قۇددى ءبىر ادامدار ءومىر ءسۇرىپ جاتقان الەمنەن تىسقارى شىعىپ،ءبىر تىلسىم كۇشكە يە بولعان سەكىلدىمىن.پەندەشىلىك كۇيبەلەڭ قامىنان مۇلدە،ءبىر باسقا تىنىشتىق ورناعان الەمدەمىن.كوز الدىما قىزىلدى،جاسىلدى جارىقتار شاعىلىسىپ،كوزىمنىڭ قاراشىعى تىپتەن ۇلكەيىپ كەتكەن سەكىلدى مە، قالاي ءوزى؟ بۇل جاراتىلىس شەڭبەرىنەن شىعىپ،عالامدىق ومىرگە شىنايى ءبىر كارتيناعا تاماشالاعانداي بولىپ تۇرمىن.ءبارى ءبىز ويلاعاننان الدە قايدا وڭاي.ءبىز كۇتكەننەن مۇلدە بولەك.الگى ءدارىنىڭ كۇشىمە، بۇل نە؟ باسىم اينالىپ،قۇسقىم كەلىپ تىپتەن اياعى اۋىر كەلىنشەك سەكىلدىمىن. تۇك تۇسىنسەم بۇيىرماسىن.توڭا باستادىم...

ءبارى سول، ءبىر ءتىلىم قاعازدى ءتىلىمنىڭ استىنا قىستىرعاننان باستالدى.كەشكى قۇرىم قالانىڭ قىزعان تىرشىلىگى،وسى كەزدە ءسال تىنىشتىققا  بولەنەدى.جۇمىستىڭ جۇمىر پەندەنى شىر كوبەلەك ءيىرىپ،قورەكتەنۋگە دە ءسال بولسىن ۋاقىت بەرەتىن ءسات وسى، اقشام مەن قۇپتان اراسى.ءوزىمدى دايارلاعانداي،اسقازانىمدا ءبىر قالدىق جوق.كۇنى بويى وزىمدىك ماقساتىما جەتەم دەگەن جەلىكپەن تۇسكى،كەشكى اس ءىشۋدى دە ۇمىتىپ كەتىپپىن.شىن مانىندە بۇل ءدارىنى ۇرتتاردىڭ الدىندا اسقازان دايىن بولۋى قاجەت ەكەن.قالالىق ەلىكتىڭ سوڭىندا جۇرگەن جولداستارىم بار.ماعان دا ولارمەن قىدىرعان ۇنايدى.اۋىلدىڭ قورا-قوپساسىنان باسقا دۇنيە كورمەگەن اۋىلدىڭ جىگىتىنە،تۇنگى كلۋبتار تاڭسىق ەمەس،كەرىسىنشە ەلىرتىپ-ەرتەتىنى بەسەنەدەن بەلگىلى.

قاسىمداعى جولداستارىمنىڭ باسىم بولىگى داۋلەتتى وتباسىدان شىققاندىقتان مىنەتىن تەمىر تۇلپارلارى دا وتە قىمبات .ءبىراق قىلعان ەڭبەگىمنىڭ ارقاسىندا مەندە ولاردان قالىسپاي جىگىتتىڭ قازىرگى سەرىگىن العانمىن.جامان كولىك ەمەس.بارلىعىمىز ءوزىمىز ءبىلىم العان ۋنيۆەرىمىزدىڭ جانىنا ادەتتەگىدەي جينالامىز.بىر-بىرىمىزبەن ءازىل قالجىڭى بار امانداسىپ.ءوزارا ءبىر ەكى ادامنان ءبولىنىپ اڭگىمەلەسە باستادىق.اڭگىمەلەرىنىڭ توركىنىنە قاراسام بۇگىنگى كەش كوڭىلدى وتەتىن سەكىلدى.وزدەرىنىڭ قۇرعان جوسپارلارى بار ەكەن.بارلىعى ءبىر شەڭبەرگە تۇرا قالىپ ءبىر بالەنى اۋىزدارىنا سالا باستادى.باسىندا زارەزاپ بولعانىم راس.ءبىراق مەن ءوز دوستارىما سەنەمىن.ولار ءيتتىڭ ق ۇلى يتاقاي ادامدار ەمەس،جانە كورىنگەن جەردەگى قوقىستى اۋىزدارىنا سالمايتىنىن دا بىلەمىن.

