ءبىز كەڭەس وداعى كەزىندە تۋىلىپ، كوممۋنيستىك پارتيانىڭ يديولوگياسىمەن ءومىر سۇردىك. «ءبارىمىز ءبىرىمىز ءۇشىن، ءبىرىمىز ءبارىمىز ءۇشىن» – دەگەن قاعيدانى ۇستاندىق. ءوزىم ءۇشىن دەگەن تۇسىنىك قارا باستىڭ عانا قامىن ويلايتىن ەگويستىك كوزقاراس بولىپ ەسەپتەلدى. سوندىقتان ادامنىڭ ءوزىنىڭ پىكىرى، ويى اشىق ايتىلمادى. ەگەر ىشكى پىكىرىڭدى اشىق ايتساڭ جەكە باسىڭنىڭ عانا قامىن جەيتىن «حالىقتىڭ جاۋى» سياقتى كورىنۋىڭ مۇمكىن ەدى. ونداي ادامدى كوممۋنيست قاتارىندا بولماسا جالپى جينالىسقا، كومسومول بولسا كومسومول، كوممۋنيست بولسا اشىق پارتيا جينالىسىنا سالىپ، «كىناسىن» بەتىنە شىجعىرىپ باسىپ، جۇندەي تۇتەتىن. (بۇل جەردە مەن سول كەزدەگى حاتتاماعا جازىلاتىن «كىناسىن بەتىنە شىجعىرىپ باستى» دەگەندى قولدانىپ وتىرمىن). سوندىقتان مەكتەپ قابىرعاسىندا جۇرگەننەن باستاپ ءاربىر جاستىڭ الدىنا قويعان ماقساتى كوممۋنيستىك پارتيانىڭ قاعيداسىمەن بىردەي بولاتىن. مىسالى پارتيا قىزداردىڭ تراكتورشى، شوپان بولۋىنا نەمەسە بريگادا بولىپ قوي باعۋىنا ۇندەۋ تاستايتىن. سوعان سايكەس رەسپۋبليكامىزدىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندە مەكتەپ ءبىتىرۋشى تۇلەكتەر بۇكىل سىنىبىمەن قوي باعۋعا، ايتپەسە قىزدار تراكتورشى، جەكە وتار الىپ قويشى بولۋعا شەشىم قابىلدايتىن. ول كەزدە كوپتەن بۇرا تارتىپ بىر-ەكى جاس شىعا قويمايتىن. ارينە سول ۋاقىتتاردا دا جۇرتتىڭ كوبى جوعارى وقۋ ورنىنا تۇسۋگە ۇمتىلاتىن. (ءوزىم دە سول كوپتىڭ ءبىرى رەتىندە قالاعان ماماندىعىمدى الىپ شىقتىم). دەگەنمەن ماسەلە وندا ەمەس، ماسەلە –  ادامنىڭ جەكە تۇلعا رەتىندە قالىپتاسۋىنىڭ، وزىندىك مەنى ياعني جانىنىڭ قالاۋىنىڭ تاسادا قالعاندىعى. 

ول كەزدە قاساڭ سترەوتيپ، قاتاڭ ستاندارتتىڭ شەڭبەرىندە ەكەنىمىز ويىمىزعا كىرىپ شىقپايتىن. قىسقاسى قوعام تىقپالاعان، ميىمىزعا سالىپ بەرگەن باعدارلامالار بويىنشا ءومىر سۇردىك. بارلىق ويلارىمىز ءتىپتى سەزىمدەرىمىزدىڭ ءوزى كىرمە بولدى. قاراپايىم بۇحارا «وكىمەت ولتىرمەيدى» دەسە، وقىعاندارىمىز كوممۋنيستىك پارتياعا سەندى. ەشكىم وزىنە دە، قۇدايعا دا سەنگەن جوق.

          «سەنبە جۇرتقا تۇرسادا قانشا ماقتاپ،

          اۋرە ەتەدى ىشىنە قۋلىق ساقتاپ.

