار قالاسىنداعى 300 ورىندىق مەكتەپتى جوبالاۋ قۇنىن 24 ملن تەڭگەگە دەيىن تۇسىرگەن. الايدا ول جۇمىستىڭ ءوز باعاسى 61 ملن تەڭگە بولعان.
سول سياقتى قاراساي اۋدانىندا مەكتەپكە جاپسارلاس قۇرىلىستى جوبالاۋعا تەندەر جاريالاندى. 600 ورىنعا ەسەپتەلگەن نىساندى جوبالاۋ جۇمىستارىنا 54 ملن تەڭگە قاراستىرىلعان بولاتىن. ال «پروممەدكونتراكت» ج ش س باعانى 26 ملن-عا دەيىن ءتۇسىرىپ، تەندەرگە كىرىپ العان»، - دەدى ە.رامازانوۆ كاسىپكەرلەر قۇقىعىن قورعاۋ جانە جەمقورلىققا قارسى كەڭەستىڭ وتىرىسىندا. ونىڭ ايتۋىنشا، استانانىڭ وزىندە باعا دەمپينگى بار. ماسەلەن، ۇلى دالا داڭعىلى (بۇرىنعى حۋسەين بەن تالال - اۆت.) بويىندا ورنالاسقان تۇرعىن ءۇيدىڭ قۇرىلىسى بويىنشا تەxنيكالىق باقىلاۋدىڭ قىزمەت قۇنى 41 ملن تەڭگە دەپ بەلگىلەنگەن بولاتىن. الايدا «VEHI.KZ» ج ش س باعانى 17 ملن-عا دەيىن ءتۇسىرىپ، تەندەردى وپ-وڭاي الىپ كەتتى. «وسىنىڭ ناتيجەسىندە اقشا بارىنشا ۇنەمدەلەدى. جوبا وزگەرتىلەدى، ساپاسىز ماتەريالدار ساتىپ الىنادى. كاسىبي جۇمىسشىلاردى دا تارتۋعا مۇمكىندىك بولمايدى. سودان قۇرىلىستىڭ ساپاسى تومەندەيدى. سول سەبەپتى دەمپينگتىڭ شەكتى كورسەتكىشىن تەزدەتىپ ورناتۋ قاجەت. سونداي-اق، قۇرىلىس سالاسىنداعى مەملەكەتتىك ساتىپ الۋلار بويىنشا تيپتىك كەلىسىمشارتتاردى بەكىتكەن ءجون»، - دەيدى ە.رامازانوۆ. بۇدان بولەك، قۇرىلىس كومپانيالارىنا ليسەنزيانى بەرۋ سالاسىندا ءتارتىپ بۇزۋشىلىقتار از ەمەس. سونىڭ سالدارىنان سانى كوپ، ساپاسى از كومپانيالار كوبەيىپ كەتكەن. رەسمي مالىمەتكە سايكەس، وسى ۋاقىتقا دەيىن قۇرىلىستى جۇرگىزۋگە 29 مىڭ ليسەنزيا بەرىلدى. الايدا بەلسەندى جۇمىس ىستەپ جاتقان كومپانيالاردىڭ سانى 300-گە دە جەتپەيدى. وسىعان بايلانىستى «اتامەكەن» ۇكپ قۇرىلىس كومپانيالارىنىڭ ءبىرىڭعاي ءتىزىمىن جاساۋدى ۇسىنىپ وتىر. وندا ناقتى ءبىر كومپانيانىڭ سالىپ شىققان نىساندارى، ماتەريالدىق-تەxنيكالىق بازاسى، اتتەستاسيادان وتكەن ماماندارى، بۇعان دەيىن قاتىسقان تەندەرلەرى جانە تاعى باسقا اقپارات كورسەتىلۋى شارت. سونىڭ ارقاسىندا ليسەنزيا بەرۋدىڭ اشىقتىعىن قامتاماسىز ەتۋگە بولادى. كومپانيالار اراسىنداعى باسەكە دە قىزا تۇسەدى. ال باسەكە بولسا، ساپا دا جوعارىلايدى. ۇكىمەت الگىندەي ولقىلىقتاردى بولدىرماۋ ءۇشىن باقىلاۋ تەتىكتەرىن كۇشەيتسە. سوندا عانا «7-20-25» باعدارلاماسى اياسىندا سالىناتىن باسپانانىڭ دا ساپاسى جوعارى بولادى دەگەن سەنىم بار. ايتپەسە ءدال وسى مەملەكەتتىك باعدارلامالار بويىنشا سالىنعان باسپانالاردىڭ ساپاسىنا قاتىستى باسىنان داۋ كەتكەن ەمەس. وسى جاعىن دا ەسكەرۋگە تۋرا كەلەدى.
پىكىر قالدىرۋ