الداعى ۋاقىتتا قازاقستان رەسەيگە جىبەرەتىن ەت ەكسپورتىنىڭ كولەمىن 60 مىڭ تونناعا ۇلعايتپاق. ءقازىر ەلىمىزدىڭ اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگى وسى ماقساتتا مال بورداقىلايتىن الاڭداردىڭ سانىن ارتتىرىپ، ەت جانە ەت ونىمدەرىن ءوندىرۋ كولەمىن ارتتىرۋدى جوسپارلاپ تا قويدى. ءسويتىپ كەلەر 2019 جىلى قازاقستاننان ەكسپورتقا جىبەرىلەتىن ەتتىڭ كولەمى ۇلعاياتىن بولىپ وتىر. ال وسى ارادا ءبىز ءوزىمىزدىڭ ىشكى نارىقتى تولىق قامتي الماي وتىرىپ، سىرتقا قالايشا اۋقىمدى ەت جىبەرەمىز دەگەن ويعا جاۋاپ ىزدەدىك...
ناقتىلاپ تارقاتساق، قازاقستانعا سىرتتان كەلەتىن ەت يمپورتىنىڭ كولەمى جىلدان جىلعا ارتىپ كەلەدى. مىسالى، ءبىز پاراگۆايدان 1،5 مىڭ توننا، ۋكراينادان 17،1 مىڭ توننا، اقش-تان قۇس ەتىمەن قوسقاندا 40،7 مىڭ توننا، اۆستراليادان 1،5 مىڭ توننا، بەلگيادان 1،6 مىڭ توننا ەت يمپورتتايمىز. سىرتتان كەلەتىن ەتتىڭ كولەمى وسىنشا بولا تۇرا كورشى رەسەيدى نەسىنە ەتپەن قامتي بەرەمىز؟ ەرتەڭ مايلى ەتتى كورشىگە بەرىپ، ءوزىمىز سۇيەك-ساياق ءمۇجىپ قالمايمىز با؟
ەكونوميكا عىلىمىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور جاڭاباي الدابەرگەنوۆتىڭ ايتۋىنشا، رەسەي جىل سايىن 1،7 ملن توننا ەت يمپورتتايدى ەكەن. سونىڭ 54 مىڭ تونناسىن رەسەي قازاقستاننان الادى.
«ەلدەگى ەت ەكسپورتىنىڭ 80 پايىزى رەسەيگە جونەلتىلەدى. ءقازىر رەسەيگە سانكسيالار سالىنىپ، ەكونوميكاسى اۋىرلاعان ءسات. وسىعان وراي ەۋروپا ەلدەرىنىڭ كوپشىلىگى رەسەيگە اپاراتىن يمپورتتارىن شەكتەدى. وتكەندە عانا ءفيليپپيننىڭ اگرارييلەرى رەسەيدىڭ قارىزىن تولەي الماي وتىرعانىن العا تارتىپ، ەندىگى كەزەكتە اگرو-ونىمدەرىن رەسەيگە كىرگىزبەيتىندىكتەرىن ءمالىم ەتتى. مۇندايدا رەسەي، ارينە، كەدەن وداعى اياسىنا بىرىككەن ەلدەرگە سالماق سالا باستايدى. الداعى ۋاقىتتا قازاقستان رەسەيگە 60 مىڭ توننا ەت ەكسپورتتاۋدى جوسپارلاپ وتىرعانى راس. دەگەنمەن بۇل ارادا ىشكى نارىقتى تولىققاندى قامتي الماي وتىرعانىمىز ويلانتۋى ءتيىس. اتقارۋشى بيلىك وسى جاعىن ساۋاتتى شەشسە ءجون بولار ەدى. ىشكى نارىقتىڭ كەم دەگەندە 60 پايىزىن وتاندىق ونىممەن قامتي الىپ وتىرساق، وندا قورىقپاۋعا بولار ەدى. ىشكى نارىقتا ءوز ءونىمىمىز تاپشى. وسىدان بارىپ قىمباتشىلىق ءورشىپ تۇر. ەڭ قىزىعى، ءبىز ەكسپورتتاعان ەتتىڭ ءبىر كەلىسى رەسەيدە 210-220 رۋبل تۇرادى. بۇل تەڭگەگە شاققاندا 1200-1300 تەڭگە. ال ءبىزدىڭ ىشكى نارىقتا 1200-1300 تەڭگەدەن ەت تاپپايسىڭ. ەڭ ارزان دەگەن ەتتىڭ ءبىر كەلىسى 1600 تەڭگە. سوندا رەسەيدى ارزان ءارى ساپالى، مايلى ەتپەن جارىلقاپ وتىرمىز دەگەن ءسوز. مەنىڭشە الدىمەن ءوزىمىزدى تولىققاندى قامتاماسىز ەتىپ الىپ بارىپ، سىرتقا ءونىم جونەلتكەن ابزال»،- دەيدى جاڭاباي الدابەرگەنوۆ.