          وزىڭە سەن، ءوزىڭدى الىپ شىعار،

        اقىلىڭ مەن ەڭبەگىڭ ەكى جاقتاپ» - دەگەن دانا اباي قۇنانبايدىڭ (265 ب.، اباي شىعارمالارىنىڭ ءبىر تومدىق تولىق جيناعى. رەد. ءا.جيرەنشين. – الماتى: قازمەمكوركەممادەبباس، – 1961، – 695 ب.) ءسوزىنىڭ ماعىناسىن بىزگە ەشكىم تۇسىندىرگەن جوق. ءوزىمىزدى تانۋعا ۇمتىلعان جوقپىز. اقىلىمىزدى جەتىلدىرىپ، سانانى جوعارى دەڭگەيگە كوتەرىپ، جان-دۇنيەمىزگە ءۇڭىلىپ، رۋحاني ءىلىم-بىلىمدى مەڭگەرىپ، ىشكى دانالىعىمىزعا جول اشۋدى بىلمەدىك. اباي ايتقان اقىل مەن ءبىلىمدى پايدالانبادىق. سوندىقتان باي بولۋىمىز بەن كەمەلدەنۋىمىزدە، اقيقاتتى تانۋىمىزدا كەم تۇسەتىن تۇستارىمىز از ەمەس.

ءدال ءقازىر سول ولقىلىقتارىمىزدىڭ ورنىن تولتىراتىن كەز. جانىمىز نەنى قالايدى، سونى جاساۋعا ۇمتىلاتىن شاق. دەسەكتە، ءبىز ءقازىر جان قالاۋى دەگەندى ءناپسى دەپ ءتۇسىنىپ ءجۇرمىز. «ءومىر ءبىر-اق رەت بەرىلەدى، ىش-جە، وينا-كۇل، جالعاندى جالپاعىنان باس!» - دەگەن وي جۇرتتىڭ ءبارىنىڭ بولماسا دا جارتىسىنىڭ ساناسىنا بەكىپ قالعان سياقتى. قوعامدا بولىپ جاتقان سۇمدىق وقيعالار سول اششى شىندىققا دالەل.

«ادامنىڭ ىشىندە بولمايدى الاسى،

ولاردى بۇزاتىن ءناپسىنىڭ تالاسى» - دەيدى شاكارىم قۇدايبەردى ۇلى. (552 ب.، مىرزاگەلدى كەمەل. ەكى تومدىق شىعارمالار جيناعى. الماتى: قازىعۇرت، – 2013. 2-توم. – 904 ب.) ال، كريسپ سالليۋستيي: «قاناعاتسىزدىق ادامداعى ەڭ اسەم سەزىمدەردى جوق ەتەدى – وتانعا دەگەن ماحابباتتى، وتباسىنا ماحابباتتى، ىزگىلىك پەن تازالىققا دەگەن ماحابباتتى» - دەيدى. بۇل جەردە قاناعاتسىزدىقتى كەلتىرىپ وتىرعان سەبەبىم ادام قاشاندا ءناپسىنىڭ جەتەگىندە كەتسە قاناعاتسىزدىققا ۇرىنادى. «بارلىق نارسەدە شەكتى ءبىلۋ ءومىر قۋانىشتارىن كوبەيتىپ، راحاتتى ودان دا مول ەتەدى» - دەيدى دەموكريت. (592 ب.، مىرزاگەلدى كەمەل. ەكى تومدىق شىعارمالار جيناعى. الماتى: قازىعۇرت، –  2013. 2-توم. – 904 ب.) «دانا دا قۇمارلىقتان تىس بولمايدى، ءبىراق ول قۇمارلىعىن سانالىلىقپەن شەكتەي بىلەدى» - دەيدى اريستوتەل. (593 ب. مىرزاگەلدى كەمەل. ەكى تومدىق شىعارمالار جيناعى. الماتى: قازىعۇرت، –  2013. 2-توم. – 904 ب.) شەكتى ءبىلۋ –  قاناعات ەتۋ دەگەن ءسوز. قاي نارسەگە بولسىن قاناعات ەتپەۋ قۇمارلىققا اپارسا، قۇمارلىق قۇل بولۋعا اپارىپ سوعادى. مىسالى ماتەريالدىق دۇنيەگە قۇمارلىق، پايداكۇنەمدىك نەمەسە قۇمار ويىنداردىڭ سوڭىندا كەتۋ، پاراقورلىق، ناشاقورلىق تاعى باسقالار ءناپسىنىڭ ق ۇلى ەتەدى. ءناپسىقۇمارلارعا اقشا بيلىك جۇرگىزەدى. ولار اقشا ءۇشىن بارلىق قىلمىسقا بارادى. ءبىزدىڭ بۇل ءسوزىمىزدى جانتانۋ اتاۋلارىنىڭ تۇسىندىرمە سوزدىگىندەگى ساراڭدىققا بەرگەن انىقتاماداعى «ساراڭدىق پايداكۇنەمدىكتەن تۋىندايدى. پايدا قۋعان ادام شىنشىل دا، ءپرينسيپشىل دە، باتىل دا، ءوز پارىزىنا ادال دا بولا المايدى. قازىرگى كەزدە سىبايلاس جەمقورلىقپەن «تابىس» تابۋعا ادەتتەنگەن ادامدار كوبەيە باستادى. بۇلار شىنتۋايتقا كەلگەندە ادامعا ءتان اياۋلى سەزىمدەردەن، ءوز حالقىنا، وتانعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىكتەن، ىزگىلىك پەن يماندىلىقتان، جان تازالىعىنان جۇرداي ادامدار» - دەگەن سوزدەر تىرىلتە تۇسەدى. (271 ب. جارىقبايەۆ ق.ب.، سانگيلبايەۆ و.س. جانتانۋ اتاۋلارىنىڭ تۇسىندىرمە سوزدىگى. الماتى. سوزدىك-سلوۆار –  2006. – 384 ب.)

اقيقاتىن ايتساق سوناۋ ىقىلىم زاماننان باستاپ دانىشپانداردىڭ بارلىعى دا ادام باقىتقا جەتەم دەسە ەڭ ءبىرىنشى ءوزىنىڭ ىشكى الەمىنە ۇڭىلۋدەن باستاۋى كەرەكتىگىن ايتقان.

 مىسالى: جۇرەكتىڭ كوزى اشىلسا،

حاقتىقتىڭ تۇسەر ساۋلەسى.

ىشتەگى كىردى قاشىرسا،

ادامنىڭ حيكمەت كەۋدەسى-دەيدى اباي قۇنانباي (182 ب.، اباي شىعارمالارىنىڭ ءبىر تومدىق تولىق جيناعى. رەد. ءا.جيرەنشين. - الماتى، قازمەمكوركەممادەبباس، –  1961. –  695 ب). ءبىزدىڭ جان-دۇنيەمىز نۇرلانعان سايىن ءومىرىمىز  جاقسارا تۇسەتىنىن بىلۋگە ءتيىسپىز. ول ءۇشىن تەرىس ويلاردان ميىمىزدى تازارتىپ، سانامىزدا ەڭ الدىمەن ءوزىمىزدى ىشتەي جوعارى ادامگەرشىلىك تۇرعىسىنان باعالاۋدى ۇيرەنۋىمىز كەرەك. بۇل باسقا بىرەۋ ءۇشىن ەمەس، ءوزىمىز ءۇشىن قاجەت. (وزگەلەردەن ءوزىڭدى جوعارى نە تومەن ساناۋدى ايتىپ وتىرماعانىمدى وقىرماندار تۇسىنەتىن شىعار).

ادامدىق قۇنىڭدى تومەن تۇسىرمەۋ ياعني ناداندىق، قاراڭعىلىق، قاناعاتسىزدىق، تاعىلىق دەڭگەيىندە قالماۋ. بارلىق تىرشىلىك يەلەرىنەن سانالى قىلىپ جاراتقان  اللانىڭ ماحابباتىنا سۇيىسپەنشىلىكپەن جاۋاپ بەرۋ. جاراتۋشىنىڭ ءوزى بەرگەن اقىلىنا ساۋلە سەبەلەتكىزىپ، سانامىزدى جاڭعىرتساق، وراسان زور مۇمكىندىكتەرگە يە بولاتىنىمىزعا كوزىمىز جەتەدى. ال، سول مۇمكىندىكتەر ەڭ ءبىرىنشى ءوزىمىزدى-وزىمىزدىڭ تانۋىمىزدان باستالۋى ءتيىس. جالپاق تىلمەن ايتقاندا ءوزىڭدى - ءوزىڭ تانۋ دەگەن ءوزىڭنىڭ باقىتىڭ ءۇشىن اتا-اناڭ، باۋىرىڭ، قۇداي قوسقان قوساعىڭ تاعى باسقا جاقىن ادامدارىڭ ەمەس، تەك ءوزىڭ عانا وزىڭە دەگەن جاۋاپكەرشىلىكتى موينىڭا الىپ، سانالى تۇردە ارەكەت ەتۋ. سانالى تۇردە ارەكەت ەتۋ – ءناپسىنىڭ ق ۇلى بولماي رۋحاني دۇنيەمەن بايىپ، ناپسىگە بيلىك جۇرگىزۋ.

ال، ءسىز قالاي ويلايسىز؟

كۇلاش كەرىمبەك قىزى