مەندە ءبىر ءتىلىمىن اۋزىما سالدىم.باسىندا قىشقىلداۋ ءبىر ءدامى ءتىلىمدى جانسىز ەتكەندەي بولدى.قاسىمداعىلاردان بۇل وسىلاي بولۋى كەرەك پە دەپ سۇراپ قويامىن.ءيا، ءيا دەپ ىرجالاڭدايدى.ماقۇل دەگەندەي كوزىمدى قايتا قايتا جىپىلىقتاتامىن.ارامىزدا ءدىن جولىنداعى باۋىرىمىز بار ەدى.ول دا ءدامىن كوردى.ساناۋلى مينۋتتاردان كەيىن اۋىزىمداعى جاعىمسىز قىشقىلدى ءدامدى شىداي الماي كەتتىم.تۇكىرىپ تاستادىم.

تۋرا 40 مينۋتتان كەيىن باستالدى ءبارى.كولىگىمە كىرىپ ەسىمدى جينايىن دەپ كۇندىزگىدەن قالعان كولادان ۇرتتادىم.سۋدىڭ قانداي فورمۋلادان جاسالىپ،قانداي ادام ورگانيزمىنە قانداي زيانى تيەتىنى باسىما كەلدى.سىزدەرگە وتىرىك ماعان شىن،مەن قايدان بۇل اقپاراتتى بىلەتىنىمە تاڭ قالدىم.ءبىر كەزدە كولىگىمنىڭ ارتقى ەسىگىنەن اناۋ نامازحان دوسىمىز كەلىپ وتىردى.ءتۇرى قاشىپ كەتكەن.قورقىپ وتىرعان سەكىلدىمە.مەنەن سۋ سۇرادى.قولىمداعى سۋسىندى ۇسىنىپ،مەنەن جاقسى ءبىر اۋەن قويشى دەپ ءوتىندى.ايتقان ءوتىنىشىن ورىنداپ راديوعا باستىم.امەريكانىڭ ءانشىسى «دجاستين بيبەردى» بىلەتىن بولارسىزدار.سونداعى ءار اۋەننىڭ ءريتمىن،ىرعاعىن بۇگە-جۇگەسىنە دەيىن ءتۇسىندىم.ءار نوتادان ءلاززات الدىم.قانشا تىرىسقانمەن اعىلشىن ءتىلىن ۇيرەنە الماي ءجۇر ەدىم.ءبىراق، بۇعان دەيىن ارنايى كۋرستتارعا قاتىسقانمىن.ومىرىمدەگى وقىعان كورگەن بارلىق اعىلشىن سوزدەر باسىما لەزدە كەلدى.تىپتەن اناۋ اعىلشىننىڭ جاس ءانشىسىنىڭ نە تۋرالى ايتىپ تۇرعانىن ءتۇسىنىپ تۇرعان سياقتىمىن.ءوز كوزىمە ءوزىم سەنبەدىم.قاسىمداعى دوسىما مەن اعىلشىنشا 100 پايىز ءتۇسىنىپ تۇرمىن دەپ ايتسام.دوسىمنىڭ كوزى شاراناسىنان شىعىپ كەتەردەي بولىپ وتىر ەكەن.ەكى يىعىنان  قاتتى ۋقالاپ كىشكەنە ەركىن وتىر نە بولدى دەدىم.ماعان ول:

-قاراشى مەنىڭ جانىمدا وتىر.مەن نەستەيمىن ەندى دەدى.

-وي قوي،كىم؟

ء-ىبىلىس.قۋىپ جىبەرشى شاماڭ كەلسە-دەپ، ىركىلىپ-ىركىلىپ جاۋاپ قاتتى.

-قوي باۋىرىم،ەشكىمدى كورىپ تۇرعان جوقپىن.بۇل تەك سەنىڭ ويىڭنان شىققان دۇنيە.

