ەلەستەتىپ كورىڭىزشى. كىتاپ دۇكەنىنە كىردىڭىز، ىزدەگەن قازاقشا كىتابىڭىزدى وپ-وڭاي قولعا ءتۇسىردىڭىز. سەبەبى ءسىز تەك قازاقشا كىتاپتار ساتاتىن دۇكەنگە كىرىپ تۇرسىز، وندا قالاعان جانرداعى قازاقشا كىتابىڭىزعا قول جەتكىزەسىز. ءدىن دەيسىز بە، ادەبيەت، تاريح، جاراتىلىستانۋ باعىتى، موتيۆاسيالىق كىتاپ دەيسىز بە، ءبارى تابىلادى. ءيا، قازاقستاندا، الماتى قالاسىندا ءدال سونداي دۇكەن بار. ون جىلعا جۋىق كىتاپ ساۋداسىمەن اينالىساتىن الماس شايكەن بىلتىر تەك قازاقشا كىتاپتار ساتاتىن Qazyna ءۇيىن اشىپ، ءىسىن دوڭگەلەتىپ كەلەدى. بۇل سالانىڭ جەمىستى بولارىنا كاسىپكەر سەنىمدى. كىتاپ ساۋداسىنىڭ قىر-سىرىن الماس شايكەن Qamshy.kz اقپارات اگەنتتىگى تىلشىسىنە ايتىپ بەردى.
قازاقشا كىتاپتار نارىعى قالىپتاسپاعان
– كىتاپ ساۋداسىن قالاي باستادىڭىز؟
– بۇعان دەيىن سان سالادا جۇمىس ىستەدىم. ءتۇرلى كاسىپتى مەڭگەرىپ ءجۇرىپ، ءوزىم سۇيەتىن ءىستى ىزدەدىم. كوپ كىتاپ وقىدىم، اسىرەسە، ءوزىن-وزى دامىتۋعا ارنالعان كىتاپتارعا قىزىقتىم. ءسويتىپ، جانىما جاقىنى كىتاپ ەكەنىن ءتۇسىندىم. نەگىزىنەن كىتاپ نارىعىندا جەتى جىلدان استام ۋاقىت ءجۇرمىن. العاشىندا ورىسشا كىتاپتاردى ساتىپ ءجۇردىم، ولاردىڭ تەز وتەتىنى بەسەنەدەن بەلگىلى. ءبىراق ەگەمەندەگىمىزگە 27 جىل تولدى، نەگە ءبىر دە ءبىر قازاقشا كىتاپ دۇكەنى جوق دەگەن وي مازالايتىن. «مەلومان»، «كنيجنىي گورود»، «گۋلياندا» سىندى دۇكەندەردە قازاق كىتاپتارى سورەنىڭ ءبىر بۇرىشىندا تىعىلىپ تۇرادى. قازاق كىتاپتارىنا بايلانىستى كەڭەس بەرەتىن ادامدى تاپپايسىڭ. الدىڭا 3-4 كىتاپتى لاقتىرا سالادى. ونىڭ ۇستىنە ەل اراسىندا «قازاقشا كىتاپتار وقىلمايدى، ساتىلمايدى» دەگەن ستەرەوتيپ قالىپتاسقان. بۇل ستەرەوتيپتى جوققا شىعارىپ، تەك قازاقشا كىتاپتار ساتاتىن دۇكەن اشۋ ويىما كەلدى. بىلتىر ناقتى شەشىمگە كەلىپ، 2017 جىلدىڭ كوكتەمىندە ءىسىمدى باستاپ كەتتىم. ماعان ەڭ العاش بولىپ قولداۋ كورسەتكەن يۋنەسكو-نىڭ ۆيسە-پرەزيدەنتى عاني بەيسەنبايەۆ دەگەن ازامات بولدى. ويىمدى بىردەن قۇپتاي كەتتى، دۇكەننىڭ اشىلۋىنا، ءىشىن كىتاپپەن تولتىرۋعا ۇلكەن قولعابىس ەتتى.
