رەسەيدىڭ اۋقاتتى كاسىپكەرلەرى ولەگ دەريپاسكا، ۆلاديمير پوتانين، ۆيكتور بۋدارين ءوز ەلدەرىنىڭ اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسىنا اي سايىن تاپقان تابىستارىنىڭ 20-30 پايىزىن اۋدارىپ وتىرادى ەكەن. رەسەيدىڭ ساراتوۆ وبلىسىنا قاراستى ۋۆەك اۋىلىندا قازىردە ءبىر عانا ۆلاديمير ءپوتانيننىڭ اۋدارعان ينۆەستيسياسىنىڭ ەسەبىنەن اۋىل شارۋاشىلىعى ءونىمىن وندىرەتىن، كولەمى 1840 گەكتاردى قۇرايتىن جىلىجاي سالىنىپ، ودان تيىسىنشە مول ءونىم الىنۋدا. ءبىر قىزىعارلىعى، سول جىلىجايدان تۇسكەن پايداعا پوتانين مىرزا مۇلدەم قول سۇقپايدى دا ەكەن. اۋقاتتى وليگارح مۇنى ول تەك «اۋىلعا سالىنعان ينۆەستيسيا» دەپ ەسەپتەپ ونىمنەن تۇسكەن پايدانى تەك قانا فەرمەرلەردىڭ وزدەرىنىڭ پايدالانۋىنا مۇمكىندىك بەرەدى. كەلتىرە بەرسەك، وركەنيەتتىلىككە ۇمتىلعان ەلدەردە دە مۇنداي مىسالدار جەتىپ-ارتىلادى. وزگە ەلدەردىڭ اۋقاتتىلارى وسىلايشا اۋىلعا ينۆەستيسيا سالۋعا بارىنشا ىقىلاس ءبىلدىرىپ جاتقان تۇستا «ءبىزدىڭ دەڭگەيىمىز قانداي؟» دەگەن ساۋال وزىنەن-وزى تۋىندايدى.
بۇل رەتتە ماماندار «ءقازىر اقپاراتتىق تەحنولوگيالاردىڭ دامۋ عاسىرىندا الەمدە ۇلكەن وزگەرىستەر بولىپ جاتىر. كوپتەگەن ەلدەر كۇن جانە جەل ەنەرگياسىنا نازار اۋدارۋدا. اقش-تىڭ ءوزى بولاشاقتا 65 پايىز ەنەرگيانى كۇن مەن جەلدەن الۋعا باسا نازار اۋدارۋدا. وسىلاردى ەسكەرسەك، كەلەشەكتە اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسى مۇلدەم ەسكەرىلمەي قالا ما دەگەن ءقاۋىپ تە جوق ەمەس» دەسەدى.
بۇعان قاتىستى ەكونوميست-ساراپشى مەرۋەرت مولدابايەۆانىڭ ايتۋىنشا، ەڭ ءقاۋىپتىسى بىزدە اۋىلدى-ايماقتاردىڭ وزىندە اۋقىمدى جەرلەردى جالعا الىپ، پايدالانباي وتىرعان الپاۋىتتار دا جەتەرلىك.
«ەلىمىزدە 282 ملن گەكتاردان استام جايىلىمدىق جەر بار. قىنجىلارلىعى، سول كولەمدى جايىلىمدىق جەردىڭ 40 پايىزىن عانا ۇقساتىپ وتىرمىز. ال قالعانى پايدالانىلماي وتىر. كەلەشەكتە ءبىز جەرىمىزدىڭ قۇنارلىلىعىن كوتەرىپ، وندىرىستىك، ونىمدىلىك قابىلەتىن ارتتىرامىز دەسەك، جاڭاشىلدىققا بەت بۇرىپ، بۇرىن استىق ەگىلگەن، قازىردە بوس جاتقان جەرلەرگە كوپجىلدىق شوپتەر ەگۋ ماسەلەسىن قولعا الۋىمىز كەرەك. مىنە، وسى ماسەلەنى جەتىلدىرۋدە ناق سول الپاۋىتتاردان ينۆەستيسيا قاجەت. ال بىزدە كەرىسىنشە، كەزىندە بالەنباي گەكتارلاپ اۋىل شارۋاشىلىعى جەرلەرىن الىپ العان اۋقاتتىلار سول جەرلەردى نە وزگەگە بەرمەي، نە وزدەرى يگەرمەي قۇر بوس ۇستاپ وتىر. سوندىقتان كەلەشەكتە ۇكىمەت وسى جايتتارعا نازار اۋدارعانى ءجون»، - دەيدى مەرۋەرت مولدابايەۆا.
