IT مامانى  ارشات ورازوۆتىڭ باۋىرىمىز عالامتوردا كيريلليسادا جازىلعان قازاقشا ماتىندەردى تۇركى حالىقتارىنا ارنالعان 34 ارىپتىكتىك  لاتىنعا اۋداراتىن جاقسى باعدارلاما جاساپتى. ۇلكەن راقمەت! تاجىريبەدە  پايدالانىپ  كوردىك. بىرنەشە تۇزەتۋلەر كىرگىزىلسە،   وتە تاماشا باعدارلاما بولعانداي ەكەن. قاراڭىز: http://www.kereknews.kz/translit.html بىرىنشىدەن: بارۋ، كەلۋ دەگەن سوزدەردىڭ سوڭىنداعى “ۋ” ءارپى لاتىنشادا   “–üv، -uv” تۇرىندە كەلسە جاقسى بولادى. سوندا ول baru، kelü ەمەس، baruv، kelüv تۇرىندە جازىلۋعا ءتيىس. ەكىنشىدەن،  قازاقتا “ءى” جانە “ي” دەگەن ەكى ءارىپ بار. مۇنىڭ ەكەۋىن دە لاتىن ارىپتەرىندە ءبىر قانا “ءى” ارپىمەن جازعان دۇرىس بولمايدى. سوندىقتان “ءى” دەگەن ءارىپتى “ءى” مەن، ال “ي” دەگەن ءارىپتى “iy” دەپ ەكى ارىپپەن جازسا،  دۇرىس  بولادى. ماسەلەنكي،  سەنىڭ، ءماتىن، يمان، ميسالى سوزدەرىن seniñ، mätin، iyman، miysalı دەپ  جازىلعانى  كەرەك.  ال “ي” ءارپى ورىس تىلىندەگى ءبىر ماتىندە لاتىنعا اۋدارعاندا “ءى” بولىپ كەلەتىنىن ەسكەرگەن ءجون. ماسەلەن ورىستىڭ  “كنيگا” دەگەن ءسوزىن لاتىنعا اۋدارعاندا “kniyga” تۇرىندە ەمەس، “kniga” تۇرىندە اۋدارعان دۇرىس.  دەمەك “ي” ءارپىنىڭ لاتىن ارىپتەرىندەگى بالاماسى ورىس جانە قازاق تىلدەرىندە ءار  ءتۇرلى  قولدانىلادى. ويتكەنى ورىس تىلىمەن قازاق ءتىلى ەكى بولەك ءتىل. وكىنىشكە وراي،  وسىنى ەسكەرمەيمىز دە، ءار قاشان ورىس ءتىلىنىڭ لاتىن بالاماسىن قازاق تىلىنە سول قالپىنا  قولدانامىز. ول كەلىپ جاتىر ما، كەلمەي جاتىر ما، ويلاپ جاتقان كىم بار؟ ۇشىنشىدەن،  سول سەكىلدى “ۋ” ءارپىن  ورىس ءالفاۆيتىنىڭ اسەرىنەن بۇكىل قازاق جۇرتى تاۋەلسىزدىكتەن بەرى قاتە قولدانىپ كەلەدى. ورىس تىلىندەگى “ۋ” مەن قازاق تىلىندەگى “ۋ” ارىپتەرىنىڭ  فونەتيكالىق تۇرعىدان ەكى باسقا دىبىستالاتىنى ەسكەرىلمەيدى. سوندىقتان ولاردىڭ لاتىن ارىپتىك بالامالارىنىڭ ەكى بولەك ەكەنىن ەشكىم اڭعارمايدى. نەگىزىندە ورىس الفاۆيتىندەگى “ۋ” ارپىنە قازاقتىڭ كيريلليساسىندا “ۇ” ارپىنە ءدوپ كەلەدى. ال ءبىزدىڭ قازاقتىڭ “ۋ” ءارپىنىڭ لاتىنداعى بالاماسى كەي كەزدەردە “v” ءارپى، كەي كەزدەردە جوعارىدا اتالىپ وتكەندەي “uv، üv"  بولىپ  قولدانىلۋى  كەرەك.   