ءۇش تىلدە ءبىلىم بەرۋ «100 قادام» ۇلت جوسپارى مەن قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا ءبىلىم بەرۋدى جانە عىلىمدى دامىتۋدىڭ 2016-2019 جىلدارعا ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلاماسىنا ساي جۇزەگە اسىرىلۋدا. وسىعان سايكەس قازىرگى ۋاقىتتا ءبىلىم بەرۋدىڭ جاڭاشا جۇيەسى قالىپتاسۋدا. «ەگەر ءبىز باسەكەگە قابىلەتتى مەملەكەت رەتىندە ءوزىمىزدى كورسەتكىمىز كەلسە، وندا قازاق، اعىلشىن جانە ورىس تىلدەرىندە ەركىن سويلەيتىن ۇلت بولۋىمىز كەرەك» دەپ ەلباسى سوناۋ 2004 جىلدىڭ وزىندە ايتقانى بەلگىلى.  

وسى ءۇش تىلدە ءبىلىم بەرۋ باستاماسى 2007 جىلى كوتەرىلىپ، ەلىمىزدىڭ ءار جەرىندەگى 33 مەكتەپتە سىناق رەتىندە جۇرگىزىلدى. بۇگىنگى تاڭدا 2015-2020 جىلدارعا ارنالعان جول كارتاسىنا سايكەس كەزەڭ-كەزەڭىمەن ءبىلىم بەرۋدىڭ بارلىق دەڭگەيلەرىندە بىرتىندەپ وسى جۇيەگە كوشۋ جوسپارلى تۇردە جۇزەگە اسىرىلۋدا. بۇل ماسەلە «100 قادام» ۇلت جوسپارىنىڭ 79-شى قادامىندا ناقتى اتاپ كورسەتىلگەنى ايداي انىق.

ءقازىر بىرنەشە تىلدە وقۋشىلاردى وقىتۋ «دارىن» مامانداندىرىلعان ليسەيلەرىندە، نازاربايەۆ زياتكەرلىك مەكتەپتەرىندە جانە تاعى باسقا يننوۆاسيالىق ورتا ءبىلىم بەرەتىن وقۋ ورىندارىندا ءساتتى جۇرگىزىلۋدە. بۇل جۇيەگە مونيتورينگ جاساۋ ءۇشىن ونىڭ ناقتى ولشەمدەرىن انىقتاپ الۋ قاجەت.

ءۇش تىلدە ءبىلىم بەرۋگە اۋىسۋ ءۇشىن جاراتىلىستانۋ-ماتەماتيكا سيكلى بويىنشا ءتورت ءپان - فيزيكا، حيميا، بيولوگيا، ينفورماتيكا تاڭداپ الىندى. ولار جوعارعى سىنىپتاردا 2019 جىلدان باستاپ تەك اعىلشىن تىلىندە وقىتىلاتىن بولادى. جالپى رەسپۋبليكا كولەمىندە پەداگوگتىق كادرلار بويىنشا قاجەتتىلىك 15 773 ادامدى قۇراپ وتىر.

قازاقستان رەسپۋبليكاسى ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى بىلتىرعى جىلدان  باستاپ جوعارىدا اتالعان ءپان مۇعالىمدەرىن اعىلشىن تىلىنە بەيىمدەپ وقىتۋ مەن ادىستەمەسىن قالىپتاستىرۋ ۇردىسىنە كىرىسىپ تە كەتتى. 2017 جىلى اعىلشىن ءتىلىن بىلمەيتىن نەمەسە مەڭگەرگەن 12 مىڭنان استام ۇستاز ءتىل وقىتۋ جانە ءبىلىمىن جەتىلدىرۋ كۋرستارىنان ءوتتى. كەيبىر مۇعالىمدەردىڭ اعىلشىن ءتىلىن جەتكىلىكتى دەڭگەيدە مەڭگەرمەۋىنەن پسيحولوگيالىق كەدەرگىلەر تۋىنداپ، ءبىلىم ساپاسىنىڭ ۋاقىتشا تومەندەۋى دە مۇمكىندىگىن دە ەستەن شىعارۋعا بولمايدى. بۇل جەردە وقۋشىلار بولسىن، ۇستازدار بولسىن تىلدىك ورتانىڭ بولماۋى دا وزىندىك ءرول وينايدى. اسىرەسە، اۋىلدىق جەرلەردەگى مەكتەپتەردە اتالعان جايعدايلاردىڭ ورىن الۋىن كۇتپەگەن قۇبىلىس رەتىندە قابىلداۋدىڭ قاجەتى بولمايدى. ءبىراق بىرتىندەپ ەنگەن بۇل جۇيە جىلدار وتە كەلە ءوز ارناسىنا ءتۇسىپ، جەمىسىن بەرەتىن ءۇردىس بولۋى ءۇشىن ىجداھاتتى ەڭبەكتى تالاپ ەتەدى.

