گوللانديادا قىلمىسكەرلەردىڭ جوقتىعىنان تۇرمەلەر جابىلىپ جاتىر، قازاقستاندا شە...

شىن مانىندە سولاي. ءقازىر بۇكىل الەم تۇرمەدەن ارىلۋدىڭ ءتۇرلى جولدارىن ىزدەستىرىپ جاتىر. «ءتارتىپ قاتاڭداعان سايىن، ادامنىڭ قىلمىسقا بارۋى سيرەيدى» دەگەن تۇسىنىك بار. ءبىراق ولاي ەمەس.

زاڭداردىڭ ىزگىلەنۋى ارينە، ادامنىڭ ساناسىنا ەركىندىك بەرۋى مۇمكىن. الايدا قىلمىسقا بارعان ادامنىڭ بارلىعى دا مۇنى تۇسىنە الا ما؟ ماسەلە، سوندا. ەندى گوللاندياعا قايتا ورالساق..

2013 جىلدان بەرى ەلدە تۇرمەلەر جابىلىپ جاتىر. مۇنىڭ سەبەبى نەدە؟ ءقازىر ەلدەگى  اباقتىلاردىڭ ۇشتەن ءبىرى بوس. 2016 جىلدان باستاپ،  قىلمىسكەرلەردىڭ سانى ءۇش ەسە تومەندەدى. سوندىقتان دا ەلدىڭ قۇقىق جانە قاۋىپسىزدىك كوميتەتى اباقتىدا جاتقان قىلمىسكەرلەرگە كەتەتىن شىعىندى 1 ميلليون ەۆروعا ازايتتى. وسىعان وراي الداعى بەس جىلدا گوللاندياداعى 26 تۇرمە جابىلاتىن بولدى نەمەسە ءبىرقاتارى بىرىكتىرىلىپ جاتىر. اباقتىدا الداعى ۋاقىتتا بەينەكامەرالار ەكى ەسە ۇلعايتىلماق.

راسىندا دا 2004 جىلدان باستاپ ەلدە قىلمىسكەرلەردىڭ سانى ازايدى، تۇرمەدە مەملەكەت قازىناسىنان بولىنگەن قارجىعا تاماق ءىشىپ، قوعامعا ماسىل بولىپ جاتقانداردىڭ سانى دا بۇگىندە كەمىپ وتىر. ماماندار بۇل رەتتە ۇرى-قارى مەن قىلمىسكەرلەر سانىنىڭ تومەندەۋىن مىنا ءبىر سەبەپتەن ىزدەيدى:

بىرىنشىدەن، ەسىرتكى پايدالانعاندار اباقتىعا توعىتىلمايدى. ەكىنشىدەن، ولار وڭالتۋ ورتالىقتارىنا جىبەرىلەدى. ۇشىنشىدەن، ۇرلىق-قارلىق پەن جەڭىل جەلپى بۇزىقتىق پەن كىسى توناۋ سياقتى بۇزاقىلاردىڭ قولىنا ارنايى براسلەت تاعىلىپ، ولار جۇمىسىن جالعاستىرىپ جۇرە بەرەدى. بىلەككە نەمەسە اياققا تاعىلعان براسلەت گوللاندىقتار ءۇشىن كوزگە شىققىن سۇيەل ىسپەتتى. زاڭداردىڭ ىزگىلەنۋى مەن ادامداردىڭ ساناسىنىڭ تازارا باستاۋى ەلدەگى قىلمىستى وسىلاي بارىنشا  ازايتىپ وتىر.

گوللانديادا 100 مىڭ تۇرعىنعا 69 قىلمىسكەردەن كەلەدى. بۇل شىن مانىندە وتە تومەن كورسەتكىش. مىسالى، اقش-تا 100 مىڭ ادامعا 716 قىلمىسكەردەن بولسا،  رەسەيدە بۇل كورسەتكىش – 416. دەمەك، باسقا ەلدەرمەن سالىستىرمالى تۇردە قاراعاندا، گوللاندياداعى كورسەتكىش وتە جاقسى جانە جاعىمدى  ەكەنى كورىنىپ تۇر.

ال ءوز زاڭىن ىزگىلەندىرۋگە بەت بۇرعان قازاقستاندا قازىرگى جاعداي قانداي؟ راسىن ايتۋ كەرەك، سوڭعى جەتى جىلدا ءبىزدىڭ ەلىمىزدە  دە تۇرمەگە تۇسكەندەردىڭ سانى تومەندەۋدە. زاڭدار ىزگىلەنىپ جاتىر. ىشكى ىستەر ءمينيسترى قالمۇحانبەت قاسىموۆتىڭ ايتۋىنشا، قازىرگى ۋاقىتتا اباقتىدا جاتقانداردىڭ سانى 35 مىڭنىڭ شاماسىندا. وسىدان 15 جىل بۇرىن قازاقستان تۇرمەدە جاتقان قىلمىسكەرلەردىڭ سانى جونىنەن اقش پەن رەسەيدەن كەيىن ءۇشىنشى ورىندا تۇرعان بولسا، بۇگىندە الەم بويىنشا 78 ورىندا ەكەنبىز. بىزدە دە اباقتىنىڭ سانىن ازايتۋعا جۇمىس ىستەلىنۋدە. سوڭعى ەكى جىلدىڭ ىشىندە رەسپۋبليكادا جەتى تۇرمە جابىلعان. 2019 جىلى تاعى ءتورت اباقتىنىڭ ەسىگى تارس جابىلادى دەپ جوسپارلانىپ وتىر.  

دەمەك بىزدە العا جىلجۋ بار. قوعامعا، ادامعا  زيانىن كەلتىرىپ، اباقتىدا مەملەكەتكە ماسىل بولاتىن قىلمىسكەرلەر كىمگە كەرەك؟ ەشكىمگە دە. سوندىقتان باستى ماسەلە وتباسىنان، تاربيەدەن باستاۋ الاتىنىن ۇمىتپاۋ كەرەك. قازاقستاننىڭ قىلمىسكەرلەر وتانى بولعانى كىمگە قاجەت؟!