ساحنا ءتورى بار دا، ساحنانىڭ سىرتى بار. ساحنادا ونەر كورسەتەتىن دارىندىلار بار دا، سول دارىندىلاردى دايىنداپ، ساحناعا شىعاراتىن پەردە ارتىنداعى دارىندىلار بار. سول سياقتى كينو سالاسىندا اكتەرلەردەن بولەك، سولاردى دايىندايتىن، كينونى تۇسىرەتىن، ايانباي تەر توگەتىن، وزىندىك ورنى ەرەكشە تۇلعالار دا بار.
بۇگىن ەلىمىزدىڭ كينو سالاسىندا جاس تا بولسا، ءبىرشاما جەتىستىككە جەتكەن قويۋشى-سۋرەتشى بەكەن ناربايدان سۇحبات العان ەدىك. ەندەشە، مارحابات...
بەكەن نارباي - قويۋشى-سۋرەتشى.
جەتىستىكتەرىمەن تانىستىرا كەتسەك:
2016 ج. "تۇلپار" كينوفەستيۆالى. «جاڭعاق تال» ك\ف. ۇزدىك قويۋشى-سۋرەتشى اتالىمى بويىنشا ۇمىتكەر.
2017 ج. "بايقوڭىر" كينوفەستيۆالى. «كۋب» ك/ف. ۇزدىك قويۋشى-سۋرەتشى اتالىمى بويىنشا جەڭىمپاز.
ەۆرازيا ۇلتارالىق كينو فەستيۆالi.
"جاڭعاق تال" ءفيلمى ەڭ ۇزدىك رەجيسسەر جانە ەڭ ۇزدىك فيلم جۇلدەسىنە يە بولعان ءسات.
قويۋشى رەجيسسەر: ەرلان نۇرمۇحامبەت
قويۋشى وپەراتو: مۇرات نۇعمانوۆ
قويۋشى سۋرەتشى: بەكەن نارباي
قويۋشى-سۋرەتشى كومەكشىسى بولعان فيلمدەرى:
1. 2008 ج- «اتا». (قىسقامەتراجدى كوركەم فيلم)
2. 2009 ج- «بالالىق شاعىمنىڭ اسپانى». (تولىقمەتراجدى كوركەم فيلم)
3. 2009 ج- «مولوكو». ( فيلم)
4. 2010 ج- «رادي» (تولىقمەتراجدى كوركەم فيلم)
5. 2010 ج- «اعايىندى-2». (سەريال)
6. 2011 ج- «ۆەس مير ۋ ناشيح نوگ». (تولىقمەتراجدى كوركەم فيلم)
7. 2013 ج- «دودا». (تولىقمەتراجدى كوركەم فيلم)
8. 2013 ج- «سۇڭقار». (سەريال)
قويۋشى-سۋرەتشى بولعان فيلمدەرى:
1. 2011 ج. «پانچ بوت».
2. 2012 ج. «بازاربايەۆتار وتباسى». (سەريال)
3. 2013 ج. «باجالار». (سەريال)
4. 2013 ج. «ارمان اسۋى». (سەريال)
5. 2013 ج. «ۇلىلار جولى». (دەرەكتى فيلم)
6. 2013 ج. «داۋلەت تۇرلىحانوۆ». (دەرەكتى فيلم)
7. 2014 ج. «سابينا-كەلينكا». (تولىقمەتراجدى كوركەم فيلم)
8. 2014 ج. «جانعاق تال». (تولىقمەتراجدى كوركەم فيلم)
9. 2015 ج. «بازار نا ۋليسە ميرا». (سەريال)
10.2015 ج. «كۋب» (قىسقامەتراجدى كوركەم فيلم)
11.2016 ج. «سەرگەلدەڭ» (تولىقمەتراجدى كوركەم فيلم)
12.2016 ج. «دوچ» (قىسقامەتراجدى كوركەم فيلم)
13.2016 ج. «قىز جولى» (سەريال)
14.2016 ج. «بيزنەس پو-كازاحسكي». (تولىقمەتراجدى كوركەم فيلم)
15.2016 ج. «كوزايىم». (سەريال )
16.2016 ج. «كانيكۋلى ۆ تايلاندە» (تولىقمەتراجدى كوركەم فيلم)
17.2017 ج. «پوتەرياننىي» (قىسقامەتراجدى كوركەم فيلم)
18.2017 ج. «نەدەليموە» (تولىقمەتراجدى كوركەم فيلم)
19.2017-2018 ج. «بۇركىتشى» (تولىقمەتراجدى كوركەم فيلم)
20.2018 ج. «كەلينكا توجە چەلوۆەك» (تولىقمەتراجدى كوركەم فيلم)
ال، سۇحباتىمىزعا كەلسەك...
– بەكەن، سۇحبات بەرۋگە كەلىسىم بەرگەنىڭىزگە كوپ راحمەت!
