«ەۋرازيا پىكىرسايىس» كلۋبىنىڭ باسقوسۋى «كاسپيي 2018: ءارى قاراي نە بولماق؟» اتتى تاقىرىپقا ارنالدى. شاراعا شاقىرتۋ العان ساراپشىلار وسى ماسەلە توڭىرەگىندەگى وي-پىكىرىن ورتاعا سالدى.
پروفەسسور بولات سۇلتانوۆتىڭ ايتۋىنشا، كاسپيي ماڭى ەلدەرىنىڭ باسشىلارى قابىلداعان كونۆەنسيانى كونستيتۋسيانىڭ دارەجەسىنە تەڭەۋگە بولادى.
«كونۆەنسيا اياسىندا قابىلداعان تالاپتاردى كاسپيي ماڭى ەلدەرىنىڭ بارلىعى مۇلتىكسىز، شالىس باسپاي قاتاڭ ورىنداۋى قاجەت» دەيدى ول. دەگەنمەن، قۇجاتتاعى بارلىق تالاپ-شارتتارى مۇلتىكسىز ورىندالادى دەگەن كۇدىكپەن قارايتىنىن جاسىرمادى.
«بولاشاقتا وسى قۇجاتقا ۇلكەن قىسىم جاسالۋى مۇمكىن. وسى قۇجات اينالاسىندا تالاي تالاس-تارتىس تۋىنداۋى عاجاپ ەمەس. سەبەبى، كاسپيي اۋەلدەن گەوساياسي ماڭىزى بار ايماق»، – دەگەن پىكىر ءبىلدىردى بولات سۇلتانوۆ.
ونىڭ ايتۋىنشا، وسى قۇجاتقا قول قويىلاردىڭ الدىندا رەسەيدەگى ب ا ق «قازاقستانداعى اقتاۋ جانە قۇرىق پورتتارىندا اقش-تىڭ اسكەري بازالارى ورنالاساتىن بولادى» دەگەن وتىرىك اقپارات تاراتتى.
وسىلايشا ماسكەۋ كاسپيي ءسامميتى قاتىسۋشىلارىنا قىسىم جاساماقشى بولدى.
ءوز كەزەگىندە ساياساتتانۋشى ايگۇل وماروۆا وسى كونۆەنسياعا قول قوياردىڭ الدىندا يران پرەزيدەنتى كاسپييدىڭ جاعاسىندا ەشقانداي اسكەري بازانىڭ بولمايتىنىن ايتقانىن مىسالعا كەلتىردى.
«كونۆەنسيانىڭ كەيبىر تارماقتارى اقش-تىڭ كاسپيي ارقىلى اسكەري جۇك ءترانزيتىن جۇرگىزەتىنى تۋرالى كەلىسىمشارتقا قايشى ەمەس پە وسى؟ سونى تۇسىنبەدىم.
سونىمەن قاتار وسى ايماقتا قۇبىر جۇرگىزۋ ءۇشىن بەس ەلدىڭ بارلىعىنان رۇقسات سۇراۋ مىندەتتى بولمايتىنى بەلگىلى بولدى. بۇل ارادا دا اسىعىستىق بار سياقتى.
تۇركمەنستان مەن ءازىربايجاننىڭ اراسىندا قۇبىر جۇرگىزىلسە، بۇل كاسپيي ايماعى ماڭىڭداعى بارلىق ەلدەردى جاناپ وتەدى. سەبەبى، مۇنداي جاعدايدا ەكولوگيالىق ءقاۋىپ تۋىنداۋى مۇمكىن» دەدى ول.
ال پروفەسسور رۋستام بۋرناشيەۆتىڭ پىكىرىنشە، بۇل كونۆەنسيانىڭ ماقساتى مەن مىندەتى ءالى دە بولسا ايقىندالمادى.
«ولار ەرتەڭگى كۇنى قىزۋ تالاس تۋعىزۋى مۇمكىن. مۇنىڭ ارتى ۇلكەن داۋعا ۇلاسۋى دا عاجاپ ەمەس. اسىرەسە، اسكەري ماسەلەلەرگە كەلگەندە ۇستانىمدار نىقتالعان جوق.
ەكىنشىدەن، بۇل كونۆەنسيا كاسپيي ماڭى ەلدەرىنىڭ ساياساتىنىڭ ايقىندايتىن جالعىز قۇجات ەمەس. وسى ۋاقىتقا دەيىن كاسپييگە قاتىستى، ونىڭ ەكولوگيانى، ينفراقۇرىلىمىنا قاتىستى قىرۋار قۇجات قابىلداندى. ماسەلە ولاردىڭ ورىندالۋىندا» دەدى ول.
«ورتالىق ازيا» جۋرنالى باس رەداكتورىنىڭ ورىنباسارى ەۆگەنيي پاستۋحوۆ بۇل رەتتە: مەنىڭشە كونۆەنسيا تۋرالى ايتقاندا، «وسى قۇجاتقا قول قويعان قاي ەل شىن مانىسىندە ۇتتى؟» دەپ ويلانعان ءجون سياقتى.
بۇل تاراپتا ءبىرقاتار باسىلىمدار بۇل قۇجاتتىڭ قازاقستان ءۇشىن ءتيىمدى بولعانىن تىلگە تيەك ەتۋدە.
«قازاقستان وسى كونۆەنسيا ناتيجەسىندە كاسپييدىڭ 30 پايىزىنا جانە بالىق قورىنىڭ ەڭ ۇلكەن بولىگىنە يە بولدى» دەيدى ولار.
ەندى ءبىرى «بۇل كونۆەنسيا اسكەري جانە قاۋىپسىزدىك سالاسىندا رەسەي مەن يران ءۇشىن اسا ءتيىمدى قۇجاتقا اينالدى» دەگەن پىكىر بىلدىرۋدە.
ءۇشىنشى ءبىر تاراپ بۇل قۇجات ءازىربايجان مەن تۇركىمەنستان ءۇشىن تاريحي قۇجاتقا اينالعانىن جارىسا جازۋدا. وسى كونۆەنسيانىڭ ارقاسىندا بۇل ەلدەرىنىڭ وزدەرىنىڭ ەكونوميكالىق جوبالارىن جۇزەگە اسىرۋعا مۇمكىندىك الماق.
قالاي بولعاندا دا بۇل كونۆەنسيا تاريحي ءارى تابىستى قۇجات بولدى.
الايدا كوپتەگەن ماسەلەنىڭ باسى اشىق قالدى. ءوز باسىم بۇل قۇجاتقا، انىعى ونىڭ وسى تۇرىندە وعان رەسەي مەن يراننىڭ قول قويعانىنا تاڭ قالدىم. مۇنىڭ قانداي سەبەبى بار؟
جالپى كاسپيي وڭىرىندە قانداي وزگەرىستەر بولىپ جاتىر؟ بۇل ايماقتا گەوساياسي ويىندار باستالىپ كەتكەنى راس پا؟ راس بولسا، بۇعان كىم سەبەپشى بولۋدا؟ مەنى وسى مازالايدى» دەگەن ويىن ورتاعا سالدى.
اياۋلىم شايماردان
پىكىر قالدىرۋ