جوعارى وقى ورىندارىندا پەداگوگتىق ماماندىقتا وقيتىن ستۋدەنتتەر عانا ەمەس، مەكتەپتەردە جۇمىس ىستەپ جۇرگەن مۇعالىمدەردى قايتادان دايىندىقتان وتكىزۋ ءبىلىم بەرۋ سالاسىنىڭ اسا وزەكتى ماسەلەلەرىنىڭ ءبىرى بولىپ قالىپ وتىر. سونىمەن بىرگە  اعىلشىن ءتىلىن بىلەتىن ءپان مۇعالىمدەرىن ساپالى ادىستەمەلىك ماتەريالدارمەن قامتاماسىز ەتۋ جانە ولاردى ماتەريالدىق جاعىنان ىنتالاندىرۋ دا ءوز تيىمدىلىگىن بەرەدى.

«نازاربايەۆ زياتكەرلىك مەكتەپتەرى» اشىق اكسيونەرلىك قوعامى قاجەتتى ادىستەمەلىك ماتەريالدار مەن وقۋلىقتاردى ازىرلەۋ ۇستىندە. «استانا-كىتاپ» باسپاسىنىڭ شىعارعان وقۋلىقتارىمەن «ءبىلىم-يننوۆاسيا» ليسەيلەرى وقۋشىلارىنا ءبىلىم بەرۋدە. وعان قوسا Gambridge University Press جانە Pearson Longman سياقتى بريتاندىق باسپالاردىڭ ساراپتامادان وتكەن وقۋلىقتارى بيولوگيا، فيزيكا جانە حيميا پاندەرىنەن اعىلشىن تىلىندە ساباق بەرۋگە قولدانىلىپ جاتىر.

وسىلايشا، ءۇش تىلدە ءبىلىم بەرۋ يدەياسى ءساتتى جۇزەگە اسىپ جاتىر ايتۋعا بولادى. وعان دالەل رەتىندە كوپتەگەن حالىقارالىق وليمپيادالاردان وقۋشىلارىمىزدىڭ جۇلدەلى ورالىپ جۇرگەندەرىن ايتساق بولادى. 2017 جىلى قازاقستاندىق شاكىرتتەر 661 جۇلدە جەڭىپ السا، ونىڭ 125ء-ى التىن، 197ء-سى كۇمىس، 327ء-سى قولا مەدال جانە 12 قۇرمەت گراموتاسى ەكەن. بەلدى حالىقارالىق وليمپيادالاردى قورىتىندىلاساق، ءبىزدىڭ ەلىمىز 10-شى ورىندا.

اعىلشىن تىلىندە ساباق بەرۋگە ۇيرەتۋ ءۇشىن 2016 جىلى 98 204 ادام ءبىلىمىن جەتىلدىرسە، 2017 جىلى 114 926 ۇستاز قامتىلعان. بيىل 73 163 ءمۇعالىم ارنايى كۋرستاردا وقىپ جاتسا، كەلەسى 2019 جىلى ولاردىڭ سانى 73 159 ادام بولماق.

ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى ەرلان ساعادييەۆتىڭ ايتۋىنشا، قازاقستاندا مەكتەپتەر قازاق، ورىس جانە اعىلشىن تىلدەرىندە ءبىلىم بەرەتىن بولىپ ءۇش تۇرگە بولىنگەن. كەيبىر جوعارى وقۋ ورىندارى تازا اعىلشىن تىلىندە ءبىلىم بەرۋ  جۇيەسىنە كوشكەن. ولاردىڭ قاتارىندا نازاربايەۆ ۋنيۆەرسيتەتى، قازاقستان مەنەدجمەنت، ەكونوميكا جانە بولجاۋ ينستيتۋتى، قازاق-بريتان ۋنيۆەرسيتەتى، حالىقارالىق اقپاراتتىق تەحنولوگيالار ۋنيۆەرسيتەتى جانە سۇلەيمەن دەميرەل ۋنيۆەرسيتەتى سياقتى وردالى جوعارى وقۋ ورىندارىن ايتۋا بولادى.

كەلەشەكتە ەلىمىزدەگى ورتا ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى ۇشتىلدىلىككە نەگىزدەلەتىن بولادى. بۇل ءبىزدىڭ بالالارىمىزدىڭ  الەمدىك دەڭگەيدە اقپارات الماسۋ مەن ءبىلىم الۋىنا ۇلكەن مۇمكىندىكتەر تۋدىرادى. شەتەلدىك قۇربىلارىمەن تاجىريبە الماسىپ، ءبىلىمىن جەتىلدىرۋدە اعىلشىن ءتىلىن مەڭگەرگەن وقۋشى كوپ قيىندىقتارعا كەز بولمايتىنى انىق. باستاۋىش سىنىپتارىنىڭ وزىندە اعىلشىن تىلىندە ساباقتى ونلاين رەجيمدە بەرۋ ءۇشىن ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى ەلىمىز بويىنشا ەكى  جارىم مىڭ مەكتەپتى جىلدام ينتەرنەتكە قوسقان. جالپى اقاپاراتتىق تەحنولوگيالاردى پايدالانۋ ارقىلى وسى ءۇش تىلدە ءبىلىم بەرۋدىڭ جاڭا ادىستەمەلەرىن قالىپتاستىرۋ كوزدەلىپ وتىر.

اعىلشىن تىلىندە ءبىلىم بەرۋمەن قاتار مەملەكەتتىك ءتىلدى جىلدام مەڭگەرۋ ادىستەمەسى دە جەتىلدىرىلمەكشى.

سەكەن نازار