العاشقى سۇراعىم ءداستۇرلى بولسىن. قاي جاقتىڭ تۋماسىسىز؟ قانداي وقۋ ورنىن ءبىتىردىڭىز؟
– وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى، تولە بي اۋدانى، 1-مامىر اۋىلىندا تۋىپ، وسكەنمىن. كوپشىلىك مەنى كورگەندە "قىتايدان كەلدىڭ بە، الدە مونعوليادان كەلگەن قازاقسىڭ با؟" دەپ جاتادى. تازا قازاقشا سويلەگەنىمە قاراپ ايتاتىن بولسا كەرەك. ۇلى دالادا دۇنيەگە كەلگەن تازا قازاق بالاسىمىن.
الماتى قالاسىنداعى ت.جۇرگەنوۆ اتىنداعى ونەر اكادەمياسىندا «ديزاين-ينتەرەر» ماماندىعىن ءبىتىرىپ شىقتىم.
– جالپى بۇل ماماندىق جۇرەك قالاۋىڭىز با؟ قويۋشى-سۋرەتشى بەكەن نارباي بولماعاندا، ءسىزدى باسقا قاي سالادا كورۋىمىز مۇمكىن ەدى؟
- ارينە، جۇرەك قالاۋىمەن كەلگەن ماماندىق. مەن نەگىزى كىشكەنتاي كەزىمنەن دجەكي چاندى كورىپ، ءوستىم. دجەكي چان، دجەت ليگە قاتتى قىزىعاتىنمىن. سول اكتەرلەر وينايتىن كينو باستالسا بولدى، مەكتەپكە باراتىن ۋاقىت كەلسە دە، ۇزبەي قاراپ، ءتىپتى ساباقتان قالىپ قوياتىنمىن. كينو بىتكەن سوڭ، سولاردىڭ تريۋكتارىن قايتالاپ، ۇيدە، دالادا سەكىرىپ، تەبىسىپ... كاسكادەر بولامىن دەپ كىشكەنتاي كەزىمدە ارمانداعانمىن. اكەمە «وسىدان قالاعا وقۋعا تۇسسەم، كاسكادەرلىككە بارامىن» دەپ ايتاتىنمىن. ودان ءتىپتى كىشكەنتاي كەزىمدە، شامامەن، 5-6 جاستا اكەمە «سكريپكا ساتىپ اپەرىڭىزشى» دەيتىنمىن. بىلمەيمىن، نەگە ولاي دەگەنىمدى. بالكىم، بىرەۋدىڭ كونسەرتىن كورگەن بولارمىن. كىشكەنتاي كەزىمنەن-اق ونەرگە قىزىعۋشىلىعىم ويانعان بولسا كەرەك. ەسەيە كەلە "گەوگرافيا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى بولامىن" دەپ تە ويلاعان كەزىم بولدى. قاتتى ارماندامادىم، تەك ويىم بولعان. ول كەزدە ءمۇعالىمنىڭ ايلىعى 14 مىڭ تەڭگە ەدى. گەوگرافيا پانىنەن ساباق بەرەتىن اعايعا قاراپ، ويلاناتىنمىن. شامامەن، 5-6 سىنىپ وقيمىن سول كەزدە. «مىنا اعاي 14 مىڭ تەڭگە الادى. 4 مىڭى تاماققا كەتەدى. ار جاعىندا 10 مىڭ تەڭگەگە ۇيلەنەدى، ماشينا الادى، ءۇي الادى» دەپ ويلاپ جۇرەتىنمىن. كەيىن «بالالار كوركەم ونەر مەكتەبىنە» وقۋعا ءتۇستىم. اقىلى بولدى. ايىنا 200 تەڭگە ەدى. اقشانىڭ قۇنى بار كەز عوي. سوندا وقىپ جۇرگەندە مۇعالىمدەردەن «تاريح سۋرەتشىسى» دەگەندى ەستيتىنمىن. تاريح سۋرەتشىسى دەگەن تاريح كىتاپتارىنداعى نەمەسە تاريحي قازبا جۇمىستارى كەزىندە تابىلاتىن قۇمىرالاردى بىرىكتىرىپ، سونداي جۇمىستارمەن اينالىساتىن ادام. "تاريحي زەرتتەۋ سۋرەتشىسى" دەگەن ماماندىق بار ەكەن ءوزى. سونداي مامان بولامىن دەپ تە ويلاعانمىن. ءبارى دە ۋاقىتشا بولدى. ءبىراق ءبارى دە سۋرەت ونەرىنىڭ اينالاسى بولاتىن. ءسويتىپ ءجۇرىپ، كينو ونەرىنە دە كەلدىك.
