«ءبىز تاۋەلسىزدىكتى اقىلمەن، اتا-بابا جولىمەن الدىق”. بۇل قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ ءسوزى. راسىندا دا تاۋەلسىزدىك الدىق، ەندى ونى باياندى ەتىپ كەلەمىز. سودان بەرى 27 جىل ءوتتى. كەشەگى كەڭەستىك جۇيەدەن تاۋەلسىزدىك فورماسياسىنا وتكەن شەنەۋنىكتەر بۇگىنگە دەيىن اكىم، مينيستر بولىپ اتقارۋشى قىزمەتتە جۇمىس ىستەپ كەلدى. ولاردىڭ ءبىرازى زەينەتكەرلىككە كەتتى، ەكىنشىلەرى ءالى – اكىم، قالعانى –پارلامەنتتە، سەناتتا دا وتىر. مەملەكەتتىك باسقارۋ قىزمەتىندە اعا بۋىننىڭ ءداستۇرىن كەيىنگى ۇرپاق جالعادى. ولاردىڭ ءوزى تاۋەلسىزدىك العان تۇستا 20-25-تەگى جىگىتتەر بولسا، ولاردىڭ جاسىنىڭ ءوزى ءقازىر 40-50-گە كەلىپ قالدى. مىنە اقىلمەن العان تاۋەلسىزدىكتى باياندى ەتەتىن دە –وسىلار. ارينە دەربەستىگىمىزدىڭ نىعايۋىنا بارلىعىنىڭ دا كومەگى ءتيدى. ولاردىڭ بارلىعىن دا ءسوز ەتە بەرۋ مۇمكىن ەمەس تە شىعار. ءبىراق تاۋەلسىزدىك مەرەكەسى تۇسىندا ءبىز ءقازىردىڭ وزىندە ساياساتتا سالماعى بار، بىرنەشە ورتا بۋىن وكىلىن ءسوز ەتپەكپىز. سونىمەن، ولار كىمدەر؟
داۋرەن اباەا، اقپارات جانە كوممۋنيكاسيا ءمينيسترى
تانىستىرىپ جاتۋدىڭ ءوزى ارتىق. بيلىكتىڭ بارلىق ساياسي مانسابىنان وتكەن جىگىت. سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ باسپا ءسوز قىزمەتىن باسقاردى. پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنىڭ باسپا ءسوز حاتشىسى، ەلباسىنىڭ كەڭەسشىسى دە بولدى. ال قازىرگى قىزمەتى ونىڭ بار مۇمكىندىگى مەن قابىلەتىن بۇرىنعىدان دا اشتى دەسە دە بولادى. جۋرناليستەردەن قاشاتىن شەنەۋنىكتەر بولادى. ابايەۆ ونداي ەمەس. كەز كەلگەن ساۋالعا سالماقتى جاۋاپ بەرەدى. ماسەلەنى ۇعىندىرا ءتۇسىندىرىپ بەرە الادى. ءبىزدىڭ كوپ مينيسترلەرگە وسى جاعى جەتىسپەي جاتادى. ابايەۆتى جۇرتشىلىق وتە اشىق ءارى دەموكرات مينيستر رەتىندە باعالايدى.