– ءىستى باستاردا قيىندىقتار كەزدەسكەن بولار؟
– ءيا، العاشىندا «مەلومان» دۇكەندەرى سەكىلدى كىتاپتاردى سورەلەرگە ءتىزىپ قويا سالامىن دەپ ويلادىم. ءبىراق قازاق كىتاپتارىن جيناۋ قيىن بولدى. بىرىنشىدەن، قازاقشا باسپالار كىتاپتاردى جۇيەلى تۇردە شىعارمايدى. كىتاپ ساتۋ پروسەسىندە قازاق كىتابى نارىعى قالىپتاسپاعان. حالىقتىڭ سۇرانىسى بار، ءبىراق باسپالاردىڭ جۇمىس ىستەۋ ءۇردىسىنىڭ مەحانيزمى قالىپتاسپاعان. سىنىق مەحانيزم سەكىلدى. الايدا قيىندىققا توتەپ بەردىك. عاني بەيسەنبايەۆ، ءادىل قويتان، قونىسبەك بوتباي، راۋان كەنجەحان ۇلى، باقتىگۇل ماحانبەت، روللان سەيسەنبايەۆ سىندى اعا-اپكەلەرىمىزدىڭ كومەگىمەن بارلىق قازاقشا كىتاپتاردى مەيلىنشە ىزدەپ تاۋىپ، سورەلەرگە تىزدىك. ءۇيدىڭ ءىشىن ارلەدىك، كىتاپ وقۋعا ىڭعايلى ورىندىقتار مەن ۇستەلدەر قويدىق. مۇنداعى بار كىتاپتاردى جەتى جارىم اي بويى ىزدەدى. سونىڭ وزىندە كوپ كىتاپ جوق.
باستى ماقسات – بار قازاقتى باي ەتۋ
– قازاقشا كىتاپتاردىڭ وتەتىنىنە، كوپ وقىلاتىنىنا سەنىمدىسىز بە؟
– 2017 جىلعى ساناق بويىنشا قازاقستاندا 11 ميلليون قازاق بولعان ەكەن. ونىڭ ەكى جارىم ميلليونى ورىسشا مۇلدەم تۇسىنبەيدى نە كوممۋنيكاسيادا پايدالانبايدى. ياعني ءقازاقتىلدى كىتاپتارعا سۇرانىس بار.
قازاق قاشان دا ءوز مۇرالارىمەن ماقتانىپ وتىرادى. ابايدى، ءاليحاندى ايتىپ، ءبىر مارقايىپ قالادى. ال سول قازاققا قىزمەت ەتكەن تۇلعالاردى تەكتىلىككە نە جەتەلەدى، كوركەم مىنەز قالىپتاسۋىنا نە اسەر ەتتى؟ مۇنىڭ جاۋابى بىرەۋ: ول – ءبىلىم. بۇگىندە اۋزىمىزدىڭ سۋى قۇرىپ، اتا-بابالارىمىزدى ماقتاپ جۇرە بەرگەننەن ەشتەڭە ونبەيدى. ءوزىمىز دە تۇلعا بولىپ قالىپتاسۋ ءۇردىسىن ويلاستىرۋىمىز كەرەك. تۇلعا بولىپ قالىپتاسۋىڭىزعا كىتاپ تاپتىرماس مۇمكىندىك بەرەدى. ال قازاققا قىزمەت كورسەتۋدە قازاقشا كىتاپتاردىڭ ماڭىزى زور.
سونىمەن قاتار مۇندا تەك كىتاپ ساتىپ قانا قويماي، ءتۇرلى كەزدەسۋلەر وتكىزىپ، جاستاردىڭ باسىن قوسىپ، بەلگىلى ءبىر ورتا قالىپتاستىرۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز. وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ كىتاپقا، تەكتىلىككە قۇمار بولۋىنا اتسالىسقىمىز كەلەدى. بولاشاقتىڭ كورىنىسى مىناداي: كەدەيلەردىڭ ۇيىندە ۇلكەن تەلەديدار بولادى، ال بايلاردىڭ ۇيىندە ۇلكەن كىتاپحانا بولادى. باستى ماقسات – بار قازاقتى باي ەتۋ.
ماسەلەن، مىنا دۇكەندە 100 تومدىق «بابالار ءسوزى» جيناعى بار. ال ءدال وسىنداي جيناق ەشبىر ەلدە جوق. ءار قازاق وپ-وڭاي باي بولا الادى. تەك ءبىر-اق قادام – قازاقشا كىتاپتاردى كوپ وقۋ، كىتاپحانا قورىن قازاق كىتاپتارىمەن تولىقتىرۋ.
العاشىندا نامىسىم ويانىپ اشقان بۇل ىستەن بۇگىندە الارىم كوپ ەكەنىن تۇسىنەمىن. دۇكەنگە كىرگەن سايىن ءبىلىمنىڭ شىڭىنا ورلەي بەرەمىن، ال ول شەكسىز. سوندىقتان بۇل دۇكەن دە ماڭگىلىك جۇمىس ىستەۋى كەرەك.
