بۇعان دەيىن ءدال مۇنشاما سوماداعى قارجىنى حاكەرلىك جولمەن جىمقىرۋ دەرەگى قازاقستاندا تىركەلمەگەن ەدى. كوپشىلىك ۇيىندە وتىرىپ-اق بانك ەسەپشوتتارىنان اقشا ۇرلايتىن قاپتەسەرلەردى تەك شەتەلدىك فيلمدەردەن كورەتىن. ال كومپيۋتەرباستى كۋدينوۆ – قىلمىستىڭ وسى ءتۇرىن قازاقستاندا جۇزەگە اسىرعان بىرەگەي باۋكەسپە. ول 3 جىلدىڭ ىشىندە كوپتەگەن كومپانيانى سازعا وتىرعىزىپ، 328 ميلليون 303 مىڭ 577 تەڭگەنى قولدى ەتتى. سول كەزدىڭ باعامىمەن ەسەپتەسەك، بۇل 2،25 ميلليون دوللارعا جەتەقابىل قارجى بولاتىن، دەپ جازادى Qamshy.kz اقپارات اگەنتتىگى. 

2010 جىلدىڭ 29-شى ناۋرىزى. «ليك-سناب» ج ش س ەلىمىزدەگى ءىرى بانكتەردىڭ بىرىنە 8،5 ميلليون تەڭگە قارجى اۋدارۋ جونىندە سۇرانىم جىبەرەدى. قارجى ينستيتۋتى سەرىكتەستىڭ سۇرانىسىن وتەگەن. ءبىراق كەلەسى كۇنى سول كەزدەگى «كازكوممەرسبانك» اقشا اۋدارىلعان ەسەپشوتتى بۇعاتتاۋعا ءماجبۇر بولدى. وسى ارالىقتا 3 ميلليون 669 مىڭ 400 تەڭگە قولدى بولعان. كەيىن بۇل قارجىنىڭ الماتىداعى بىرنەشە بانكوماتتان الىنعانى ناقتىلاندى.

تۋرا ءبىر ايدان كەيىن، دالىرەك ايتقاندا، ءساۋىردىڭ 28ء-ى كۇنى «سامارا استىق» ج ش س «سەنتركرەديت» بانكىنە 1 ميلليون 72 مىڭ تەڭگە قارجى اۋدارۋ جونىندە ءوتىنىش جولدايدى. بۇل قارجى دا دىتتەگەن جەرىنە جەتە الماعان. ءبىر قىزىعى، «سامارا استىق» كومپانياسى شىعىس قازاقستان وبلىسىندا ورنالاسسا، ونىڭ قارجىسى قاراعاندى قالاسىنداعى بانكوماتتاردان الىنعان ەكەن. ءدال وسى سەناريي بويىنشا 3 جىلدىڭ ىشىندە 15-كە جۋىق كومپانيا بەيمالىم قىلمىسكەرلەردىڭ ارەكەتىنەن زارداپ شەككەن.

ءىز كەسۋشىلەر بۇل قىلمىستى كومپيۋتەرلىك بىلىگى جوعارى حاكەرلەر جاسادى دەپ توپشىلادى. ۋاقىت وتە بەلگىسىز قىلمىسكەرلەردەن زارداپ شەككەن كومپانيالار سانى كوبەيە باستادى. حاكەرلەردىڭ  قارماعىنا ىلىنگەن كومپانيالاردىڭ قاتارىندا «زەرنوۆايا يندۋستريا»، «كومبينات نەرۋدنىح ماتەريالوۆ»،  «دوكتور ۆەب – سەنترالنايا ازيا» سەكىلدى جشس-لاردى ايتپاعاندا، «اتامەكەن اگرو»، «كازاحستان ينجينيرينگ»، «الماتىگورسۆەت» سىندى اكسيونەرلىك قوعامدار دا بار. ال «AGcompany» سەرىكتەستىگى ءبىر ەمەس، ءۇش مارتە حاكەرلەرگە جەم بولعان.

3 جىل بويى ءىرى كومپانيالاردى زار قاقساتىپ كەلگەن قىلمىسكەرلەردى ۇستاۋ پوليسەيلەرگە وڭاي بولعان جوق. تەك 2013 جىلى عانا حاكەرلەردىڭ كىمدەر ەكەنى انىقتالدى. ءقازىر اسا اككى توپتىڭ قىلمىستىق ءىسى المالى اۋداندىق سوتىنىڭ مۇراعاتىندا ساقتاۋلى. ۇزىن-ىرعاسى 50 تومعا جۋىق.

اندرەي كۋدينوۆ

ەندى حاكەرمەن تانىس بولىڭىز. اندرەي كۋدينوۆ 1981 جىلى قاراعاندى وبلىسىندا تۋعان. جوعارى ءبىلىمدى. ايەلىمەن اجىراسقان. كامەلەتتىك جاسقا تولماعان ءبىر بالاسى بار. حاكەرلىك ارەكەتى ءۇشىن 2013 جىلدىڭ 10 جەلتوقسانىندا تۇتقىندالعان. بۇرىن الاياقتىعى ءۇشىن ءىستى بولىپ، شارتتى مەرزىمگە سوتتالعان.