ماۋلەن اشىمبايەۆ، «نۇروتان» پارتياسى ءتوراعاسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى
ول – تەكتى اۋلەتتىڭ تۇياعى. ۇزاق جىل پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنىڭ قاۋىپسىزدىك كەڭەسى ورتالىعىندا جۇمىس ىستەپ، سوندا جەتەكشىلىك قىزمەت اتقارعان تۇلعا. ول قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتى جانىنداعى ستراتەگيالىق زەرتتەۋلەر ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى، قاۋىپسىزدىك كەڭەسى حاتشىسىنىڭ ورىنباسارى، پرەزيدەنتى اكىمشىلىگى باسشىسىنىڭ ورىنباسارى بولدى. مىقتى قىزمەتتەردى اتقارعان ول اراسىندا ءماجىلىستىڭ حالىقارالىق ىستەر، قورعانىس جانە قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسى بولدى. قازاق، ورىس، اعىلشىن تىلدەرىندە ەركىن سويلەيتىن قايراتكەر ازامات ءقازىر «نۇروتاندا» ۇيىمداستىرۋشىلىق قابىلەتىن ايرىقشا كورسەتۋدە. پرەزيدەنتتىڭ تاپسىرماسىن ورىنداۋدا جەتەكشى پارتيا ەلىمىزدەگى نەگىزگى ساياسي ۇيىمعا اينالدى. ءقازىر «نۇروتاننىڭ» ارالاسپايتىن سالاسى جوق. بۇل ىستە بۇگىندە ماۋلەن ساعات ۇلىنىڭ ەڭبەگى ەرەن. دەمەك ارتىنان ەشقاشان ءسوز ەرمەگەن، جۇمىستا تازا جانە ادال ورىندايتىن ماۋلەن اشىمبايەۆتىڭ ءالى دە الەۋەتى مول. نازاربايەۆ پارتياسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى بولعان قايراتكەرلەردىڭ بارلىعى دا ساياسي قىزمەتتە ءوز ورنىن تاپقاندار جانە بولاشاقتا مىقتى جەرگە باراتىندار دەپ نىق بولجام جاساۋعا بولادى.
باۋىرجان بايبەك الماتى قالاسىنىڭ اكىمى
ول دا – «بولاشاق» باعدارلاماسىنىڭ تۇلەگى. «نۇروتاننان» الماتىعا اكىم بولىپ كەلدى. العاشقىدا ونىڭ باسقارۋشىلىق قىزمەتىنە كۇمانمەن قاراعاندار دا بولعان. «بۇرىن باسقارۋشىلىق قىزمەتتە بولماعان جاس بالا» دەگەندەر كەزدەستى. باۋىرجان قادىرعالي ۇلى اكىم بولعانىنا بىرنەشە جىل وتپەي جاتىپ-اق كۇماندى جويدى، تۇماندى سەيىلتتى. الماتى ءقازىر تازا، سەرۋەن قۇراتىن جۇرگىنشىلەرگە ارنالعان ارنايى جولى بار شىرايلى شاھارعا اينالدى. پرەزيدەنت اكىمشىلىگىندە جۇرگەندە الەمدىك انيماسيالىق فيلمدەردىڭ جاۋھارلارىن قازاقشا سويلەتكەن بالا بۇگىن وڭتۇستىك استانادا وسال ەمەستىگىن دالەلدەدى. الماتى كوركەيە باستادى. جەراستى وتكەلدەرى ادەمى، اجارلى كەيىپكە ەندى، ۇلتتىڭ سازدى اۋەنى ويناپ تۇرادى. الداعى ەكى جىلدا رۋحاني جاڭعىرۋ اياسىندا بورالداي ساق قورعانى مۋزەيى مەن باسقا دا ايشىقتى جوبالار ىسكە قوسىلادى. بايبەك كەلگەلى شىرايلى شاھار جاڭعىرىپ جاتىر. الماتى ميلليون تۋريستەر كەلەتىن قالاعا اينالماق.
ارمان قىرىقبايەۆ، الماتى قالاسى اكىمىنىڭ ورىنباسارى
«نۇروتاندا» جۇرگەندە دە بايبەكپەن بىرگە بولعان ارمان قىرىقبايەۆ ءقازىر الماتىدا ۇلتتىق جوبالاردىڭ ۇتىمدى جاراسىم تابۋىنا ۇمىلىسىن بايقاتۋدا. الداعى ەكى-ۇش جىلدا بايبەك پەن قىرىقبايەۆتىڭ قارىمدى ناتيجەلەرى ءوز ناتيجەسىن بەرەتىنىنە بەك سەنەمىز.