وسىلايشا ماماننىڭ بايىپتاۋىنشا، ءىرى قالا مال ەتىن ەكسپورتتاۋدا قولايسىز باعا قالىپتاسقان.
بۇعان قوسا مال شارۋاشىلىعى عىلىمىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور قادىرجان مۇقاجانوۆ العا تارتىپ وتىرعانداي، ءبىز بۇعان دەيىن ەت ەكسپورتىن ارتتىرۋ ماقساتىندا شەتەلدەن اسىل تۇقىمدى مال باسىن ساتىپ الدىق. اسىل تۇقىمدى مال باسىنىڭ ءتۇرىن 72 مىڭعا دەيىن كوبەيتۋدى ماقسات تۇتتىق. وسىعان وراي ەتتى مال شارۋاشىلىعىن دامىتۋ باعدارلاماسى اياسىندا 130 ملرد تەڭگەگە دەيىن قارجى قاراستىرىلعان بولاتىن. ءبىراق اسىل تۇقىمدى دەگەن مال باسىنىڭ ءقايسىبىر ايماقتاردا قازاقستاننىڭ اۋا-رايىنا شىداماي ءۇسىپ قالعان جاعدايلارى كەزدەسكەنى جاسىرىن ەمەس.
«ەت ەكسپورتىندا الدىڭعى وزىق ەلدەردىڭ قاتارىنا ەنگىمىز كەلەدى. وسى ماقساتتا اسىل تۇقىمدى مالداردى شەتتەن ساتىپ الا باستادىق. اۆستراليانىڭ قوشقارلارىن ۇشاقپەن ارنايى اكەلگەن كەزىمىز بولدى. ولاردىڭ كەيبىرى كليماتىمىزعا شىداماي ءۇسىپ قالىپ جاتتى. قازاقستاندا قىستا 40 گرادۋس قاتتى ىستىق بولسا، جازدا 40 گرادۋس مي قايناتار ىستىق بولادى. دەمەك بىزگە ەت ەكسپورتىندا كليماتىمىزدى جاتسىناتىن اسىل تۇقىمدى مال باسىن الۋدا اباي بولعان ءجون. ەگەر ءبىز بولاشاقتا ەت ەكسپورتىن ارتتىرعىمىز كەلسە، قازاقتىڭ ەجەلگى مال باسىن ساقتاپ قالۋدى ويلاعانىمىز ءجون. قازاقى قويلاردىڭ تۇقىمى جوعالىپ بارادى. ەدىلباي قويى، شىڭعىس قويلارى ازايىپ كەتتى. سول ءتارىزدى قازاقتىڭ اقباس سيىرىنىڭ ەتى سالماعى تارازىنى جاقسى تارتاتىن. جىلقىدان اداي تۇقىمى، وسكەمەن جاقتا قابى تۇقىمى بار. مۇنداي اسىل تۇقىمدى ەجەلگى مال باسىن ازايتۋعا بولمايدى. كەرىسىنشە، وسى تۇقىمداردى وزىمىزدە كوبەيتۋ كەرەك. كليماتىمىزدى جاتسىناتىن اسىل تۇقىمدى مالداردى شەتەلدەن تاسىپ، ارتىنشا ولار قىستىڭ سۋىعىنا شىداماي ءولىپ جاتسا، ونى ساتىپ الۋعا كەتكەن شىعىن اقتالماي قالادى ەمەس پە؟! سوندىقتان قازاقتىڭ ەجەلگى مال تۇقىمىنىڭ سانىن ارتتىرىپ، جەرگىلىكتى مال باسىن جىلما-جىل كوبەيتۋ كەرەك. وسىلاي ەتكەندە ەت ەكسپورتىندا بەلگىلى ءبىر كورسەتكىشتەردى باعىندىرۋ دا جەڭىلدەر تۇسەر ەدى. ال ناق قازىرگى باعىتتى ۇستانا بەرەتىن بولساق، الداعى ۋاقىتتا راسىمەن دە مايلى ەتتى وزگەگە بەرىپ، ءوزىمىز سۇيەك-ساياق ءمۇجىپ قالۋىمىز دا عاجاپ ەمەس. ءبىرىنشى كەزەكتە جەرگىلىكتى قازاقى اسىل تۇقىمدى مال باسىن كوبەيتۋدى جوسپارلاۋ كەرەك»،-دەيدى عالىم قادىرجان مۇقاجانوۆ.
قارلىعاش زارىققان قىزى
پىكىر قالدىرۋ