تەرگەۋ دەرەكتەرىنە قاراعاندا، IT تەحنولوگياسىنىڭ بىلىكتى مامانى ارام جولمەن اقشا تابۋ ءۇشىن قاراعاندىدان الماتىعا ارنايى كەلگەن ەكەن. وزىنە سەرگەي زاحاروۆ دەگەن جالعان اتپەن جەكە كۋالىك جاساپ العان ول وسى كۋالىك ارقىلى سەرىكتەستىك اشادى. ءبىراق سەرىكتەستىك قۇجاتتا كورسەتىلگەندەي اۆوكولىكتى جالعا بەرۋمەن ەمەس، مۇلدە باسقا دۇنيەمەن اينالىستى.

قۋلىعىنا قۇرىق بويلامايتىن حاكەر الدىمەن ينتەرنەت ارقىلى «يا – كازاحستانسكيي بۋحگالتەر» قوعامداستىعىنا كىرىپ، ءىرى كومپانيالاردىڭ ەسەپشىلەرىنە اقپاراتتىق حابارلاما جىبەرگەن. ارينە، ءوز اتىنان ەمەس، سالىق كوميتەتىنىڭ، نە بانكتىڭ ماركەتينگتىك ءبولىمىنىڭ اتىنان. ال ەسەپشىلەردىڭ مۇنداي حابارلامانى مىندەتتى تۇردە اشىپ قارايتىنى داۋسىز.

«مىنە، وسىنداي فايلداردى اشقان ساتتەن باستاپ ولاردىڭ كومپيۋتەرى حاكەرلىك شابۋىلعا ۇشىرايدى. دالىرەك ايتقاندا،  «ترويان» ۆيرۋسىمەن زاقىمدانادى. وسى ۆيرۋس ارقىلى حاكەر ەسەپشىنىڭ كومپيۋتەرىندەگى بارلىق اقپاراتتى از ۋاقىت ىشىندە ءوز كومپيۋتەرىنە كوشىرىپ الىپ وتىرعان» - دەيدى بىزبەن اڭگىمەسىندە المالى اۋداندىق سوتىنىڭ سۋدياسى مارال جارىلعاسوۆا. 

ارينە، وندا كومپانيانىڭ ەسەپشوتتارى جانە قانداي بانكپەن جۇمىس ىستەيتىنى، اقشا اۋدارىمدارى تۋرالى كوپتەگەن مالىمەتتەر ساقتالاتىنى بەلگىلى. كۋدينوۆكە كەرەگى دە وسى. مۇنىڭ ءبارىن ءجىتى زەرتتەگەن حاكەر ەندى سول كومپانيانىڭ اتىنان «مىنا ەسەپشوتقا مۇنشا قارجى اۋدارساڭىزدار» دەپ بانككە سۇرانىم حات جولدايدى. بانك ونىڭ ءوتىنىشىن ورىنداعان. ءدال وسىنداي جولمەن كۋدينوۆ 2010 جىلى ءبىر كومپانيانىڭ وزىنەن 40 ميلليون تەڭگەگە جۋىق قارجى جىمقىرعان.

ەڭ ماڭىزدى سۇراق مىناۋ: بانك نەگە كومپانيا ەسەپشىسى مەن حاكەردى اجىراتا الماي قالدى؟ نەمەسە ءوز اتىنان الدەبىرەۋدىڭ بانكتەن قارجى الىپ جاتقانىن كومپانيا ەسەپشىسى نەگە بىلمەدى؟ مۇنىڭ سەبەبى سول، اندرەي كۋدينوۆ بانك پەن كومپانيانىڭ  ءمورتاڭبالارىن اينىتپاي جاساعان. ءتىپتى حاكەردىڭ قولىنان شىققان سالىق كوميتەتىنىڭ جالعان ءمورىن دە شىنايى موردەن ايىرۋ مۇمكىن ەمەس.

كۋدينوۆتىڭ قۇرال-سايمانى

حاكەر ءمور جاساۋ ءۇشىن قاراپايىم قۇرىلعىلاردى پايدالانعان. دەگەنمەن ونىڭ ساپالى جاسالۋى ۋاقىت دالدىگىنە، قۇرىلعىنى تۋرا ۋاقىتپەن قوسىپ-وشىرۋىنە تاۋەلدى. مۇنداي جۇمىس كەزىندە ول ۇنەمى تايمەردىڭ كومەگىنە جۇگىنگەن. كۋدينوۆتىڭ تاجىريبەسى بويىنشا كەز-كەلگەن كۇردەلى ءموردى جاساپ شىعۋ ءۇشىن بار بولعانى 15 مينۋت، 65 سەكۋند ۋاقىت جەتكىلىكتى.

ەندى ارام اقشانى قولعا ءتۇسىرۋدىڭ ەڭ سوڭعى ساتىسى عانا قالدى. ياعني، بانك اۋدارعان اقشانى بانكوماتتان شەشىپ الۋ قاجەت. ساۋىسقاننان ساق حاكەر مۇنداي قادامعا ەشقاشان ءوزى بارماعان. تانىس ادامدارىن دا جىبەرمەگەن. كەرەك كىسىنى ءوزى جاقسى بىلەتىن ينتەرنەت ارقىلى ىزدەگەن.