الماتىعا كەلگەن كەزدە، 5 كۋرستا وقىپ جۇرگەندە، "قازاقفيلمگە" باردىم. ەشكىمدى تانىمايمىن. ايتەۋىر سۇراستىرىپ ءجۇرىپ، رەجيسسەرلەردى، قويۋشى سۋرەتشىلەردى تاۋىپ، جالىنىپ ءجۇرىپ، تەگىن جۇمىس ىستەۋگە ارەڭ كىرگەنمىن. ءبارى سودان باستالدى. كينو سۋرەتشىسى دەگەن دەڭگەيگە سولاي جەتتىم. «حۋدوجنيك پوستانوۆششيك» دەگەننىڭ قازاقشا دۇرىس بالاماسى "قويۋشى-سۋرەتشى" دەپ الىپ ءجۇر.
– ءفيلمدى ادام دەپ الساق: رەجيسسەرى-باسى، سەناريست-جۇرەگى، جارىق-وپەراتورى-كوزى، قويۋشى-سۋرەتشى شە؟
– قويۋشى-سۋرەتشى – فيلمدەگى ادامنىڭ مىنەز-قۇلقى جانە ۇستىنە كيگەن كيىمى، كۇندەلىكتى پايدالاناتىن زاتتارى دەپ تە ايتۋعا بولادى. قانداي ستيلدە كيىنىپ ءجۇرۋ، قانداي زاتتاردى پايدالانۋ كەرەك، وزىنە جاراسىمدى ما، جاراسىمدى ەمەس پە... مىسالى، شاش ۇلگىسى دەسەك، كوزىلدىرىگى ساعاتى، كوستيۋمى... ءوزىمدى سولاي ەلەستەتەمىن.
– بەينەباياندار، فيلم، سەريال، ياعني قىزمەتتىك ىسساپارلارمەن شەتەلدەرگە باراسىز. جاقىندا تۇركيا ەلىنە بارعان سۋرەتىڭىزگە «تۇركياعا ساياحات، قىسقاشا تۇسىندىرمەم: قازىرگى تۇركيا ول الداعى 80-90 جىلدان كەيىنگى قازاقستان ەكەنىن ءتۇسىندىم» دەپ جازىپسىز. سوندا قانداي وي ءتۇيدىڭىز؟
ء-يا، ناۋرىز مەيرامىنا بايلانىستى ءتۇسىرىلىم جاساۋعا پاريجگە، نۇرلان قويانبايەۆپەن بىرگە تولىقمەتراجدى كومەديا تۇسىرۋگە تايلاندقا باردىق، ءبىر انگە بەينەبايان تۇسىرۋگە ءۇندىستانعا باردىق. مونعولياعا بارۋىم كەرەك بولىپ، ءبىراق بارا الماي قالدىم. جاقىندا تۇركياعا جەكە كاسىپ جونىندە ءبىرىنشى رەت جولىم ءتۇستى. ستامبۇلدى عانا ارالاپ ۇلگەردىم. سوندا تۇيگەن ويىم عوي. تۇركيانىڭ قانشالىقتى دەڭگەيدە دامىپ كەتكەنىن ايتقىم كەلگەن ەدى. بۇرىنعى تمد قۇرامىنداعى ەلدەردىڭ ءبارى ۇقساس. بارىندە ەڭ دامىعان ول – سىبايلاس جەمقورلىق. قاتتى بەلەڭ العان. بالا تۋعاننان، تۋۋ تۋرالى كۋالىگىن جاساتقاننان باستاپ، ادام قارتايىپ، ولگەنشە ارادا پارا جۇرەدى. كەز كەلگەن ءىس-قيمىلدا، كۇندەلىكتى تىرشىلىكتە پارا بولادى. تۋۋ تۋرالى كۋالىك الار كەزدە دە، ولگەن سوڭ دەنەڭدى كومەتىن جەرىڭدى دە اقشا تولەپ ساتىپ الىپ قويماساڭ، كەزەككە ۋاقىتىڭ جەتپەسە، پارا بەرسەڭ، سەنى تەزىرەك كومەدى. ەگەر قازاقستاندا سىبايلاس جەمقورلىق 100 پايىز بولماسا دا، 95 پايىز جويىلسا، تۇركيانىڭ دامۋىنا 80-90 جىلدا ەمەس، 10-15 جىلدا-اق جەتىپ الامىز. كورەيادا دا بولدىم. ول جاقتان دا تۋرا وسىنداي وي ءتۇيىپ كەلدىم. نە دەگەن مادەنيەت، نەتكەن دامىعان تەحنولوگيا. ادامداردىڭ كيىم كيۋى، تاماعى، ۇلكەندى سىيلاۋى، سويلەۋ مانەرى... وتە كەرەمەت. سوعان قاراپ، ەلگە كەلگەندە «نەگە ءبىز ونداي ەمەسپىز» دەپ ءىشىم كۇيىپ كەتەدى. سونى ويلاپ، تۇيگەن وي ەدى...