جالپى، ستاتيستيكالىق دەرەكتەرگە جۇگىنسەك، ەلىمىزدە بارلىعى 175 اۋدان بولسا، سونىڭ ىشىندە 72 اۋىلدىق اۋدان دامۋى جاعىنان كەنجەلەپ قالعان. مىنە، وسى دەرەكتەردى العا تارتقان ەكونوميست ماماندار «وزگە ەلدەردە اۋىل-ايماقتاردى قولداۋعا الپاۋىتتار وزدەرى جۇمىلادى. ءبىزدىڭ اۋقاتتىلار اۋىلعا ينۆەستيسيا سالعاننان گورى ءوز پايدالارىنىڭ ەسەلەنە ءتۇسۋىن عانا ويلاپ ءجۇر. اۋىلعا مەملەكەتتىك كومەك ءوز الدىنا وسىنداي قوسىمشا قارجى كۇشى كەرەك» دەسەدى.
«قازىردە اۋىلشارۋاشىلىعى ماسەلەسىمەن اۋىلشارۋاشىلىعى مينيسترلىگى، جەرگىلىكتى اكىمدىكتەر عانا اينالىسىپ ءجۇر. اۋىلعا سالالىق بانكتەردى اپارۋ، شارۋانىڭ قولىنا ارزان قاراجات بەرۋ، سۋبسيديا، دوتاسيا بەرۋ جايى بىزدە جاقسى جولعا قويىلعان. ءبىراق مەملەكەتتىك كومەك اۋىلعا ازدىق ەتىپ وتىر. ەگەر ءبىز دامىعان ەلدەردەگىدەي اۋىلدىڭ ەڭسەسىن كوتەرگىمىز كەلسە، وندا الپاۋىت ينۆەستورلاردى اۋىلعا اپارعانىمىز ءجون»، - دەيدى مەرۋەرت مولدابايەۆا.
ساراپشىنىڭ بۇل ءسوزىن ەكونوميكا عىلىمىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور اتامۇرات شامەنوۆ تە قولداپ وتىر. ەكونوميست-عالىمنىڭ پايىمداۋىنشا، بىزدە اۋىل تۇرعىندارى تۇسىنەتىن اگرارلىق ساياسات جوق.
«كونستيتۋسيالىق زاڭىمىزدىڭ 9 بابىندا: «رەسپۋبليكا ۇكiمەتi مەملەكەتتىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق ساياساتىنىڭ، ونىڭ قورعانىس قابىلەتىنىڭ، كاۋىپسىزدىگىنىڭ، قوعامدىق ءتارتىپتى قامتاماسىز ەتۋدىڭ نەگىزگى باعىتتارىن ازىرلەيدى جانە ولاردىڭ جۇزەگە اسىرىلۋىن ۇيىمداستىرادى» دەگەن. ۇكىمەتتە بىر-بىرىنەن تۋىنداپ جاتقان باعدارلامالار كوپ. ءبىر مينيستر كەلىپ ءبىر باعىتتى ايتادى، ساياساتىن جاريالايدى. ەكىنشىسى باسقا باعىتقا سۇيرەيدى. ال اۋىلداعى كوپشىلىك ءدۇبارا قالىپتا. سۋبسيديا بار جەردە ۇرلىق بار. ول كوررۋپسياعا جول اشادى. تەگىن قاراجات ءبولۋدى توقتاتۋ كەرەك، ءبارىنىڭ قايتارىمى بار. مۇمكىندىگىنشە ۇزاق مەرزىمگە، «كانيكۋلمەن» بەرىلگەننىڭ جاۋاپكەرشىلى بار جانە ول ءتيىمدى بولماق. بۇل رەتتە فيۋچەرلىك كەلىسىمنىڭ كەلەشەگى بار. اگرارلىق ساياسات تاعام وندىرۋگە باعىتتالۋى ءتيىس. سالماقتى جەرگىلىكتى اكىمدەرگە سالۋ كەرەك. ساعىم قۋعاندى قويىپ، ولشەمى بار تالاپتار قويىلۋى كەرەك، ول – حالىقتى ازىق-تۇلىكپەن قامتاماسىز ەتۋ. بۇل رەتتە جاڭا ينۆەستيسيالىق قادامدارعا بارۋ كەرەك»، - دەيدى اتامۇرات شامەنوۆ.