«جاس اۆتورلارعا قولداۋ كورسەتەمىز»
– جالپى بۇگىنگى جاستار قانداي سالانىڭ كىتاپتارىنا قىزىعۋشىلىق تانىتادى؟
– بۇگىندە حالىق اراسىندا ءوزىن-وزى دامىتۋ كىتاپتارى كەڭىنەن تارالىپ جاتىر. ءبىر جىلدىڭ ىشىندە كامشات بەكجىگىت قىزىنىڭ «ويىڭدى وزگەرت، ءومىرىڭدى وزگەرت» كىتابىنىڭ 25 مىڭ داناسى ساتىلىپ كەتتى. مۇنىڭ ءوزى – ۇلكەن بەلگى. حالىق ءقازىر شولدەپ وتىر. ال ءبىز سول حالىقتىڭ سۇرانىسىنا ساي قىزمەت اتقاراتىن ورىنعا اينالۋدى ماقسات تۇتتىق. حالىقتىڭ ساپاسىن ارتتىرىپ، تەكتىلىگىن، اقىل-پاراساتىن، ءوي-ورىسىن كەڭەيتەتىن كىتاپتاردى ەلىمىزدىڭ ءار وڭىرىنە تاراتساق، جارقىن بولاشاقتىڭ كەپىلى – سول. مۇنداي جىلدامدىقپەن اۋىل-اۋىلعا تارالىپ كەتۋى قازاق قوعامىنىڭ قازاقشا موتيۆاسيالىق كىتاپقا قاتالاپ، سۋساپ تۇرعانىن بىلدىرەدى.
سونىمەن قاتار، ەلەكتروندى كىتاپتار جۇيەسى دامىعان. ياعني دۇكەنىمىزدىڭ ءموبيلدى قوسىمشاسى بار. بۇگىنگى اۆتورلارىمىزدى كوبى «كىتاپتارىمىز وتپەيدى» دەپ ولايدى. ءبىزدىڭ ماقسات – سونداي اۆتورلاردى قولداۋ. ماسەلەن، جاس اۆتور تالپىنىپ كىتابىن جازادى. ءبىز ونى ەلەكتروندى جۇيەگە تەگىن شىعارامىز. وقىرمان ول اۆتوردىڭ كىتابىن تەگىن وقي الادى. كىتاپتىڭ 10-15 پايىزىن وقىعان سوڭ «كىتاپتى باعالاۋ تەرەزەسى» شىعادى. سول ارقىلى وقىرماننىڭ الگى كىتاپقا دەگەن قىزىعۋشىلىعىنىڭ بار-جوعىن بايقايمىز. بۇل، ءبىر جاعىنان، بۇگىنگى زامانداعى جانرلاردىڭ قالىپتاسۋىنا ىقپال ەتەدى. ەكىنشىدەن، اۆتور ونلاين رەجىمدە ءوز كىتابىنىڭ قانشالىقتى وقىلىپ جاتقانىن، قالاي باعالانىپ جاتقانىن كورە الادى. ءموبيلدى قوسىمشا ارقىلى وقىرمان دا كىتاپ ۇيىنە قاتىستى بار جاڭالىقتان حاباردار بولادى. ءسويتىپ بەلگىلى ءبىر ورتا قالىپتاسادى. وسى ءۇردىس ارقىلى جاڭا اۆتورلارعا قولداۋ كورسەتىپ، جاعداي جاسايتىن الاڭ قالىپتاستىرامىز.
Qazyna جايلى. وقىرماندى وزىنە تارتۋ ءۇشىن...
«Qazyna – كىتاپ ساتاتىن دۇكەن ەمەس، ءۇي»، – دەيدى الماس شايكەن. سەبەبى وندا كىرگەن ادام ءوز ۇيىنە كىرىپ كەلگەندەي سەزىنۋى ءتيىس. Qazyna كىتاپ ءۇيىن قۇرۋداعى باسشىلىقتىڭ ناقتى ماقساتى تومەندەگىدەي:
•قازاقستاندا مەملەكەتتىك تىلدەگى تولىققاندى كىتاپ دۇكەنى مۇلدەم جوق. Qazyna-نىڭ باستى كونسەپسياسى – «تەك قانا قازاقشا».