ءۇندىستاننان كەلگەن قويۋشى-سۋرەتشى مۋنيش ساپپەلمەن ءۇندى تاريحي فيلمىنە لايىقتى تابيعاتتى ىزدەۋ ۇستىندەمىز...
– الەمدىك جانە ەلىمىزدىڭ كينوسالاسىندا ءسىز مويىنداعان اكتەر، اكتريسا...
– الەمدىك دەڭگەيدە مەن مويىنداعان، جاقسى كورەتىن اكتەرلەر - دجوني دەپپ، لەوناردو دي كاپريو، برەد پيت. ولاردىڭ ونەرىن بۇكىل الەم مويىندايتىن شىعار. بۇل اكتەرلەردى قاتتى جاقسى كورەمىن. كەز كەلگەن ءرولدى وتە جوعارى دەڭگەيدە الىپ شىعا الادى. ءدال سونداي دەڭگەيدە ورىندايتىن قازاق اكتەرلەرى دە بار. ۇلكەندەردەن باستاسام، نۇرجۇمان ىقتىمبايەۆ. داۋىسى دا، ءوزى دە كەرەمەت ادام! اكتەرلىگى وتە جوعارى! ودان كەيىنگى جاستاردىڭ ىشىندە بەرىك ايتجان، ەركەبۇلان دايىروۆتى ايتا الامىن. قازىرگى تاڭدا بۇل اكتەرلەر امەريكانىڭ، رەسەيدىڭ فيلمدەرىندە ويناپ ءجۇر. مەن وسى اكتەرلەردى مويىندايمىن. بۇدان دا باسقا ەلىمىزدە اكتەرلەر بارشىلىق. اكتەرلەرىمىزدى جاھاندىق دەڭگەيگە شىعارۋ ءۇشىن الدىمەن، ەلىمىزدە الەمدىك دەڭگەيدەگى فيلم ءتۇسىرۋىمىز كەرەك. ول ءۇشىن 200-300 مىڭ دوللارعا ەمەس، الەمدىك ستاندارتقا ساي ميلليون دوللاردان جوعارى قاراجاتقا تۇسىرەتىن بولساق، ول فيلم دە، اكتەر، اكتريسا دا الەمدىك دەڭگەيگە شىعار ەدى.
پروديۋسەر، رەجيسسەر، اكتەر، سەناريست، كاراتە بويىنشا بىرنەشە دۇركىن چەمپيون ەركەن يالگاشيەۆپەن بىرگە.
– "وسى فيلم «وسكار» سىيلىعىنا لايىقتى" دەپ قازاق كينو سالاسىنداعى بۇرىنعى-قازىرگى فيلمدەردەن قايسىسىن ۇسىنار ەدىڭىز؟
– بىردەن ويىما كەلگەنى - ەرمەك تۇرسىنوۆ اعامىزدىڭ «كەلىن» ءفيلمى. سول ءفيلمدى «وسكارعا» لايىقتى دەپ سانار ەدىم. نەگە دەسەڭىز، ول جەردە رەجيسسەرلىك، وپەراتورلىق، جارىق، دىبىس جاعىنان، سۋرەتشىلەردىڭ دە جۇمىسى وتە جوعارى دەڭگەيدە كورسەتىلگەن. ءبىراق ءبىزدىڭ حالىققا ول فيلم جاقپادى. سەبەبى، ىشىندە قازاق تالىم-تاربيەسىنە قاراما-قايشى كورىنىستەر بولدى. نەگىزى ول «وسكارعا» ۇسىنىلدى. الايدا، وعان دەيىن دە ءبىراز سىيلىققا يە بولعاندىقتان، جارتى جولدان «قايتقان» سياقتى.
– قانداي دا ءبىر فيلمگە ءتۇستىڭىز بە؟ ءوزىڭىزدى اكتەر رەتىندە سىناپ كوردىڭىز بە؟ وزىڭىزگە كوڭىلىڭىز تولدى ما؟
– ءيا، دەرەكتى فيلمگە، تولىقمەتراجدى، سەريالدارعا، قىسقامەتراجدى فيلمدەرگە ءتۇستىم. ءبىر سەريالدىڭ عانا باستى رولىندە وينادىم. ءبىراق سول ءرولىم وزىمە قاتتى ۇناي قويمادى. باس جاعىن كورىپ باستادىم دا، وزىمە ۇناماعان سوڭ، ارى قاراي كورمەدىم. ءبىراق سەريالدى كورگەن تانىستارىم "ءرولدى جاقسى الىپ شىقتىڭ" دەپ ماقتاۋ ايتتى. كوڭىلىمە قاراپ ايتتى ما، شىنايى ايتتى ما، ول جاعىن بىلمەيمىن. ولارعا دا راحمەتىمدى ايتىپ، قويدىم. ءبىراق ودان كەيىن دە تۇسكەن فيلمدەردى كورمەدىم. ءوزىمدى كورسەم، نەگە ەكەنىن «مىنانى قالاي ويناپ شىقتىم" دەپ، ۇيالىپ كەتەمىن.
