«The Economist» جۋرنالى «قىتايدىڭ رەسمي تۇلعالارى حالىق سانىنىڭ ازايۋى ەكونوميكالىق وسىمگە كەدەرگى كەلتىرەتىنىنە الاڭدايدى» اتتى ماقالا جاريالادى. شەكەسىنە «تۋۋدى باقىلاۋ ماسەلە ەمەس، ءبىر ەرەجە» دەپ باسىلعان ماقالادا قىتايدىڭ «ءبىر وتباسىنا ەكى بالا» ساياساتىنىڭ دا سالدارى جاقسىلىققا اكەپ سوقپاعانى جازىلعان. Qamshy.kz ايگىلى جۋرنالدىڭ ماقالاسىن ىقشامداپ وقىرمان نازارىنا ۇسىنادى.
قىتايدىڭ بالا ساياساتى تاعى دا قالاماعان ناتيجەلەرگە اپاردى. بىردەن كوپ بالا تۋۋعا دەكرەتتىك دەمالىس ءۇشىن تولەگىسى كەلمەيتىن كومپانيالار تەك جاس ايەلدەردى جۇمىسقا الۋعا قۇلىقتى بولا باستاعان.
قىتايدىڭ 1979 جىلى قابىلداعان «ءبىر وتباسىنا ءبىر بالا» ساياساتى ايەلدەر ءۇشىن اسا قورقىنىشتى ەدى. كۇشتەپ ابورت جاساتۋ، جاڭا تۋعان قىزداردى ءولتىرۋ كوبەيدى. وتباسىلىق ءوسىمدى باقىلاۋ قىزمەتكەرلەرى اتا-انالاردىڭ ەر بالا سۇيگىسى كەلگەن تاڭداۋىنىڭ جانىندا ەرىكتى تۇردە ابورت جاساتۋ تالعامىنا شاراسىز كوندى. كورشى ەلدەردەن كەلگەن ايەلدەر دە ادام ۇرلاۋ فاكتىسى قۇربانى بولىپ، ازاپ شەكتى. بەيبەرەكەت سەكستىڭ ارتۋى قىتايلىق جاس ەركەكتەردىڭ وزىنە لايىق ايەل تابۋىن قيىنداتا ءتۇستى. ۇكىمەتتىڭ 2015 جىلى قازاندا وتباسىلىق ساياساتتى وزگەرتكەنىن مالىمدەۋى 35 جىلدان كەيىن جۇڭگو حالقىن قۋانتتى. الايدا، ونىڭ ورنىنا جاسالعان «ءبىر وتباسىنا ەكى بالا» ساياساتى وزىندىك پروبلەماسىن الا كەلدى.
ءبىر ءناسىل ءۇشىن ۇكىمەت ايەلدەرگە «ءبىر بالا جەتكىلىكتى» ەكەنىن، «كەش ۇيلەنۋ مەن كەش بوسانۋدىڭ ماڭىزدى» ەكەنىن ناسيحات ەتتى. ەندى مەملەكەتتىك ب ا ق جاڭا ناسىلگە ۋنيۆەرسيتەتكە تۇسە سالا ۇيلەنۋگە شاقىرىپ، ەرتە تۇرمىس قۇرعان قىزداردىڭ انا بولۋ مۇمكىندىگى جوعارى ەكەنىن ەسكەرتىپ جاتىر. جاۋاپتىلار پەرزەنت سۇيۋگە شابىت بەرىپ، ۇگىت جۇرگىزە باستاعان. سەبەبى زەرتتەۋلەر ءناسىل ۇزدىكسىز جالعاسىپ، حالىق سانى تۇراقتى بولۋى ءۇشىن ءبىر ايەلدىڭ ومىرىندە 2،1-دەن تومەن بالا تۋماۋى كەرەك ەكەنىن كورسەتكەن. كورسەتكىش ودان تومەندەسە ەكونوميكالىق وسىمگە كەرى اسەر ەتپەك.
