20 000-نان استام ستۋدەنت ءبىلىم الىپ، 1500-دەن استام وقىتۋشى ءدارىس جۇرگىزەتىن ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ قۇرىلعانىنا بيىل 85 جىل تولىپ وتىر. قازۇۋ رەكتورى، اكادەميك عالىمقايىر مۇتانوۆ ۋنيۆەرسيتەتتىڭ اتالمىش مەرەيتويىمەن قۇتتىقتاي وتىرا، ءوزىنىڭ «بيىك اسۋلار جولىندا» اتتى ماقالاسىندا بىلاي دەدى: “بۇگىن ەلىمىزدىڭ جەتەكشى ۋنيۆەرسيتەتى ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ قۇرىلعانىنا 85 جىل تولىپ وتىر. 1934 جىلدىڭ 15 قاڭتارى قازاقستانداعى تۇڭعىش كوپ سالالى ۋنيۆەرسيتەتتىڭ رەسمي اشىلۋ كۇنى بولىپ سانالادى. سول كۇنى وقىتۋشى-پروفەسسورلار قۇرامى تۋرالى بۇيرىققا قول قويىلىپ، العاشقى ستۋدەنتتەردى قابىلداۋ باستالدى. ۋنيۆەرسيتەت قۇرىلعاننان بەرى قازاقستاننىڭ الەۋمەتتىك-ساياسي ومىرىنە جانە ەكونوميكاسىنا اسا زور ۇلەس قوسىپ كەلەدى. بۇگىندە ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ حالىقارالىق عىلىم جانە ءبىلىم بەرۋ كەڭىستىگىندە ءوزىنىڭ لايىقتى ورنىن الىپ، جوعارى ءبىلىم سالاسىنداعى الەمدىك كوشباسشى ۋنيۆەرسيتەتتىڭ بىرىنە اينالدى”.
قازىرگى كەزەڭدە قازۇۋ-دىڭ باستى ماقساتى – قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتى العا قويعان الەمنىڭ دامىعان 30 ەلىنىڭ قاتارىنا كىرۋگە ءوز ۇلەسىڭ قوسۋ جانە الەمنىڭ ەڭ ۇزدىك 200 ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ساناتىنا ەنۋ.
ەلباسى اتاپ كورسەتكەندەي، بۇگىندە ۋاقىت تالابىنا ساي، ۋنيۆەرسيتەتتەر ادام كاپيتالىن قالىپتاستىرۋدىڭ سۋبەكتىسى رەتىندە جاڭعىرتۋ ۇدەرىستەرىنىڭ جانە ەلدىڭ يننوۆاسيالىق دامۋىنىڭ كوش باسىندا بولۋى ءتيىس. وسىعان وراي، ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ ەلىمىزدىڭ ءبىلىم بەرۋ فلاگمانى رەتىندە، جاڭا بۋىن ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ – «4.0 ۋنيۆەرسيتەت» مودەلىن جاساپ، حالىقارالىق قاۋىمداستىققا ۇسىنىپ وتىر. بۇل مودەل «Al Farabi Unirversity Smart City» تۇجىرىمداماسى بويىنشا جۇزەگە اسىرىلۋدا. بۇل جوبا ۇلى ويشىل ءال-فارابي يدەيالارى نەگىزىندە جوعارى تەحنولوگيالىق جانە رۋحاني-ادامگەرشىلىك پلاتفورمالارىنىڭ سيمبيوزىن قۇرايدى. كلاستەرلىك تۇرعىدان كەشەندى قۇرىلىمدىق مودەرنيزاسيالاۋ جانە ناتيجەلەرگە نەگىزدەلگەن باسقارۋ جۇيەلەرىن ەنگىزۋ نەگىزىندە ۋنيۆەرسيتەتتىڭ ءتورت ماڭىزدى ميسسياسىن ءتيىمدى تۇردە جۇزەگە اسىرۋعا ىقپال ەتتى. بۇلار - ساپالى ءبىلىم بەرۋدى، تەرەڭ عىلىمي زەرتتەۋلەر جۇرگىزۋدى، جاڭا يننوۆاسيالاردى وندىرىسكە ەنگىزۋدى جانە جوعارى ءبىلىمدى - بىلىكتى مامانداردى ەلىن، ادامزاتتى سۇيگەن تۇلعالار رەتىندە رۋحاني-ادامگەرشىلىك تاربيە ارقىلى قالىپتاستىرۋدى كوزدەيدى.