 «داركماني دەگەن سايت بار. مۇنى پيراتتىق سايت دەسەك تە بولادى. ول جەردە وزىڭە قاجەت ادامدى ىزدەۋ ءۇشىن ءوتىنىش جولدايسىز. ماسەلەن «ماعان مىناداي كىسى قاجەت» دەگەن سەكىلدى. ءبىراق ول جەردە زاڭعا قايشى ماسەلە جونىندە ەشتەڭە ايتىلمايدى. الايدا ۇسىنىسقا كەلىسكەن ادام ونى سەزەدى. ويتكەنى ول سايتتا ۇنەمى زاڭسىز وپەراسيالارعا قاتىستى كەلىسىمدەر جاسالعان» - دەيدى م.جارىلعاسوۆا. 

وسى كەلىسىم بويىنشا اندرەي كۋدينوۆ قىرۋار قارجىنى ۋىسىنا تۇسىرگەن. ارينە، باسىن تاۋەكەلگە تىگىپ، بانكوماتتان اقشا شەشكەن ادامداردى دا رەنجىتپەگەن.

الايدا مۇنداي قيتۇرقىلىقتى جالعىز ادامنىڭ جۇزەگە اسىرا الماسى انىق ەدى. كۋدينوۆتىڭ كوپكە دەيىن كوزگە تۇسپەي كەلۋىنىڭ سەبەبىن ۇزاق ىزدەگەن پوليسەيلەر تاعى ءبىر ادامدى قۇرىقتادى.

مىرزاقان دونەنبايەۆ

ول – مىرزاقان دونەنبايەۆ. 1976 جىلى جامبىل وبلىسىنىڭ شۋ اۋدانىندا تۋعان. تەرگەۋ دەرەكتەرىنە قاراعاندا، مىرزاقان دونەنبايەۆ اندرەي كۋدينوۆتىڭ سەنىمدى سەرىگى بولعان. كومپيۋتەردىڭ ءتىلىن جەتىك بىلمەسە دە، ورتاق ماقساتقا بەل شەشە كىرىسكەن. اسىرەسە بانكوماتتان اقشا شەشەتىن ادامدارمەن  بايلانىسۋ كەزىندە اككىلىك تانىتقان.

بونكاماتتان اقشا العانداردىڭ ءبىرقاتارى مۇنىڭ الاياقتىق ىسپەن قاتىسى بارلىعىن بىلمەسە كەرەك. ولاردى ۇيىمداسقان توپتىڭ مۇشەسى الداۋ ارقىلى كوندىرگەن. «مەنىڭ ءقازىر جەكە كۋالىگىم جوق، سەن اقشا الىپ بەرسەڭ بولدى، اقىسىن تولەيمىز» دەپ قىزىقتىرعان.  

ۇيىمداسقان توپتىڭ ۇزاق تايراڭداۋىنا تاعى ءبىر سەبەپ بار. باستاپقىدا ولار اسا ساق قيمىلداپ، ازداعان سومانى قاناعات تۇتقان. ەگەر ارام اقشاعا قۇنىقپاسا، ءالى بىرنەشە جىلعا دەيىن قولعا تۇسپەۋى دە مۇمكىن ەدى. مىسالى ءبىر كومپانيانى الايىق، حاكەر ونداعى ءىرى كولەمدەگى اقشا اينالىمىن كورىپ وتىردى. ايتالىق، ول كومپانيا ءبىر اپتا ىشىندە 5-10 ميلليون تەڭگە اۋدارىمدار جاساۋى مۇمكىن. حاكەر سول اينالىمنان 1 ميلليون تەڭگەنى جىمقىرساق، اسا بايقالماي قالۋى مۇمكىن دەپ ەسەپتەدى. جانە ونىڭ بۇل ويى بەلگىلى دارەجەدە شىندىققا اينالدى. 

ءبىراق امال نە؟ وڭاي ولجا ادامدى قۇنىقتىرماي تۇرمايدى. حاكەرلەر الماتى مەن قاراعاندىداعى كومپانيالاردان ۇرلاعان قارجىعا دانىگىپ، اتىراۋ، اقتوبە، شىعىس قازاقستان، قوستاناي وبلىستارىنداعى فيرمالارعا دا اۋىز سالدى.

كۋدينوۆتىڭ ءىسى

المالى اۋداندىق سوتى مىرزاقان دونەنبايەۆتى، 6،5، ال اندرەي كۋدينوۆتى 8،5 جىلعا باس بوستاندىعىنان ايىرىپ، جالپى رەجيمدەگى كولونياعا جونەلتتى. ولاردىڭ تۇرمەدەن قانداي ادام بولىپ ورالاتىنىن ۋاقىت كورسەتەر. ءبىر انىعى، قىلمىس الەمىنە تىڭ سۇرلەۋ سالعان حاكەرلەردىڭ ءىسى سوت مۇراعاتىندا ۇزاق جىلدار بويى ساقتالادى.

سانسىزباي نۇربابا