•بۇگىندە قازاق كىتابى نارىعى زامان تالابىنا ەندى عانا ىلەسىپ كەلەدى. Qazyna 40-قا جۋىق باسپا، 50-گە جۋىق اۆتورمەن كەلىسىمشارت ارقىلى جۇمىس ىستەپ وتىر. قازىرگى تاڭدا قازاق كىتاپتارىنىڭ تيراجى 5000 دانا عانا. ونىڭ ءوزى قازاقستانداعى بۇكىل جوعارعى وقۋ ورىندارى مەن كىتاپحانالارعا ۇلەستىرىلەدى. ال ءوزى ساتىپ الىپ وقىعىسى كەلەتىن ەرىكتى وقىرمان ءۇشىن نارىقتا كىتاپ جوق. Qazyna-نىڭ ماقساتى – جەكە كىتاپحانا قورىن قالىپتاستىرعىسى كەلەتىن وقىرمان نەمەسە ىزدەپ ءجۇرىپ وقيتىن وقىرمان بولۋى مۇمكىن. سونداي وقىرماندار ءۇشىن كىتاپتىڭ قولجەتىمدىلىك مۇمكىندىگىن ارتتىرۋ.
«ۆيرتۋالدى الەمدەگى قازاق حالقىنىڭ ستاتيستيكاسىنا كوز جۇگىرتەتىن بولساق، ءمونوتىلدى دەپ ەسەپتەلەتىن ادامداردىڭ كوبى تەك قازاق تىلىندە ءان شىرقايتىن ەسترادا جۇلدىزدارىنىڭ پاراقشالارىنا تىركەلەدى. قايرات نۇرتاستىڭ وزىنە 2،6 ملن ادام تىركەلگەن. سونىڭ 2 ميلليونى قازاق تىلىندە ەركىن سويلەيدى. دەمەك بىزدە اۋديتوريا بار. ەڭ باستىسى – كىتاپ ءيميدجىن قايتا كوتەرىپ، كىتاپ وقۋ مودا ەكەنىن وقىرمانعا سەزىندىرۋ»، – دەيدى الماس.
كاسىپكەردىڭ ويىنشا، كىتاپتىڭ مۇقاباسى ادامدى باۋراپ تۇرۋى كەرەك.
ماسەلەن، مىناۋ – ومار جالەل ۇلىنىڭ «حارەكەت» كىتابى. كەز كەلگەن وقىرمان كىتاپتىڭ ءىشىن اشپاس بۇرىن ونىڭ مۇقاباسىنا ءمان بەرەدى. مۇنى بىلگەن Qazyna ءۇيىنىڭ قىزمەتكەرلەرى وقىرمانىن باۋراپ الاتىن مۇقاباداعى ديزايندى وزدەرى ويلاپ تاپقان. ابايدىڭ «تولىق ادام» كونسەپسياسىن بىلگەن وقىرماننىڭ كوزى بۇعان بىردەن جەتەر. ال بىلمەگەنى قىزىعۋشىلىق تانىتادى.
«اقىل، قايرات، جۇرەكتى بىردەي ۇستا، سوندا تولىق بولاسىڭ ەلدەن بولەك»، – دەگەن اباي ولەڭىندەگى سوزدەر مۇقابانىڭ ءمانىن تولىق اشىپ تۇرعانداي. سۋرەتىنە قاراپ كىتاپتىڭ نە تۋرالى ەكەنىن دە ۇعىنۋ قيىن ەمەس.
بۇگىندە قورىندا 400-گە جۋىق اتالىم بويىنشا 20 مىڭ دانادان استام كىتاپ بار Qazyna كىتاپ ءۇيى رەسپۋبليكا كولەمىندە ءوز جۇمىسىن جۇرگىزىپ كەلەدى.