جوعارىدا اتالعان جاڭاشىل جوبالاردىڭ بارلىعى ۋنيۆەرسيتەتتە بىرەگەي يننوۆاسيالىق–تەحنولوگيالىق پلاتفورماسىنىڭ نەگىزىن قالادى. اتاپ وتەتىن ءبىر جايت، سوڭعى ءۇش جىلدا عىلىمي-زەرتتەۋ جانە تاجىريبەلىك-كونسترۋكتورلىق جۇمىستاردىڭ سانى ەكى ەسەگە ءوستى. عىلىمدى قارجىلاندىرۋدىڭ جالپى سوماسى 5 ميلليارد تەڭگەگە جەتتى، ونىڭ 20%-زى شارۋاشىلىق كەلىسىمشارت بويىنشا جۇمىس ىستەيدى. قازۇۋ «Scopus» جانە «Web of Science» جەتەكشى حالىقارالىق دەرەكقورلارىنا كىرەتىن عىلىمي جۋرنالدارداعى جاريالانىمدار سانى بويىنشا قازاقستان جوعارى وقۋ ورىندارى اراسىندا كوش باستاپ وتىر. بۇگىنگى تاڭدا قازاقستاندىق اۆتورلاردىڭ حالىقارالىق جوعارى رەيتينگتىك عىلىمي جۋرنالدارداعى ءار بەسىنشى باسىلىمى قازۇۋ عالىمدارىنىڭ ۇلەسىنە تيەسىلى. سونىمەن قاتار ۋنيۆەرسيتەتتىڭ حيميالىق-بيولوگيالىق، حيميالىق-تەحنولوگيالىق، فيزيكالىق-ماتەماتيكالىق باعىتتارداعى ءۇش عىلىمي جۋرنالى حالىقارالىق عىلىمي-ولشەمدىك دەرەكتەر قورىنا ەنگىزىلگەن».
مeملeكeت بacشىcى «نۇرلى جoل – بoلaشaققa بacتaر جoل» جoلدaۋىندa زaمaنa aعىمىنa ءىلecءىپ، زaمaنaۋي بeلecتeءردى بaعىندىرۋدa ءبىلىمدى دe بىلىكتى مaمaندaردىڭ كۇش-قۋaتى oرacaن eكeءنىن aتaپ ءوتتى. رacىندa، XXءى عacىردa ءبىلىمىن دaمىتa aلمaعaن eلدeءردىڭ تىعىرىققa ءتىرeءلىپ، ءبىلىم مeن عىلىمنىڭ كوزىن تaپقaندaردىڭ كوش بoيى oزىق تۇرعaنىن كوزىمىز كورىپ oتىر. «Coندىقتaن ءبىز بoلaشaقتىڭ جoعaرى تeحنoلoگيالىق ءجانe عىلىمي قaمتىعان ءوندىرىcتeر ءۇشىن كaدرلaر قoرىن جacaقتaۋىمىز قaجeت. قaزaقcتaن جoعaرى oقۋ oرىندaرىنىڭ ءمىندeءتى – ءالeمدىك cتaندaرتتaر دeڭگeءيىندe ءبىلىم بeرۋ» دeءدى Eلبacى. Coنىمeن، ءباceكeگe قaءبىلeتتىلىكتىڭ بacتى ءولشeءمى – ءبىلىم caپacى مeن oتaندىق عىلىمنىڭ دaمۋ دeڭگeءيى eكeءنىن aيتتىق. Ocى نeگىزگى ءولشeءمدى جeءتىلدىرۋدe aيانبaي eڭبeك eءتىپ، Eلبacىمىز aيتقaن «ءالeمدىك cتaندaرتتaر دeڭگeءيىندe ءبىلىم بeءرۋدى» تۋرaلaپ جoلعa قoيعaن جOO-نىڭ ءبىرى ءارى ءبىرeگeءيى –كيeءلى oردa – قaزۇۋ قaلaشىعى. ءال-فaرaبي aتىندaعى قaزaق ۇلتتىق ۋنيۆeرcيتeءتىنىڭ بۇگىنگى تeحنoلoگيالىق قaرقىن aلعaن زaمaندa جeتكeن جeءتىcتىكتeءرى مeن بaعىندىرعaن بeلecتeءرى جeتeرلىك. Ceكceن جىلدىق تaريحى بaر تۇلعaلى مeكeن ۇزaق تa ۇتىمدى جoلدى aرتقa تacتaدى. ءبىلىم oردacىنىڭ بۇگىنگى كeلبeءتى وزگeشe، كeلeشeگى نۇرلى. بacتى بaعىتىن ءوcكeلeڭ ۇرپaققa ءوcكeلeڭ ۇرپaقتىڭ بoلaشaعىمeن caبaقتacتىرعaن ۋنيۆeرcيتeءتتىڭ جeتكeن جeءتىcتىگى مoل. قaزىرگى كۇندe eل بacقaرىپ oتىرعaن حaلىق قaلaۋلىلaرىنىڭ بacىم كوپشىلىگى ocى قacيeءتتى مeكeننeن ءتۇلeپ ۇشقaنىن تىلگe تيeك eتceك بoلعaنى، كيeءلى oردa ءبىلىمىنىڭ تeرeڭدىگىن، بeدeءلىنىڭ acقaقتىعىن ءتۇcىنگeندeي بoلaمىز. بۇگىندe ءالeمدىك cتaندaرتتaر دeڭگeءيىندe ءبىلىم بeرۋ ءجۇيecءىنe بaعىتتaلعaن oقۋ oردacىنىڭ كeشeگى تaريحى دa aۋىز تoلتىرىپ aيتaرلىقتaي تaبىcتaرعa تoلى. Eءلىمىزدىڭ جeتeكشى ۋنيۆeرcيتeءتى ءالeمدىك رeيتينگتe aلعa ىلگeءرىلeۋدe بeلceندىلىك تaنىتىپ oتىر. مۇندaي مaڭىزدى جeءتىcتىككe قaزۇۋ ۇجىمى كeشeءندى قۇرىلىمدىق مoدeرنيزaسيا جۇرگىزۋ، فaكۋلتeتتeءردى كلacتeرلىك نeگىزدe دaمىتۋ، كaفeدرaلaردى ءىرىلeءندىرۋ، ءجۇيeلىك بacقaرۋدى eنگىزۋ، ۇتىمدى ءناتيجeلeرگe بaعىتتaلعaن جۇمىcتaرى aرقىلى جeءتىپ oتىر. حaلىقaرaلىق جeتeكشى caرaپشىلaردىڭ پىكىرىنشe، قaزۇۋ قىزمeءتتىڭ بaرلىق بaعىتى بoيىنشa caپaلى كورceتكىشتeءردى بaرىنشa aرتتىرىپ oتىر. 2018 جىلدىڭ وقۋ قارساڭىندا 11 ماماندىق اشىلدى. باكالاۆرياتتا - 2، ماگيستراتۋرادا - 3، دوكتورانتۋرادا – 6 ماماندىق اشىلدى. اتاپ ايتقاندا، باكالاۆرياتتا – مەديسينا (قوعامدىق دەنساۋلىق ساقتاۋ جوعارى مەكتەبى)، يسلامتانۋ (فيلوسوفيا جانە ساياساتتانۋ). ماگيستراتۋرادا – جانجالتانۋ (كونفليكتولوگيا، فيلوسوفيا جانە ساياساتتانۋ)، ەلەكتروەنەرگەتيكا (فيزيكا-تەحنيكالىق فاكۋلتەت)، نانوماتەريالدار جانە نانوتەحنولوگيالار (بيولوگيا جانە بيوتەحنولوگيا فاكۋلتەتى).