مىسالى،  “ۋاقىت” دەگەندى، قازىرگە دەيىن جازىلىپ كەلگەندەي “uaqıt” دەپ ەمەس، “vaqıt”دەپ جازىلسا بولادى. سول سەكىلدى “تاۋەلسىزدىك” ءسوزىن لاتىن ارىپتەرىمەن “täuelsizdik” دەپ ەمەس “tävelsizdik” دەپ جازىلسا دۇرىس. سوندىقتان “ۋ” ارپىنە ابايلاۋ كەرەك. ول داۋىسسىز دىبىستاردان كەيىن كەلەتىن بولسا، “uv، üv” تۇرىندە، ال ءسوزدىڭ باسىندا جانە ارتىنان داۋىستى دىبىس كەلەتىن بولسا،  وندا “v” دەپ جازىلادى. مىنە،  وسى  سەكىلدى  قازاقشا  قارىپتەردى  لاتىنشا تاڭبالاۋعا  بولادى. ال ەندى مۇنى كومپيۋتەرلىك اۋدارما باعدارلامالارىنا ەنگىزۋ دە  ءبىرشاما شەبەرلىكتى   قاجەت ەتەدى. ونى دا، قۇداي قالاسا،   ارشات ورازوۆ باۋىرىم جاسايدى دەپ ويلايمىن. كەزىندە، اتاپ ايتقاندا 1940 جىلى قازاق ءتىلىنىڭ كيريلليساعا  نەگىزدەلىپ  جاسالعان   الفاۆيت وتە  كۇردەلى  بولدى.   سوندىقتان مەنىڭ ويىمشا، قازاقتىڭ لاتىن ءالفاۆيتىن جاساعاندا   قازاقتىڭ كيريلليسا ءالفاۆيتى ەمەس، ۇلى ءتىل عالىمى احمەت بايتۇرسىننىڭ جاساعان اراب ارىپتەرى نەگىزىندەگى “توتە ءارىپ” جۇيەسىن باسشىلىققا العان دۇرىس. سوندا عانا ءالفاۆيتىمىز ورىس ارىپتەرىنىڭ اسەر ىقپالىنان قۇتىلىپ،  وڭدى وزگەرىستەر بولادى دەپ  ويلايمىز. ءتورتىنشى،  “ح” دەگەن ءارىپتىڭ لاتىندا بالاماسى جوق. مۇنى احمەت بايتۇرسىن ءوزىنىڭ توتە ارىپتەرىندە “ق” ارپىمەن بەرگەن ياعني “حالىق” دەگەن ءسوز وندا “قالىق” دەپ جازىلعان. سوندىقتان ارشات ورازوۆتىڭ لاتىن بالاماسىندا “ح” ءارپى ءۇشىن “h”  ءارپى ورنىنا “q" ءارپىن العانى جانە “halıq” ورنىنا “qalıq” دەپ جازعانى دۇرىس. نەمەسە ەگەر ءتىل عالىمدارى  “ق”مەن “ح” اراسىندا فونەتيكالىق ايىرماشىلىقتار بار، ساقتاۋ كەرەك دەسە، وندا سول “ح”ءارپى ءۇشىن لاتىنداعى “ح” ءارپىن پايدالانۋعا بولادى. وندا “حالىق” دەگەن ءسوز لاتىن بالاماسىندا “xalıq” دەپ جازىلادى. بەسىنشى،  ارشاتتىڭ  اۋدارما باعدارلاماسىندا ورىستىڭ “س” ءارپى ءۇشىن لاتىندا “c" ءارپى قولدانىلعان ەكەن. مەنىڭ ويىمشا، “س” ءارپى ءۇشىن تاڭبا بەلگىلەۋدىڭ قاجەتى جوق. ول ورىس تىلىنە عانا كەرەكتى ءارىپ. ول بۇكىل دۇنيەدە “ts” دەپ ەكى  ارىپپەن جازىلىپ جاتىر. سوندا“كيريلليسا” دەگەن ءسوز “kءىrءىllءىcا” دەپ ەمەس “kءىrءىllءىtsا” دەپ جازىلۋ كەرەك. ويتكەنى “c" دەگەن ءارىپ لاتىن  جۇيەسىندە باسقاشا دىبىستالىپ وقىلادى. التىنشى ارشاتتىڭ اۋدارما باعدارلاماسىندا “ۇ” ءارپى ءۇشىن “ŭ” ءارپىن قولدانعان ەكەن. 34 ارىپتىك تۇركى الىپبيىندە “u” دەگەن ءارىپ بار سول جەتكىلىكتى. ءھام بۇل ءارىپ لاتىن ءارىپ جۇيەسىندە “ŭ” ارپىنە قاراعاندا كەڭ قولدانىس تاپقان ءارىپ. سوندىقتان “مۇسىلمان” دەگەن ءسوزدى لاتىندا “mŭsılman” دەپ ەمەس،  “musılman” دەپ جازعان دۇرىس. وسىنداي جاعدايلارعا نازار سالسا، ارشات ورازوۆتىڭ اۋدارما باعدارلاماسى وتە تاماشا بولعانداي! ءسوز سوڭىندا بۇل ارىپتەر جايىندا ازاتتىق راديوسىندا ىستەگەن تۇركيالىق ازاماتتاردىڭ تاجىريبەسى مول ەكەنىن ەستەرىڭىزگە سالا كەتەيىن. ولار قاسەن ورالتاي باسشىلىعىندا 1988-1995 جىلدارى اراسىندا وسى 34 ارىپتىك لاتىن تاڭبالارىن قازاق ءتىلى ءۇشىن قولداندى. سولاردىڭ ءبىرى  - مەنمىن. بۇل ءارىپ جۇيەسى قازاق تىلىنە دالمە-دال كەلەدى. باسقاشا سوزبەن ايتقاندا،  تۇركولوگتاردان بۇرىن (تۇركولوگتار العاش رەت 1991 جىلى تۇركى دۇنيەسى ءۇشىن وسى 34 ارىپتىك لاتىن تاڭبالارىن ۇسىنعان ەدى) وسى ارىپتەردى ازاتتىق راديوسىنىڭ قىزمەتكەرلەرى تاپقان جانە ءىس جۇزىندە قولدانعان ەدى. ەكىنشى ايتارىم، كەي زيالى قاۋىم قازاقستاندا ورىس ءتىلىن دە لاتىنعا  كوشىرەيىك دەپ ۇسىنىس ايتىپ جاتىر. بۇل وتە ورىنسىز. ورىستىڭ ءتول ءالفاۆيتى - كيريلليسا. ونى وزگەرتۋگە ەشكىمنىڭ حاقىسى جوق. ول رەسەيدىڭ ماسەلەسى. ورىس حالقى مەيلى قازاقستان، مەيلى باسقا ەلدە بولسىن، قاي ءارىپتى پايدالانسا  ءوز ەركى. وعان ارالاسۋعا ەشكىمنىڭ حاقى جوق. ماسەلەن،  اعىلشىن ءتىلى لاتىن ارىپتەرىمەن جازىلادى. بۇگىنگە دەيىن رەسمي ءالفاۆيتى كيريلليسا بولعان قازاقستاندا اعىلشىن ءتىلى كيريلليسامەن جازىلىپ وتىر ما؟ جوق! نەمىستەر قازاقستاندا قانشا  جىلدان بەرى ءومىر ءسۇرىپ كەلە جاتىر. ولار دا نەمىستىڭ ۇلتتىق لاتىن ءالفاۆيتىن پايدالانىپ كەلەدى. سوندىقتان لاتىن ءالفاۆيتى ەلدى ەكىگە بولەدى، ورىس ءتىلىن دە لاتىنعا كوشىرۋ كەرەك دەگەن ۇسىنىستاردىڭ ەشبىر قيسىنى جوق. قازاقستاندا لاتىن الفاۆيتىنە وزگەرىس تەك قازاق تىلىنە عانا ەنگىزىلۋى  ءتيىس جانە الەمنىڭ ءتۇرلى ەلدەرىندە ءسۇرىپ جاتقان دۇنيەجۇزى قازاقتارى دا ونى قولداناتىن بولادى.