رامازان. Qazyna سىيلىعى
– گريگوريان كۇنتىزبەسىنە سايكەس بەلگىلەنگەن جاڭا جىل قارساڭىندا دۇكەندەر ءتۇرلى سىيلىقتارعا تۇنىپ تۇرادى. ءتۇرلى-تۇستى جىلتىراقتار كوزدىڭ جاۋىن الادى، بالالاردى قۋانتۋ ءۇشىن قاپتاماداعى كامپيتتەردى مىندەتتى تۇردە ساتىپ الاسىڭ. سول سەكىلدى ءوزىمىزدىڭ اتا ءدىنىمىزدى وسكەلەڭ ۇرپاق سەزىنۋى ءۇشىن Qazyna كىتاپ ءۇيى ەرەكشە اكسيا ويلاپ تاپقان. ءىشى قۇرما مەن جاڭعاق قوسىلعان كامپيتتەرگە تولى قوراپشالار ساتىلادى. سىيلىقتى كىشكەنتاي بالالارعا اپەرۋ ارقىلى رامازان كەلگەنىن تۇسىنسە، مەيرامعا قۋانسا، كەلەسى جىلى ونى اسىعا كۇتسە – بۇل دا ءبىزدىڭ ۇلكەن جەتىستىگىمىز بولار ەدى. وسى ارقىلى ۇلتتىق ءدىنىمىزدى دە جانداندىرۋدى ماقسات ەتىپ وتىرمىز، – دەدى الماس شايكەن.
اۆتوردى تانۋ. Qazyna كەزدەسۋلەرى
Qazyna كىتاپ ءۇيى تەك كوممەرسيالىق ماقساتتى عانا كوزدەمەي وقىرماندار مەن اۆتورلار اراسىندا ەركىن رۋحاني ديالوگتىك ورتا قۇرۋعا جاعداي جاساپ كەلەدى. ماسەلەن، قال-قادىرىنشە ءار اپتا «QAZYNALY QONAQ» جوباسى اياسىندا ەلگە ەلەۋلى، ايتارى بار، ءسوز ۇستاعان قوعام قايراتكەرلەرى مەن سىيلى زيالىلار، ونەر جۇلدىزدارى جانە اۆتورلارمەن كەزدەسۋ كەشى وتكىزىلەدى. دوس كوشىم، زەينەپ احمەتوۆا، كۇلزيا ناابي ت.ب. وتكەن كەشتەر وقىرمانداردىڭ ەرەكشە ىقىلاسىن تۋدىردى. الداعى ۋاقىتتا تاماشا ليريك، قوعام قايراتكەرى مۇحتار شاحانوۆ، ءدىني اعارتۋشى ەرسىن امىرە، تانىمال پسيحولوگ-اۆتور كامشات بەكجىگىتوۆا ت.ب. تۇلعالارمەن جۇزدەسۋ كەشتەرى ۇيىمداستىرىلماق.
– كەزدەسۋلەردى وتكىزۋىمىزدىڭ ءبىر ماقساتى – دۇكەنىمىزدى تانىتۋ. كىتاپتى ءوزىڭىز وتىرىپ وقۋ – ءبىر بولەك. ال ونى كىتاپ اۆتورىمەن تالقىلاۋ – مۇلدەم باسقا. اۆتور قانداي ماسەلەنى باسا ايتقىسى كەلدى، كىتاپتا نەنى كوتەرگىسى كەلدى، نە قۇندى، نە قۇنسىز – جالپى كىتاپتىڭ جۇرەگى اۆتورىمەن كەزدەسكەندە اشىلادى. وقىرمان تۋىندىنى باسقا قىرىنان تانيدى. كىتاپتى تاني وتىرىپ، اۆتوردى تانيدى. مۇنداعى ءبىزدىڭ تاعى ءبىر ماقساتىمىز – اۆتور مەن وقىرمان اراسىنا دانەكەر بولا وتىرىپ، پىكىرلەسۋگە جاعداي جاساۋ، ورتا قالىپتاستىرۋ، – دەيدى كىتاپ ءۇيىنىڭ باسشىسى.
سالتتى جاڭعىرتۋ. Qazyna ءسۇيىنشىسى
– تۇرسىن جۇرتباي: «XX عاسىردىڭ باسىندا ابايدىڭ العاش شىققان كىتابى، ءمىرجاقىپتىڭ «ويان، قازاعى» جاساۋ رەتىندە ارنايى ساندىقتا ۇزاتىلعان قىزبەن بىرگە بولاتىن. اۋقاتتى، تەكتى جەردىڭ قىزدارى كىتاپسىز كەلمەيتىن»، – دەپ جازىپ ەدى. ءبىز وسى سالتتى جاڭعىرتىپ، جالعاستىرعىمىز كەلەدى. وندا، ءشۇباسىز، زەينەپ احمەتوۆانىڭ كىتابى بولادى، سونىمەن قاتار وتباسىلىق نورمالار، قۇندىلىقتار جايىنداعى تاڭدامالى كىتاپتاردى ۇسىنامىز، – دەپ ءسوزىن قورىتىندىلادى Qazyna باسشىسى.
پىكىر قالدىرۋ