جەڭىس قاسىمبەك، قازاقستان رەسپۋبليكاسى ينۆەستيسيالار جانە دامۋ ءمينيسترى
بۇل قىزمەتكە ابدەن ىسىلىپ بارىپ مينيستر بولعان قاسىمبەكوۆتىڭ نەىزگى ماماندىعى ساۋلەتشى-ديزاينەر. ەكىنشى ماماندىعى –ەكونوميست-مەنەدجەر. كولىك جانە كوممۋنيكاسيا ۆيسە-مينيسترى، مينيستر جانە وسى مينيسترلىكتىڭ جاۋاپتى حاتشىسى بولدى. قازىرگى قىزمەتىنە دەيىن اتالعان مينيسترلىكتە ۆيسە-مينيستر بولىپ ىستەدى. ول قازاقستانعا ينۆەستيسيا تارتۋدا وراسان زور ۇلەس قوسقان ازامات. ەل ەكونوميكاسىنىڭ ءوسۋى مەن ءوندىرىستى وركەندەتۋ ماسەلەسى ءقازىر ءدال وسى قاسىمبەكتىڭ قارىشتى قادامىنا بايلانىستى بولىپ وتىر. ونىڭ بۇل سالاداعى ەڭبەگى ەش كەتكەن جوق. پرەزيدەنتتىڭ «نۇرلى جەر»، « «نۇرلى جول»، «7-20-25» مەملەكەتتىك باعدارلاماسىنىڭ ورىندالۋى مەن ونىڭ جاي-جاپسارىنىڭ حالىققا ءتۇسىندىرىلۋى تىكەلەي جەڭىس ماحمۇت ۇلىنىڭ مانساپتىق لاۋازىمىمەن تىكەلەي بايلانىستى. سوندىقتان سالماقتى سالانى باسقارىپ وتىرعان جەڭىس قاسىمبەكتىڭ ساياسي قىزمەتتەگى جەڭىستى جولدارى ءالى جالعاسا بەرەدى دەپ بىلەمىز.
دارحان قالەتايەۆ، ءدىن ىستەرى جانە ازاماتتىق قوعام ءمينيسترى
نەگىزگى ماماندىعى – تاريحشى. ءبىراق ساياسي قىزمەتتەگى مانسابىنا نازار اۋدارساق، بەلدى قىزمەتتە بولعانىن كورەمىز. ونىڭ ۇنەمى جەتەكشى سالانى باسقارىپ كەلە جاتقانىن ەسكەرسەك، قالەتايەۆتىڭ قادامى ءالى ۇزاي تۇسەدى. اراسىندا «سامۇرىق-قازىناعا» بارىپ، اتقارۋشى قىزمەتىن دە اتقارىپ قايتتى. ءتىپتى بىرەر جىلدان استام ۋاقىت بويى ەلىمىزدەگى جەتەكشى پارتيا «نۇروتان» ءتوراعاسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى دا بولدى. ودان كەيىن سەناتقا باردى. ءقازىر - مينيستر. ءدىن سالاسى نەگىزگى ورىنعا شىعىپ، ءارتۇرلى اعىمنىڭ ارىنان باسۋ كەرەك بوپ تۇرعان ساتتە قۇرىلعان مينيسترلىكتى باسقارعان قالەتايەۆ ءقازىر ناتيجەلى جۇمىستار جۇرگىزۋدە. جالپى بۇل مينيسترلىك ءوز ميسسياسىن وتەگەننەن كەيىن تاراتىلۋى دا مۇمكىن. ءبىراق قاشاندا جەلدىڭ وتىندە جۇرەتىن قالەتايەۆ جۇمىسسىز قالمايدى. ويتكەنى وندا تاجىريبە مول. پرەزيدەنت اكىمشىلىگىندە ۇزاق ۋاقىت جۇمىس ىستەگەن قالەتايەۆتىڭ بيلىك باسپالداعى تومەندەمەيتىنىنە ءبىز سەنەمىز.