قىتايدىڭ تۋۋ كورسەتكىشى 2016 جىلى ءبىراز ارتقان، الايدا 2017 جىلى قايتا قۇلدىراعان. كورسەتكىشتەر دالەلدەگەندەي، جۇڭگو جاقىندا «ءبىر وتباسىنا ەكى بالا» ساياساتىن دا الىپ تاستاپ، بالا تۋۋعا دەگەن شەكتەۋدى مۇلدەم جويۋى مۇمكىن. ولاي بولعان جاعدايدا ۇكىمەتتەن دە قۋاناتىن وتباسىلار بولماق. سەبەبى بالا سۇيەتىندەردىڭ ماسەلەسى ازايادى. ءبىراق، بۇل قىتايدىڭ حالىق سانى كۇرت وسۋىنە جول اشا المايدى. زاڭدىق توسقاۋىل الىنعانىمەن كوپتەگەن وتباسى كوپ بالا سۇيۋگە پەيىلدى ەمەس، سەبەبى تۇرعىن ءۇي، دەنساۋلىق، ءبىلىم ءۇشىن كوپ قارجى جۇمسالاتىندىقتان اتا-انالار تاۋەكەلگە بارا المايدى. شىن مانىندە قىتايدىڭ قازىرگى ەكونوميكالىق جاعدايى «ءبىر وتباسىنا ءبىر بالا» ساياساتىنىڭ ناعىز يدەيال كۇيىن قالىپتاستىردى.
وتباسىلىق جوسپارلاۋ ەرەجەلەرى بوساڭسىعانمەن دە ايەلدەر جاڭا ماسەلەلەرگە دۋشار بولۋدا. بۇرىن جۇمىس بەرۋشى باسشىلار ايەلدىڭ ءبىر رەت قانا دەكرەتتىك دەمالىس الاتىنىن بىلەتىنىن. ەندى بىردەن كوپ رەت دەمالىسقا جىبەرۋگە ءماجبۇر. جۇمىس ىزدەۋ سايتتارىنىڭ ءبىرى 51job.com-دە جاسالعان ساۋالنامادا «ءبىر وتباسىنا ەكى بالا» ساياساتى جۇزەگە اسا باستاعاننان-اق كومپانيالاردىڭ %75-ى ايەلدەردى جۇمىسقا الۋعا قۇلىقسىز قالعان. All-China ايەلدەر فەدەراسياسى جاساعان زەرتتەۋ % 55 ايەلدەردىڭ جۇمىسقا كىرۋ كەزدەسۋلەرىندە «جىگىتىڭ بار ما؟، قاشان بالالى بولۋدى جوسپارلادىڭدار؟» دەگەن سياقتى سۇراقتارعا تاپ بولعانىن مالىمدەگەن.
دەكرەتتىك دەمالىس شىعىنى جۇمىس بەرۋشىلەر ءۇشىن ارتا باستاعان. وتكەن ەكى جىلدا كوبى قىتايلىق كومپانيا بولعان جۇمىس بەرۋشىلەر ەكىنشى بالا سۇيەتىن ايەلدەرگە مەملەكەتتىك زاڭعا ساي 98 كۇندىك تومەن شەكتى جالاقى تولەگەن. جۇڭگو بالاسى ءبىر جاسقا تولعانعا دەيىن ايەلدى جۇمىستان قۋۋعا تىيىم سالعان. جۇمىس بەرۋشىلەرگە جىنىستىق الالىق جاساۋدى دا شەكتەگەن.
Zhaopin تارابىنان جاسالعان زەرتتەۋدە جۇمىس ىزدەۋ سايتتارىنىڭ ءبىرى ايەلدەردىڭ ۇشتەن ءبىرى بوسانعاننان كەيىن جالاقىسى تۇسكەنىن ايتقان. %36 ايەل قىزمەتتىك لاۋازىمىنان تومەندەگەن. بەيجىڭدىك اربيتراجدىق سوتتا Xiao Wei ەسىمدى جاس انا مەملەكەتكە تيەسىلى ءبىر كومپانيادان جەر ءوندىرىپ العان. ول وزىنە، باسقا دا جۇكتى ايەلدەرگە ادىلەتسىزدىك جاسالىپ جاتقانىن ايتقان. ول 7 ايلىق بالاسى ءالى ەمشەكتە بولعاندىقتان باسقا جۇمىس تابۋ وتە قيىن دەگەن.