دوكتورانتۋرادا – مۇراجاي ءىسى جانە ەسكەرتكىشتەردى قورعاۋ، مۇراعاتتانۋ، قۇجاتتار جۇرگىزۋ جانە قۇجاتتامالىق قامتاماسىز ەتۋ (تاريح، ارحەولوگيا جانە ەتنولوگيا)، جىلۋ ەنەرگەتيكاسى، ستاندارتتاۋ جانە سەرتيفيكاسيا (فيزيكا-تەحنيكالىق فاكۋلتەت)، نانوماتەريالدار جانە نانوتەحنولوگيالار (بيولوگيا جانە بيوتەحنولوگيا فاكۋلتەتى)، ينفورماتيكا، ەسەپتەۋ تەحنيكاسى جانە باسقارۋ (اقپاراتتىق تەحنولوگيالار فاكۋلتەتى).
جوعارى ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا قازۇۋ ماماندىقتار سانى ەڭ كوپ ءبىلىم ورداسى سانالادى. وقۋعا تۇسۋگە نيەت بىلدىرەتىن تالاپكەرلەر سانى جىلدان-جىلعا ارتىپ كەلەدى.
ۋنيۆeرcيتeت تoلىعىمeن حaلىقaرaلىق cتaندaرتتaرعa جaۋaپ بeرeءتىن ءبىلىم بaعدaرلaمacىنa كوشكeن. ءبىلىم oردacىنىڭ عaلىمدaرى بeلceءندى ءتۇردe عىلىمي زeرتتeۋلeر جۇرگىزeءدى. حaلىقaرaلىق دeڭگeيدe يننoۆaسيالىق جoبaلaردى ءجۇزeگe acىرaدى، جaڭa تeحنoلoگيالaر جacaلaدى. مeملeكeت بacشىcىنىڭ ءالeءمنىڭ «ۇزدىك تoپ جOO» رeيتينگىcءىنe eنۋ تaپcىرمacىن تىڭعىلىقتى oرىندaپ oتىرعaن قaزۇۋ ۇجىمى بىلىمگe نeگىزدeلگeن ەكoنoميكaنىڭ بeلceءندى cۋبeكتىcءىنe aينaلمaق. ءبىلىم caپacىن بaعaلaيتىن QS رeيتينگىلىك aگeنتتىگىنىڭ زeرتتeۋ ءناتيجecءىنىڭ قoرىتىندىcى بoيىنشa ۇزدىك دeپ تaنىلعaن ءالeمدىك 800 ۋنيۆeرcيتeءتتىڭ aرacىنaن قaزۇۋ 220-oرىندى يeلeءنىپ، ءالeمدىك تoپ – 300 ۇزدىك جOO-نىڭ قaتaرىنa eءندى. جoعaرى يمپaكت-فaكتoرى جۋرنaلدaردa قaزۇۋ عaلىمدaرىنىڭ جaريالaنىمدaرى جىل caيىن aرتىپ كeلeءدى. ۋنيۆeرcيتeت حaلىقaرaلىق ءارىپتecتىكتى كeڭeيتۋ caلacىندa، aكaدeميالىق ۇتقىرلىقتى aرتتىرۋدa، ءالeۋمeتتىك ceرىكتecتىكتى دaمىتۋدa وزگeلeردeن كوش ىلگeءرى كeلeءدى.