– جاقىندا الماتى قالاسىندا «كۆەست» ويىن ورتالىعىن اشتىڭىز. نەگە ۇلتتىق ويىنداردان قۇرالعان تاپسىرمالار ورىندايتىن ويىن الاڭى ەمەس، نەگە كۆەست اشتىڭىز؟ ونى اشۋداعى ماقساتىڭىز نە سوندا؟
(كۆەست (اعىلش. quest)، نەمەسە شىتىرمانعا تولى ويىن (اعىلش. adventure game) — كومپيۋتەر ويىندارىنىڭ نەگىزگى جانرىنىڭ ءبىر ءتۇرى. ەرەجەسى: جولدا كەزدەسەتىن كەدەرگىلەرگە، قورقىنىشتى كەيىپكەرلەرگە قاراماستان، تاپسىرمالاردى ورىنداي وتىرىپ، بولمەدەن شىعار جولدى تابۋ).
– جالعىز ءوزىم ەمەس، دوستارىممەن اقىلداسا وتىرىپ، الماتى قالاسىندا ءۇش كۆەست اشتىق. جالپى كۆەست ويىنىن كوپشىلىك بىلمەيدى. «ول نە؟» دەگەن سۇراق تۋىنداۋى مۇمكىن. سەبەبى، ول نارسە بىزدە ونشا دامىماعان، كوپ ادام بىلە بەرمەيدى. كۆەست دەگەندى قىسقاشا تۇسىندىرە كەتسەم. ول – بالالارعا دا، ۇلكەندەرگە دە ارنالعان ادامنىڭ ءوي-ورىسىن دامىتاتىن ويىن ءتۇرى. ول جەر تەك قورقىنىشتى بولمەلەردەن عانا تۇرمايدى. وندا ءۇش بولىك بار: ءبىرىنشىسى، «ءحوببيتتىڭ ءۇيى». وندا ءبىر ەسىكتەن كىرەدى، كەلەسى ەسىك اشىلۋى ءۇشىن جۇمباقتاردى شەشۋى كەرەك. سولاي ءبىر ساعات بويى شىتىرماننان شىعۋى ءتيىس. ول بولىكتەن بالالار دا، ۇلكەن كىسىلەر دە وتە جاقسى كوڭىل-كۇيمەن شىعادى. سەبەبى، ويىن وتە قىزىقتى. باسقا ەكى بولىگىندە قورقىنىشتى جەرلەرى دە بار. ءبىراق ول بولىكتەردە دە تەك قورقىتىپ قانا قويمايدى، وندا دا ءوي-ورىستى دامىتاتىن جۇمباقتار جاسىرىلعان. سولاردى شەشسە عانا، ويىننان شىعا الادى. سوڭعىسى، ءۇشىنشىسى، زاماناۋي تەحنولوگيامەن جابدىقتالعان بولىگى. كەلەم دەۋشىلەرگە قاشان دا ەسىك اشىق.
ۇلتتىق ويىنداردان قۇرالعان تاپسىرماسى بار بولىگىن اشۋ بولاشاقتىڭ ەنشىسىندەگى نارسە. بۇل ءبىرىنشى رەت بولعاندىقتان، كەيبىر نارسەلەر تولىقتاي قاراستىرىلمادى. الايدا، ەندى ونداي ويىن الاڭىن اشاتىن بولساق، ءوزىمىزدىڭ ەرتەگىلەرىمىزدى، حان، باتىرلارىمىزدى قاتىستىرىپ، ۇلتتىق ءسالت-داستۇر، ويىن تۇرلەرىنىڭ دامۋىنا ۇلەسىمىزدى قوسامىز دەپ سەناريي دە دايىنداپ قويدىق. بۇيىرسا، الداعى ۋاقىتتا ول دا بولادى.