دەدىمدە ءوز سوزىمە ءوزىم ويلانىپ قالدىم.شىنىمەن-اق بۇل مەنىڭ ىشكى ويىمعوي.سودان باستالدى ءبارى.نە ويلايمىن سول دۇنيە باستان اياق كوزىمە ەلەستەپ،باسىما بۇرىن سوڭدى كەلمەگەن دۇنيەلەر كەلدى.قۇداي ساقتاي كور.قانشالىقتى اقىماقتىڭ جۇمىسىن جاساپ جۇرگەنمىن.قاراپايىم عانا نارسەلەردىڭ بايىبىنا بارمايدى ەكەنبىز اۋ.ءوزىمدى «ۆۋندەر كينگ» سەزىندىم.ءبارى وپ-وڭاي.

ءبىرىنشى،ويىمدا جۇرگەن ماقساتتارىمدى ويلادىم.جەردەن جەتى قويان تاپقانداي قۋاندىم.ەكى ەزۋىم ەكى جاقتا قۋانىشىمدا شەك جوق.مۇنداي ءوزىمدى جەڭىل سەزىنگەن كەزىم بولعان ەمەس.ومىردەن ءلاززات الۋ دەپ وسىنى ايت.ءار ساتىنەن،دالادا جۇقالاپ جاۋىپ تۇرعان جاڭبىردىڭ تامشىسىن كوردىم.نەدەن قالاي شىعاتىنىن سەزدىم.ادام ايتسا سەنگىسىز.ءيا،اللا جەتى كۇندە جاراتقان جۇمىر جەردىڭ قۇپياسى وسى ەكەن اۋ دەپ،ويىما نەشە ءتۇرلى بالەلەر ءتۇستى.جۇرەگىم وسىنشالىق سابىرلى،ويىمنىڭ وسىنشا جيناقى بولعانىن وسى جاسىما دەيىن  كورگەن ەمەسپىن.بۇل نە بولدى تەگى...اللا... وسى ءسوزدىڭ ارى قارايعى تۇڭعيىققا مالتىدىم.ءيا،اللا ساقتاي كور ءبىراق مەن وندايدى ويلاۋعا حاقىم جوق.ءبىراق ونداعى پايىمدى،تۇسىنىكتى قاعازعا تۇسىرمەياق قويايىن.

ويىمنىڭ سان-ساققا كەتكەنى سونشالىقتى ءومىردىڭ ءمانىن ىزدەدىم.وتە قيىن پروسەس.باسىمداعى تامىرلار ءىسىنىپ جارىلاتىن سياقتى.ايناعا قاراعان ەدىم،كوزىمنىڭ باسقا تۇسكە قۇبىلعانىن كوردىم.تەك ويلاعان ويىمنىڭ تۇبىنە جەتكىم كەلدى.ۋاقىتتى العا جىلجىتىپ كورگىم كەلدى.بەكەر-اق ىستەدىم.ءدال سول جاعداي اۋىر ءتيدى ماعان.تىزەلەرىم دىرىلدەپ،مويىننان تومەن مەنىڭ ەركىمە ەندىگى باعىنبايدى.تەك ءبىر ورىندا قوزعالماي قاتقان مۇسىندەي وتىردىم دا قالدىم.كوز الدىمداعى جايتتار دا كورىنبەي كەتتى.بۇل كەزدە ساعات 00:20 ەدى.

-قۇداي-اۋ،بۇل نە بولدى؟ جانىمداعى ادامدار قايدا؟ مەنىڭ وتباسىم قايدا؟ جالپى مەن قايدامىن ءوزى؟ تۇسىنسەم بۇيىرماسىن.وزىمنەن ءوزىم قورقا باستادىم.جان جاعىما قاراي المايمىن.بەينە ءبىر سامال جەل سياقتى جەپ-جەڭىلمىن،ءبىراق كوزىم جابىق.مەن ءوزىمدى كوردىم، مەن بۇل دەنەدە ەمەسپىن.وتباسىمدى كوردىم،بالامدى كوردىم، نەمەرەمدى كوردىم.ساقتاي كور،مەنى جەرگە تاپسىرعانىن كوردىم.قالاي بولعانى؟ بۇل الەمگە مەنىڭ قايتقانىمنان ەش شىعىن كەلمەيدى ەكەنعوي.مەن وسىندا ءومىر سۇرەتىن ءبىر جاندىك ەكەنمىنعوي.مەن قايتقاندا ءتىپتى ءبالالارىمنىڭ  كوزىنەن ءبىر تامشى دا قۇلامادى.سوندا قالاي،نەنىڭ نىشانى بۇل.سودان كوڭىلىم قالىپ،ارى جىلجىدىم.ارعى جاعى تىپتەن قورقىنىشتى.وسى ءۇشىن سوندا جانتالاسىپ جۇرمىزبە؟ قايران قينالىپ،جانىمدى جەگەن ساعاتتارىم اي،جىلدارىم اي.وكىندىم،شىن وكىندىم.