التاي كولگىنوۆ، باتىس قازاقستان وبلىسىنىڭ اكىمى
«بولاشاق» باعدارلاماسى بويىنشا ۇلىبريتانيانىڭ ابەردين ۋنيۆەرسيتەتىن بىتىرگەن. وعان دەيىن بىرنەشە جوعارى وقۋ ورنىن اياقتاعان كولگىنوۆ قىزمەتىندە كاسىپتىك سالانى دا باسقارىپ كورگەن. ساياسي مانسابىندا بىرنەشە جىل پرەزيدەنت اكىمشىلىگىندە جۇمىس ىستەپ، سوڭعى 6-7 جىلدا ءبىرىڭعاي باتىس قازاقستاندا اكىمشىلىك قىزمەتتى باسقارىپ كەلە جاتقان ول بۇل ءوڭىردىڭ جاعدايىن وتە جاقسى بىلەدى. ايماقتىڭ دامۋىندا ايرىقشا مەنەدجەرلىك قاسيەتىن كورسەتىپ كەلە جاتقان التاي سەيدىر ۇلى تۋرالى جىلى لەبىز كوپ. دەمەك جۇرتشىلىقتىڭ كوزقاراسىندا جاعىمدى سيپات قالدىرعان اكىم ءالى دە الەۋەتىن كورسەتۋگە مۇمكىندىگى مول.
ماقسات ىسقاقوۆ، باتىس قازاقستان وبلىسى ءاكىمىنىڭ ورىنباسارى
ماقسات تا – «بولاشاق» باعدارلاماسىنىڭ تۇلەگى. شەتەلدە وقىپ، ءقازىر باتىس ايماقتا قىزمەت ەتىپ جۇرگەن ول باس پروكۋروردىڭ كومەكشىسى بولدى. ءتىل كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسى بولىپ تۇرعان كەزىندە «بولاشاق» باعدارلاماسىنىڭ 20 جىلدىق كەزدەسۋىندە كوسىلە ءسوز سويلەپ، پرەزيدەنتتىڭ الدىندا كوزگە ءتۇستى. ءبىرقاتار ەلەكتروندىق بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى ماقسات ىسقاقوۆتى قازاقستاندا ەڭ شەبەر سويلەيتىن ون شەنەۋنىكتىڭ كوشباسشىسى رەتىندە تانىدى. ول «شەشەن شەنەۋنىك» اتاعىن دا الدى. دەمەك، ساياسي مانساپتاعى ونىڭ كولەشەگى ءالى دە الدا دەپ ويلايمىز.
جاقسىلىق مۇقاش ۇلى ومار، وسكەمەن قالاسىنىڭ اكىمى
العاشىندا اقپارات مينيسترلىگىندە ىستەپ، سونان كەيىن «ارنا مەديا» حولدينگىندە بولعان جىگىتتىڭ قالعان ساياسي جولى مەملەكەتتىك قىزمەتتە وتكەن. اراسىندا ول الماتى وبلىسى اكىمىنىڭ ورىنباسارى بولىپ تا قىزمەت ىستەپ ۇلگەرگەن. جۋرناليستەر جاعىمدى سيپاتتاعى شەنەۋنىك رەتىندە سانايتىن مۇقاش ۇلىنىڭ مانسابى نەگىزىنەن كەندى التاي ومىرىندە وتكەن دەسەك تە بولادى. الماتى وبلىسىندا اكىمنىڭ ورىنباسارى بولىپ جۇرگەن تۇستا الەۋمەتتىك جەلىدە ايماقتىڭ جاڭالىقتارىن ۇدايى بەرىپ وتىرعان جاقسىلىقتا شىنىندا جاڭاشىلدىق بار. ونى جوققا شىعارا المايمىز. ءۇشارالدا تۋىپ، كەندى التايدا مەملەكەتتىك لاۋازىمدىق مانسابىن جاساعان جىگىتتىڭ جولى جەڭىستى بولارىنا كۇمان جوق.
***
ءبىز قازىرگى ۋاقىتتا تاۋەلسىزدىگىمىزدى باياندى ەتۋدە باستامالارىمەن كوزگە ءتۇسىپ، الەۋمەتكە ءوزىنىڭ الەۋەتىن كورسەتىپ بيلىكتە جۇرگەن جەتپىسىنشى جىلعىلاردىڭ ءبىرشاماسىن عانا ءسوز ەتتىك. باسقالار دا بار. بولە جاردى دەۋگە بولماس. تەك ۇلت ءۇشىن ۇتىمدى ىستەر كوبىرەك جاسالسا دەيمىز...