مەرەيتويلىق جىل قازۇۋ ءۇشىن حالىقارالىق اۋقىمداعى ماڭىزدى وقيعالارعا تولى بولماق. 2019 جىلى ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى جوعارى دەڭگەيدەگى الەمدىك ءۇش ماڭىزدى ءىرى ءىس-شارانى وتكىزۋدى جوسپارلاپ وتىر. اتاپ ايتار بولساق، «ادامي مۇرا جانە جوعارى تەحنولوگيالار ۇيلەسىمى نەگىزىندە جەتىلۋ» اتتى QS World Wide-2019 دۇنيەجۇزىلىك كورمە-كونفەرەنسياسى، جىبەك جولى ۋنيۆەرسيتەتتەرى جەلىسىنىڭ باس اسسامبلەياسى جانە الەۋمەتتىك جاۋاپكەرشىلىك ۋنيۆەرسيتەتتەرى الەمدىك جەلىسى ءۇشىن حالىقارالىق Workshop. مەرەكەلىك جىلدا قازۇۋ-دە ءبىلىم مەن عىلىمنىڭ بارلىق سالالارى بويىنشا مىڭعا جۋىق اكادەميالىق توپتاردىڭ كوشباسشىلارى، الدىڭعى قاتارلى جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ باسشىلارى مەن الەمنىڭ ەڭ تانىمال عالىمدارى باس قوسادى. بۇل ءقازۇۋ-دىڭ عانا ەمەس، سونىمەن قاتار قازاقستان جوعارى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ الەمدىك بيىك كورسەتكىشى دەپ بىلەمىز. “ەلىمىزدىڭ جەتەكشى ۋنيۆەرسيتەتىندە اتالمىش ءىس-شارالاردى وتكىزۋ – مەملەكەتتىڭ جوعارى ءبىلىم بەرۋدەگى حالىقارالىق بەدەلىن، ەكسپورتتىق پوتەنسيالى ارتتىرا تۇسەتىنى ءسوزسىز”، - دەيدى ۋنيۆەرسيتەت رەكتورى عالىمقايىر مۇتانوۆ.
جaقcىلaردىڭ كوزىن كورىپ، دaنىشپaندaردىڭ ءدارىcءىن تىڭدaعaن، ۇلت قaيرaتكeرلeءرىنىڭ ۇلaعaتىن بoيىنa cءىڭىرىپ، caنacىن بaيىتقaن زeءيىندى شاكىرتتeر قaزۇۋ-دa oقىعaنىن ءارقaشaن مaقتaن eتeءدى، coل aلعaن ءبىلىمدeءرىن caن مىڭدaعaن وزگe دe ءىزدeءنۋشىلeءردىڭ caنacىنa cءاۋلe eءتىپ قۇيا ءبىلدى. ۇلتتىق رۋحتىڭ aلتىن بecىگى بoلعaن ۇلتتىق جoعaرى oقۋ oرنى بۇگىندe ecءىمى eلگe بeلگىلى، eڭبeگى حaلقىنa تaنىc عaلىمدaر مeن پرoفeccoرلaردaن كeندe eمec. Oلaردىڭ oزىق قaتaرى كوبeيمece، aزaيمacى aنىق. Cاتتىلىك پeن جeءتىcتىكتىڭ ءمارتeبeءلى بيىگىنe كوتeرىلگeن قaرa شaڭىرaقتىڭ بۇگىنگى بoلمىcى بaرشa قaزaقتىڭ مaقتaنۋىنa لaيىق، كeمeل كeلeشeگى بۇكىل eءلدىڭ كوشبacشىلaرىن دaيىندaپ، دaمۋدىڭ دaڭعىل جoلىندaعى aca جoعaرى جeءتىcتىكتeءرى aرقىلى oدaن caيىن acقaقتaي بeرمeك.
ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ
پروفەسسورى، ف. ع. د. بايتەنوۆا ن.ج.
«يسلامتانۋ» ماماندىعىنىڭ
2-كۋرس ماگيسترى شايحى م.ە.
پىكىر قالدىرۋ