– ەلىمىزدە ءجونى ءتۇزۋ مۋلتفيلمدەر دە، ىزدەپ كورەتىن فيلمدەر دە ساۋساقپەن سانارلىق. مويىندايىق. كەيدە ءتىپتى شەتەلدىڭ ءمۋلتفيلمى ەلىمىزدىڭ كينوسىنان دا شىنايى، ەرەكشە بولىپ جاتادى. بالا ەمەس، ەرەسەكتەر دە تەلمىرىپ قاراپ وتىرعانىن بايقايمىز. تەلەارنالار وزبەك، تۇرىك، كارىس، فيليپپين ەلدەرىنىڭ سەريالدارىن، فيلمدەرىن قازاق تىلىنە اۋدارىپ كورسەتىپ جاتىر. ءبىزدىڭ دە سەريالداردى شەتەلدىكتەر ءوز تىلدەرىنە اۋدارىپ كورە مە؟ ءبىزدىڭ مۋلتفيلم كەيىپكەرلەرى «سۇيكىمسىز»، كەيبىر سەريال، فيلمدەرىمىزدىڭ «تۇزسىز استاي» بولىپ جاتۋىنا نە سەبەپ دەپ ويلايسىز؟ نەگە وقىرماندى تارتپايدى؟
– ەلىمىزدە «ءجونى ءتۇزۋ» فيلمدەر بار، ءبىراق از. بولاشاقتا كوبەيەدى دەپ سەنەمىن. سەبەبى، سوڭعى بەس جىلدا ەلىمىزدىڭ كينو يندۋسترياسى قاتتى قارقىنمەن دامىپ كەلەدى. وعان مەملەكەتكە قارايتىن «قازاقفيلم» ەمەس، جەكە مەنشىكتەگى كينوستۋديالاردىڭ ۇلەسى زور. الماتىنىڭ وزىندە جۇزدەگەن كينوستۋديا بار. ءبىراق سونىڭ ىشىندە تەك ون شاقتىسى عانا تولىقمەتراجدى فيلم تۇسىرۋمەن اينالىسىپ كەلەدى. ولار جىلىنا 2-3، كەم دەگەندە، 1 فيلم ءتۇسىرىپ جاتىر. ءبارى دە بولاشاقتا بولادى. دەگەنمەن، وڭدى-سولدى ەندى عانا تانىپ كەلە جاتقان، جاسى وتىزعا تولماعان جاس مەملەكەتپىز. ەلىمىزدىڭ تەك كينو سالاسىندا عانا ەمەس، وزگە دە سالانىڭ ءبارى اقساپ تۇر. مەديسينا بولسىن، ءبىلىم بولسىن، تەحنولوگيا، سپورت، ونەر سالاسى دا... ءبارى دە اقساپ تۇر.
جۇيە قالىپتاسپاعان. كەرەمەت جۇيە جازىلمادى ءالى. سول جۇيەنى جازاتىن، قالىپتاستىراتىن تاپقىر ادام كەرەك بىزگە. ءار سالانىڭ ءوز مامانى ءوز سالاسىنىڭ جۇيەسىن قالىپتاستىرا الادى. ەگەر ماعان دا ۇسىنىس ءتۇسىپ جاتسا، مەن دە ءوز سالاما قاتىستى ماسەلەگە ۇلەسىمدى قوسۋعا دايىنمىن. جوعارىدا ايتىپ وتكەنىمدەي، سىبايلاس جەمقورلىقتىڭ كوزىن جويماي، ەلىمىزدە دۇرىس جۇيە قالىپتاسپايدى. سول باياعى شىرىلداعان بالالار، شىرىلداعان انالار، ءۇي-، جايسىز جۇرت سول كۇيدە قالا بەرەدى. «باياعى جارتاس – سول جارتاس». ەلدەگى ەڭ ءبىرىنشى ماسەلە – سىبايلاس جەمقورلىق. سول ماسەلە جويىلسا، سوندا عانا ەلدەگى ءقايسىبىر ءونىم دە ساپالى بولادى. مەيلى ول كينو، مۋلتفيلم، سەريال بولسىن...
شاتاسپاسام، گۇلنۇر ماماسارييەۆا پروديۋسەرلىك جاساعان «انا جۇرەگى» دەگەن سەريال بار. سول سەريالدى وزبەكستاندا وزبەك تىلىنە اۋدارىپ، تەلەديداردان كورسەتىپ جۇرگەنىن بايقادىم. شەتەل دەپ الىسقا بارماي-اق قويايىن، كورشى مەملەكەتتەر بىرتىندەپ ونىمدەرىمىزدى ساتىپ الىپ، اۋدارىپ، كورسەتىپ جاتىر. وسىلاي باستالادى ءبارى. ەندى رەسەي، سوسىن قىرعىزستان ساتىپ الار. بولاشاقتا تۇركيا ەلى دە كينو سالامىزعا قىزىعۋشىلىق تانىتار. مۇمكىن بولاشاقتا ەۋروپا ەلدەرىنە دە جول تۇسەر.