بۇل ۋاقىتتا ۇكىمەت تۋىتتى ارتتىرۋ ءۇشىن تولىقتاي جوسپارلانعان سياقتى كورىنگەن ساياساتىن بىرتىندەپ جۇزەگە اسىرىپ جاتىر. ماۋسىم ايىندا وڭتۇستىك Jiangxi ولكەسىندە ءبىرقانشا جەرگىلىكتى باسشى 14 اپتادان اسقان جۇكتى ايەلدەرگە ابورت جاساتۋ ءۇشىن 3 دارىگەردىڭ ماقۇلداۋى قاجەت ەكەنىن سويلەگەن. دوكتورلار ايەلدەرگە ابورت جاسايتىن بولمەلەردى ەندى قاجەت بولمايدى دەگەن. جۇڭگو سوتتارى دا اجىراسۋدى ازايتۋ ءۇشىن ەرەجەلەرىن وزگەرتە باستاعان. اجىراسۋ ارىزىن بەرۋشىلەرگە «سالقىنداتۋ» كەزەڭى دەپ اتالاتىن ۋاقىت بەرىلەتىن بولعان. قىتايدىڭ وتباسىن جوسپارلاۋ ساياساتى تۋرالى جازىلعان «ءبىر بالا» كىتابىندا Mei Fong كەڭىرەك باياندايدى.
جۇڭگو ليدەرى سي سزينپين «گەندەرلىك تەڭدىكتى ساقتاۋ جانە ايەلدەردى دامىتۋ» تۋرالى ايتادى. ءبىراق ول بيلىككە كەلگەن 2012 جىلدان كەيىن قىتايدىڭ دۇنيەجۇزىلىك ەكونوميكالىق فورۋمداعى گەندەرلىك تەڭدىك يندەكس ورنى 69-دان 100-گە قۇلاعان. مالاۆي مەن ءۇندىستاننان جوعارى، ءبىراق كامبودجا مەن برازيليادان تومەن. ايەلدەردىڭ جۇمىسقا تارتىلۋى ازيانىڭ بىرنەشە ەلىنە قاراعاندا جوعارى. ءبىراق بىرتىندەپ ازايىپ كەلەدى. جالاقى ايىرماسى دا تۇسكەن. وزىنەن بۇرىنعى باسشى سياقتى سي دا قىتايدىڭ جوعارى باسقارۋشى ورگانى — ساياسي بيۋرونىڭ تۇراقتى كوميتەتىنە ايەل ساياساتكەر تاعايىندامادى. مەملەكەت ازاماتتىق قوعامعا رەپرەسسيانى كۇشەيتە باستادى. حالىقارالىق ايەلدەر كۇنى قارساڭىندا فەمينيست بەلسەندىلەر تۇرمەگە قامالىپ، ايەل قۇقىقتارى بلوگى جابىلعانى سونىڭ ءبىر دالەلدى. ەگەر سي ايەلدەردىڭ كوپ بالالى بولعانىن قالاسا وعان مۇمكىندىك جاساۋى كەرەك. جىككە بولۋگە قارسى زاڭ شىعارىپ، بالا كۇتىمى قاراجاتىن ارتتىرسا جاپ-جاقسى باستاما بولار ەدى. كەيدە «ۇلكەن اكە سي» دەپ اتالىپ جۇرگەن جۇڭگو ءتوراعاسى ءوز ەلىنىڭ قىزدارىنا جاقسى قاراي السا لاقاپ اتىن اقتاۋى مۇمكىن.
پىكىر قالدىرۋ