الدىڭعى عاسىرىمىز جاقسى بولار اۋ دەپ،بار شامامدى جيناپ تاعى العا 50 جىلعا سەكىرگىم كەلدى.تەك ارى قارايعىسى تىپتەن قورقىنىشتى.تامىردا بۇلكىپ تۇرعان قانىمنان تاراعان ۇرپاقتارىمدى كورە المادىم.تىپتەن قازاق دەگەن اتتى تابا الماي ساندالدىم.كەشىرىڭىزدەر.بۇل مەنىڭ ۇلتىمدى ءسۇيىپ ايتقانىم ەمەس،بۇل ءسوز ارقىلى ءبىر ءىلىپ الارلىق ەستەلىك ىزدەدىم.اتتەگەن-اي ءبارى بەكەر.مەنىڭ اتا-انام قايدا،بالالارىم قايدا،دوستارىم شە؟ قانداي دارمەنسىز ەكەنىمدى ءتۇسىندىم.ءومىر- سوندا وسىما سەنىڭ قۇپياڭ؟- دەپ سىبىرلايمىن ىشتەي.ايعايلايىن دەسەم داۋىسىم جوق.مۇلدەم جوق.

ميىمنىڭ جەتكەن جەرى وسى بولدى.ارى قاراي باتىلىمدا،كۇشىمدە جەتپەيدى ەكەن.السىرەدىم.سودان بارىپ ارتقا قايتقىم كەلدى.بارلىق جانىما جاقىن ادامداردى ەسىمە تۇسىرگىم كەلدى.ەشكىم جوق.جاپاندا جالعىز قالدى دەپ وسىنى ايت.انا دەگەن ەسىمگە قانشا ايدار تاقساقدا ارتىق ەتپەيتىنى بەلگىلى عوي.وسى ەسىممەن قازىرگى كەزگى جاسىما كەلدىم.ءبىراز وتىرىپ،ارتقى ومىرىمە قايتقىم كەلدى،تاريحىمدى كورگىم كەلدى.قايدام،وتكەنگە ورالا المايدى ەكەنبىز.بولعان بارلىق جاعداي،ۋاقىتتىڭ ەنەرسياسىمەن كوزدەن عايىپ بولادى ەكەنعوي.

كوزىمدى اشسام ساعات 5:36 مينۋت كەتىپتى تاڭ سىعىرايىپ اتىپ كەلەد.جانىم وزىمە قايتىپ كەلگەندەي،جۇرەگىم الىپ-ۇشىپ ءمازبىن ايتەۋىر.ارتقى ورىندىققا قاراپ ەدىم،نامازحان باۋىرىم ۇيىقتاپ جاتىر ەكەن.جان-جاعىما قاراسام ەشكىم جوق.ءسىرا،ءبارى ۇي-ۇيلەرىنە قايتىپ كەتكەن اۋ.نە بولعانى بارلىعى كوز الدىمدا تۇر.ءبىراق سەنگىم كەلمەيدى.وتە اۋىر جاعداي.كولىگىمنىڭ ىشىندەگى ءبىر شەتى سىنعان ايناعا قاراپ ەدىم،كوزىم قىزارىپ،كوزىمنەن قان اعىپ تۇر ەكەن.شاماسى جىلاعانمىن-اۋ.جاسىم تاۋسىلىپ قانمەن شايىلعانبا،تۇسىنسەم بۇيىرماسىن.ءتۇسىم بولدى ما الدە...

قاسىمداعى دوسىمدى وياتىم ونى ۇيىنە جەتكىزىپ تاستادىم.ءوزىم ۇيگە ازەر كەلىپ،نە بولعانىن تۇسىنگىم كەلدى.السىرەگەنىم سونشالىق،ەشتەڭە ىستەۋگە زاۋقىم جوق،ۇيقتايىن دەپ ەدىم ۇيقى جوق.مەڭىرەۋ ادامداۋ جاتىسىم مىناۋ.