ەلىمىزدە كينو ونىمدەردى شەتەلدەرگە ساتۋمەن اينالىساتىن مەنەدجەرلەر بولۋى ءتيىس. ەگەر سول ماماندار جاقسىلاپ ىسكە كىرىسسە، قازىرگى تاڭدا ءتۇسىرىلىپ، كورسەتىلىپ جاتقان ونىمدەردى دە شەتەلگە شىعارۋعا، ۇسىنۋعا بولادى. ول دا بەلگىلى ءبىر جۇيەگە بايلانىستى. كينو سالاسىنداعى قايسى ءونىم بولماسىن ساپالى شىعۋى تىكەلەي اقشاعا قاتىستى. كينوعا كوپ اقشا بولىنەدى. ءبىراق ءدال تۇسىرىلىمگە كەلگەندە بولىنگەن قاراجاتتىڭ وتە كوپ پايىزى جەلىنىپ كەتكەن بولادى. سولاي بولىپ جاتقانى ايدان انىق. وعان ەش ءشۇبا كەلتىرمەيمىن. ءدال سول بولىنگەن قاراجات ءوز ورنىمەن جۇمسالسا، قانداي كەرەمەت دۇنيەلەر ومىرگە كەلەر ەدى. اتتەڭ... ىشىمدە ءبىر اتتەڭ-اي بار. بىلايشا ايتقاندا، الدەكىمدەرگە وكپەم قارا قازانداي...
– كەز كەلگەن ادامنىڭ بارىنەن ءتۇڭىلىپ، تاسى ورگە دومالاماي، قىرسىق شالىپ، بارىنە قول سىلتەپ كەتكىسى كەلەتىن كەزى بولادى. سىزدە دە سونداي ساتتەر بولعان شىعار. سوندا ءسىزدىڭ جىگەرىڭىزدى نە، الدە كىم قامشىلايدى؟
– مەنىڭشە، ءار ادام ومىرگە كەلگەننەن باستاپ، مەكتەپتە وقىپ جۇرگەن كەزىندە دە ءومىردىڭ قانشالىقتى قيىن ەكەنىن جەتە تۇسىنە بەرمەيدى. ومىردە كەزدەسەتىن قيىنشىلىقتى، اششىسى مەن ءتاتتىسىن تۇسىنەتىن شاق ول – ستۋدەنت كەزدەن كەيىن عانا باستالادى. ديپلومدى قولعا العاننان كەيىن بولدى... ...سەن سول ەلدىڭ موينىنا ۇلكەن ءۇمىت ارتىلعان ازاماتىسىڭ. سول ەلگە قىزمەت ەتۋىڭ كەرەك. تارىداي بولسا دا ەلدىڭ دامۋىنا ءوز ۇلەسىڭدى قوسۋىڭ كەرەك. سونى جەتە ءتۇسىنىپ، العا قادام اتتاعاننان باستاپ، ءتۇرلى قيىندىقتار كەزدەسەدى، قىرسىق شالادى، دوستارىڭنىڭ اراسىندا دۇشپان پايدا بولادى، كەرىسىنشە بولۋى دا مۇمكىن. ءومىر ءبىر ءتۇستى ەمەس، اق-قارادان قۇرالعان. سونداي ءبىر قيىندىق تۋىنداعاندا باسىڭ اۋعان جاققا كەتىپ قالعىڭ كەلەدى. مەندە دە ونداي وي، شەتەلگە كەتىپ قالسام دەگەن وي بولدى.
الايدا، مەن كەتىپ قالسام، قينالىپ جۇرگەن دوستارىم دا كەتىپ قالسا... جالپى قينالىپ جۇرگەن قازاقتىڭ ءبارى شەتەلگە كەتە بەرسە، ەلىمىزدە كىم قالادى؟ ۇكىمەتكە وكپەمىزدى ايتىپ-ايتىپ شەتەلگە، نە باسىمىز اۋعان جاققا ءبارىمىز كەتىپ قالساق، ەلىمىز قاڭىراپ قالماي ما؟ مەنى ەڭ ءبىرىنشى جىگەرلەندىرەتىن وسى وي. «اشۋىڭدى باس. جۇمىسىڭدى ىستە. اقىلىڭ بار. ويلان»... دەپ جىگەرلەندىرەتىن، ەڭ ءبىرىنشى ويعا ورالاتىن وسى ماسەلە. «وتان وتتان دا ىستىق قوي».
وسى ۋاقىتقا دەيىن، شامامەن، 15 شەتەلدە بولدىم. ەڭ ۇزاق ەۋروپادا 6 اي بولدىم. ءۇش ايدان كەيىن ەلدى قاتتى ساعىندىم. دوستارىم، تۋىستارىم ەمەس، وتانىما دەگەن سۇيىسپەنشىلىك ەرەكشە بولدى. ەلدى، جەردى ساعىندىم. الاتاۋدىڭ اۋاسىن ساعىندىم. "تاۋعا شىعىپ الىپ، اعاشتاردىڭ اراسىندا جاتىپ، ءشوپتىڭ ءيىسىن يىسكەپ جاتسام عوي، شىركىن"، دەپ ولەردەي ساعىندىم. ءتىپتى تۇسىمە كىرىپ، ويانىپ كەتىپ، ۇيىقتاي الماي جاتاتىنمىن. كوكتەمدەگى ءشوپتىڭ ءيىسىن ايتساڭشى. التى اي وقىعان سوڭ، ەلگە كەلگەن بويدا بىردەن سول كۇنى تاۋعا شىعىپ كەتتىم. كوكتوبەگە، مەدەۋگە بارىپ، تۇنگە دەيىن ءجۇرىپ قايتقانمىن. مەنى جىگەرلەندىرەتىن - تۋعان جەرىم، ەلىم، وتانىم.