قازاقستاننىڭ مۇمكىندىكتەرىنىڭ كوپ ەكەندىگىن العا تارتقان ماماندار اۋىل شارۋاشىلىعىنا قاتىستى بىزگە سىلكىنىس كەرەكتىگىن ايتىپ وتىر. بۇعان قاتىستى ەكونوميست-ماماندار تابىسى بەلگىلى ءبىر شەكتەن اساتىن ينۆەستورلاردى اۋىلعا ينۆەستيسيا سالۋعا مىندەتتەپ كورۋ كەرەكتىگىن العا تارتۋدا. بۇل رەتتە ەكونوميست-ساراپشى مارال تورتەنوۆا «ءبىزدىڭ ەلەمىزدە ەگىس القاپتارى قۇرىلىمىنىڭ 65 پايىزى بيداي القابىنا تيەسىلى. ءقازىر ەلىمىزدە ءداندi داقىلداردىڭ قۇرىلىمىندا بيدايدىڭ ۇلەس سالماعى ءوسۋiنە بايلانىستى بۇرشاق تۇقىمداس، جار ما، جەمدiك ءدان جانە جەم ءشوپتiك دا قىل داردىڭ ەگiس القاپتارى ازايىپ بارادى. سونداي-اق بىلتىرعى جىلى قانت قىزىلشاسىنىڭ ەگiس القابى 1،6 ەسە ازايسا، كۇنباعىس ەگiس القابى، مال ازىعىن دايىندايتىن ەگiستiك القاپتا رى نىڭ ساپاسى 1،7 ەسەگە دەيىن تومەندەگەن. وسىعان وراي اۋىلدى بيوتەحنولوگياعا بەيىمدەۋ قاجەت. بىزدە بيوتەحنولوگيا ءوندىرىسىن كەڭىنەن پايدالاناتىن اۋىل جوقتىڭ قاسى. وتكەن جىلى سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ ديقاندارى 9 مىڭ گەكتار جەرگە بيو تەحنولوگيالىق ادىسپەن ەگىن ەگىپتى. ناتيجەسى جامان ەمەس. بۇل ءادىس ءارتۇرلى حيميا لىق رەاكتيۆتەردى قوسىپ جەردى وڭدەگەن نەن الدەقايدا ءتيىمدى. ءبىر باسىمدىق بەرىپ ايتا كەتەرلىگى، وسى ادىسپەن وڭدەل گەن 2 گرامم عانا بيداي دانىنە ارنايى جاسالعان نانكاپسۋلا قوسىپ، ول بيدايدى بيوتەحنولوگيالىق ادىسپەن ەزىپ، وڭدەگەن كەزدە بۇل بيداي ءدانى ساپالىلىعى جاعىنان 100 گەكتار جەرگە دەيىن جەتەتىن ءونىم بەرەدى. سوندا 2 گرامم بيداي ەگىپ، 100 گەكتارعا جەتەتىن ءونىم الۋ ابدەن ءتيىمدى ەمەس پە؟ وسى قۇندىلىقتى ۇعىن عان وزگە ەلدەر بيوتەحنولوگيانىڭ ءتىلىن ءبىلىپ، تەتىگىن تابۋعا ۇمتىلىپ باعۋدا. قا ءزىر وسى ءادىس ارقىلى گەرمانيانىڭ، ۋكراي نانىڭ، رەسەيدىڭ فەرمەرلەرى وزدەرىنىڭ ەگىس القاپتارىن جايقالتىپ، ساپالى ءونىم الىپ شارۋاسىن دوڭگەلەتىپ وتىر. جالپى، اۋىلدىڭ كليماتىنا بيوتەحنولوگيانى بەيىمدەۋ ءۇشىن اسا كوپ قارجى قاجەت ەمەس. ينۆەستورلار وسى جاعىنا ءمان بەرسە دەيمىن. بۇل سالاعا قارجى سالعان ينۆەستورلار وسىلاي سالعان قارجىسىن از شىعىنمەن قايتارىپ الۋعا بولاتىنىن ءبىلۋى ءتيىس. سوندا عانا ولار شىققان شىعىندارىنىڭ ورنى تولاتىنىنا سەنىمدى بولىپ اۋىلعا قاراي قارجىلارىن اپاراتىن شىعار. نەگىززى وركەنيەتتى ەلدەردەگىدەي تاجىريبە ۇستانا وتىرىپ، تابىسى بەلگىلى ءبىر كولەمنەن اسقان ينۆەستورلاردى اۋىلعا ينۆەستيسيا سالۋعا مىندەتتەگەن دۇرىس»، - دەيدى مارال تورتەنوۆا.
قارلىعاش زارىققان قىزى
پىكىر قالدىرۋ