تاڭەرتەڭ 8:00 دە ۇيىقتاپ كەشكى ساعات 20:00 دە ءبىراق تۇردىم.ءيا اللا ءتۇسىم دەيىن دەسەم،ءوڭىم بولعان.ويىم دەسەم وندايدى ويلايتىن مەندە قايدان ءبىلىم بولسىن.تەك ەسىمدە بولعان وقيعا بولىپ قالدى.بىردەن عالامتوردى اقتارىپ قاراپ ەدىم،مەن كورگەن ءتىلىم قاعاز «لسد نەمەسە نتز»دەپ اتالادى ەكەن.1938 جىلى شۆەسارلىق البەرت حوفمانن ەسىمدى عالىم ديەتيلاميد ليزەرگەندى كيسلوتاعا زەرتتەۋ جاسايدى ەكەن.بۇل ءدارى قازىرگى تاڭعا دەيىن زەرتتەلمەگەن،قۇپيا تۋىندى بولىپ سانالاتىنىن ءبىلدىم.الەمنىڭ باسىم ەلدەرىندە قولدانۋعا تيىم سالىنعان پسيحودەليكتى ءدارى بولىپ بەكىتىلگەن.ءبىراق،ادامعا قانداي زيانى بارىن ەش عالىم انىقتاپ دالەلدەي الماعان.بار اقپاراتتارعا سۇيەنسەك بۇل ءدارىنىڭ كومەگىمەن حح عاسىرلاردا ءبىرتالاي الەمدىك جاڭالىق اشقان عالىمدار تۋىندىلارىن ويلاپ تاپقان فرەنسيس كريكتان باستاپ،كەرري مۋلليس،بيلل گەيتس تان اياقتاساق بارلىعى دەرلىك وسى كۇشتىڭ ارقاسىندا جەتىستىكتەرىنە جەتكەندەرىن مويىنداعان.ال 1940 جىلى امەريكا ەلىندە بۇل ءدارى حالىق اراسىندا ەركىن تۇرىندە ساتىلا باستاعان،ءدال سول ساتتە حالىق تاراپى ءبىر جۇيەگە باعىنباي،باسىم بولىگى كوتەرىلىسكە شىعىپ،بۇلىك شىعارادى.شاماسى كوزدەرى اشىلعان بولۋى كەرەك.سودان بارىپ اقش باسشىلىعى بۇل دارىگە زاڭ تۇرعىسىندا ءۇزىلدى كەسىلدى تيىم سالعان.ال عالىمداردىڭ پىكىرىنشە بۇل ءدارىنىڭ ادام دەنساۋلىعىنا ەشقانداي زياندىعى بايقالماعان،تىپتەن تاۋەلدىلىك تە جوق.وسى ورايدا ءبىر سۇراق باسىمدى توقىلداتقانى،نەلىكتەن ادامدى ۋلايتىن ىشىمدىك،تەمەكى سەكىلدى اۋىر اۋرۋلاردىڭ اتاسى ورتامىزدا سايراڭداپ ءجۇر دە وسىنداي پرەپوراتقا تيىم سالىنعان.الدە باسشى توپقا اقىلدى حالىقپەن جۇمىس ىستەۋ قيىنعا تۇسەمە؟ارينە،سول جاعدايدان كەيىن مەن تاعى سول ءدارىنى تاۋىپ ءىشىپ كوردىم ءبىراق،اسەر بولمادى.سويتسەم ادامعا ول ءبىرىنشى سەانسىندا عانا اسەرىن بەرەتىن كورىنەدى.ەشتەڭەگە وكىنبەيمىن.قايتا العانىم كوپ.ال مەن بارىپ كەلگەن الەمگە 10000 ادامنان 4 ەۋى عانا بارۋ بۇيىرعان ەكەن.ولاردىڭ ىشىندە قايتا ورالماي قالعاندارى دا كوپ.مەن كورگەن باسقا الەم مەنىمەن بىرگە ءومىر بويى قالادى،ءقازىر كەي ساتتەرى ورىندالعانىنا كوزىم كۋا.ال سول كەزدە ويلانعان جەتىستىككە جەتەر جوسپارلارىمدى ۇمىتىپ تا قالدىم،ەسىمە تۇسىرگىم كەلدى.بولمادى.

ۋاتحان قابىلتاي ۇلى

جۋرناليست