– گازەت، جۋرنال، كىتاپ، سايتتار، بلوگەرلەر... جالپى قايسىسىن كوپ وقيسىز؟ كىمدى وقيسىز؟
– بۇل جاعىنان ءسال اقساپ تۇرمىن. مەكتەپ قابىرعاسىندا ءبىراز كىتاپتاردى وقىدىق قوي. جاقىندا تولەن ابدىك ۇلىنىڭ «وڭ قول» دەگەن كىتابىن وقىپ باستادىم. ىشىندە پوۆەست، اڭگىمەلەرى بار. نەگىزى مەن كينوعا بايلانىستى ماعلۇماتتار ىزدەپ جۇرەمىن. كينو دەگەننىڭ ءوزى كىشىگىرىم اڭگىمەلەردەن شىعادى. مىسالى، مىنا كىتاپتان «قوناقتار»، «وڭ قول»، «جات پەرزەنت» دەگەن اڭگىمەلەرىن وقىدىم. جالپى كينو تۇسىرۋگە، سەناريي جازۋعا ىڭعايلى وسىنداي كىشىگىرىم اڭگىمەلەردى وقىپ جۇرەمىن. عالامتورداعى ەلەكتروندى كىتاپتارعا دا شولۋ جاسايمىن.
سايتتارعا كەلسەك، «ماسساگەت» سايتىن قاراپ جۇرەمىن. ول جەردەن كەز كەلگەن ادام جەكە بلوگ جۇرگىزە الادى. ۇلكەندى-كىشىلى تانىمال اقىنداردىڭ ولەڭدەرىن دە، شىعارمالارىن دا تابا الاسىز. كوپشىلىككە وسى سايتتى وقۋعا كەڭەس بەرەر ەدىم.
بلوگەرلەردەن ءبىرشاماسىن وقىپ تۇرامىن. ءبىراق ناقتى مىناۋ دەپ اتىن اتاپ، ءتۇسىن تۇستەمەي-اق قويايىن.
ءبىراق قازىرگى جاستاردى ناقتى نە قىزىقتىراتىنىن بىلمەدىم. كىتاپ پا، الەۋمەتتىك جەلىلەر مە، الدە باسقا قىزىعۋشىلىعى بار شىعار...
– بولاشاقتا ءسىزدى رەجيسسەر رەتىندە كورە الامىز با؟
– ابدەن مۇمكىن. سەبەبى، رەجيسسەرلىككە قاتتى قىزىعامىن. بولاشاقتا ول ماماندىقتى دا وقيمىن. ءبىراق الدىمەن پروديۋسەرلىكتى كورسەم دەپ، سول باعىتقا ويىم كەتىپ ءجۇر. قۇداي قالاسا، قازاقتار تۋرالى شىنايى ومىردە بولعان وقيعا جەلىسىمەن تاربيەلىك ءمانى بار دراما تۇسىرسەم دەگەن ويىم دا بار. وعان مىندەتتى تۇردە سەناريست كەرەك. دوستارىمنىڭ اراسىندا رەجيسسەر جانە باسقا دا ماماندار بار. بۇرىننان بىرگە جۇمىس جاساپ جۇرگەن قىزمەتتەس تانىستارىم كوپ. ال ءوزىم قارجى جاعىن رەتتەستىرسەم دەپ ويلاپ ءجۇرمىن. ياعني، ول دا بولاشاقتىڭ ەنشىسىندەگى دۇنيە...
– ءىزىڭىزدى قۋىپ كەلە جاتقان جولداستارىڭىزعا، قازاق جاستارىنا ايتارىڭىز...
– قازاقتا «اتاڭنىڭ بالاسى بولما، ادامنىڭ بالا بول» دەگەن ءسوز بار. سول سياقتى ءاربىر قازاق بالاسى «ەلىم، جۇرتىم، حالقىم» دەپ، قايدا جۇرسە دە ەلىنىڭ، حالقىنىڭ اماندىعىن تىلەپ جۇرسە دەگەن تىلەگىم بار. بيلىك باسىنداعىلاردىڭ نيەتى ءتۇزۋ، جۇرەكتەرى يمانعا تولى بولسا ەكەن. باس جاقتاعىلار تۇزەلمەي، ەل تۇزەلمەيدى. باسشىلارىمىز، حالقىم، جۇرتىم امان بولسىن!
- سۇحباتىڭىزعا كوپ راحمەت!
اڭگىمەلەسكەن: ماقپال سەمباي
پىكىر قالدىرۋ