16 جىلدىڭ دياگنوزى
2000 جىلى اقىماق قىز قۇرىلىسى اياقتالماعان كوپقاباتتى ءۇيدىڭ ەكىنشى قاباتىنان سەكىرەدى. جو-جوق، سۋيسيد ەمەس. قۇداي ساقتاسىن. بالالىق، بۇزىقتىق دەپ قابىلداعايسىزدار. 2002 جىلى دارىگەر «ەكى بۇيرەگى تومەن تۇسكەن، الماتىعا بارىپ وتا جاساتۋ كەرەك» دەپ شەشىم شىعارادى. دارىگەردىڭ اۋزىنان شىققان «نەفروپتوز» دياگنوزىنىڭ راستىعىن 15 مينۋت ىدىس جۋعان بويدا پايدا بولعان السىزدىكتى سەزىنگەندە ءتۇسىندى. سودان بەرى «نەفروپتوزبەن» دوس. وتا جاسامادى، دارىگەرگە جۇگىرمەدى... ارادا ونداعان جىلدار ءوتتى. ارا-اراسىندا «قىڭق» دەگەن داۋىس شىعارعانىمەن، بىلايشا ۇنسىزدىك تانىتىپ كەلگەن دەرت اسقىنا ءتۇستى. «بۇيرەگىم» دەپ جۇرگەندە اياق اۋىرا باستادى. اياعىنا مۇز قاتقانداي، مىڭ ينە شانشىلعانداي سىرەسەدى. قوعامدىق كولىكتە ورىندىققا جايعاسپاي تۇرەگەپ تۇرۋ ۇلكەن سىناققا اينالدى. مۇنىڭ ءبارىن ماگنيي جەتىسپەۋشىلىگىنەن كوردى. دارىگەرلەر انتيبيوتيك بەرىپ، ۋكول سالعىزدى. «5 كۇننەن كەيىن اتتاي شاۋىپ كەتەسىڭ» دەدى. سولاي-اق بولدى. ءبىراق 5 كۇندىك ۋكولدىڭ اسەرى ۇزاققا سوزىلمادى. ءسويتىپ جۇرگەندە 2018ء-دىڭ مامىرىندا جولى «شيپامەدتەگى» دارىگەر قۇرمانبەك ايمولداعا جولى ءتۇستى. «بالەنىڭ ءبارى بۇيرەكتەن ەمەس، ومىرتقادان بولۋى مۇمكىن» دەگەندە قىز مرت جاساۋعا اسىقتى. مرت-نىڭ قورىتىندىسى مىنانداي بولدى: «L3-L4 ومىرتقاارالىق ديسكىلەرىنىڭ جارىعى». قۋانىشتا شەك بولمادى. بۇل يستەريا، نە بولماسا يرونيا ەمەس. «ءبىزدىڭ مەديسينالىق جاعدايدا ناقتى دياگنوزدى كەش بولماي تۇرىپ ءبىلۋدىڭ ءوزى زور جەتىستىك» دەدى ىشتەي.
«ومىرتقا ارالىق جارىق» دەگەن نە؟
گۋگل اتادان كومەك سۇراپ، «ومىرتقا ارالىق جارىق» دەپ تەرسەك، مىنانداي انىقتاما الامىز: «ومىرتقا ارالىق جارىق (ومىرتقارالىق ديسكىلەردىڭ جارىعى) – ادام اعزاسىنىڭ سۇيەك-بۇلشىق ەت جۇيەسىنىڭ دەرتى، ومىرتقا ارالىق ديسكىندەگى پۋلپوز يادروسىنىڭ ءوز ورنىنان جىلجۋى. ول جارىق بەل-سەگىزكوز، مويىن، كەۋدە بۋىندارىندا پايدا بولۋى مۇمكىن. الەم بويىنشا ەڭ ءجيى كەزدەسەتىنى – بەل-سەگىزكول بۋىندارىنىڭ ومىرتقا ارالىق جارىعى (100 000 ادامعا شاققاندا 150 ناۋقاسقا وسى دياگنوز قويىلعان-رەد.).
ومىرتقاارالىق جارىققا وتا جاساي مىندەتتى ەمەس. تەك جاعداي ابدەن ۋشىعىپ، ناۋقاس توسەككە تاڭىلۋ قاۋپىندە بولسا عانا باسقا امال قالماي، وتا جاسالىنادى ەكەن.
اقش-تا جىل سايىن 200 000، گەرمانيادا 20 000 وتا ومىرتقا ارالىق جارىقتى (48%-ى بەل-سەگىزكول بۋىندارىنداعى L5-S1، 46%-ى L4-L5 ماڭى-رەد.) جويۋ ماقساتىندا جاسالىنعان.
سيمپتومدارى قانداي؟
بۇگىنگى اڭگىمە بەل-سەگىزكوز بۋىندارىنداعى ومىرتقا ارالىق جارىق تۋرالى بولماق.
-بەل اۋىرادى، بۇيرەكتەن، بەلدەن كۇدىكتەنەمىز؛
-اۋىر نارسە كوتەرە المايمىز، كوتەرسەك، تەرلەپ-تەپشىپ ارقامىز، بەلىمىز شىداماي كەتەدى؛
-اۆتوبۋستا تۇرەگەپ تۇرعاندا بەل قيىلىپ، اۋىرعاندىقتان وتىراتىن جەر ىزدەيمىز؛
ء-بىراق ءبىر ورىندا تىك وتىرا المايمىز، دەنەمىز سىرەسە باستايدى؛
ء-تىپتى ۇزاق جۇرە المايمىز؛
ء-بىر اياق، كەيدە ەكى اياق تالادى، قاتىپ قالادى؛
-اسقىنعاندا جۇرە الماي قالامىز؛
بۋبنوۆسكيي «ومىرتقا جارىعى – ۇكىم ەمەس!»
اتاۋى ەلەڭ ەتكىزەتىن وسىنداي كىتاپتى عالامتوردان تاۋىپ الۋعا بولادى. اۆتورى – اتاقتى مەديسينا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور بۋبنوۆسكيي. بۋبنوۆسكيي وقىرمانعا ارناپ جازعان العىسوزىندە «ومىرتقا ارالىق جارىق» دەگەندى ەستىپ كەلگەن ءاربىر ەكىنشى ناۋقاس الدىما سوڭعى ءۇمىتىن ارقالاپ كەلەدى. جانارلارىنا قاراسام، مۇڭ مەن قورقىنىشتىڭ ىزدەرىن كورەمىن. ولار توسەككە تاڭىلىپ قالامىز با دەپ ۋايىم شەگەدى. «مەندە «گرىجا» دەپ كەلگەن ناۋقاس وسى ءسوز ارقىلى ومىرىنە نۇكتە قويعانداي بولادى. 20 جىل بۇرىن ومىرتقا ارالىق جارىق دەگەن تەرمين بولماۋشى ەدى. سوڭعى جىلدارى بۇل اۋرۋ موداعا اينالىپ كەتتى. مۇنى نەيروحيرۋرگتار ويلاپ تاپقاندارىنا ەش ءشۇبام جوق» دەپ جازادى.
بۋبنوۆسكيي ومىرتقا ارالىق جارىقتى ادامنىڭ ءومىر ءسۇرۋ سالتىنىڭ ناتيجەسى دەپ بىلەدى. ادام ديسكومفورتتى سەزگەن بويدا اعزاسىنا كوڭىل ءبولىپ، فيزيكالىق جاتتىعۋ جاساسا، شيراق قيمىلداسا، مۇنشا ازاپ تارتپاس ەدى دەيدى. پروفەسسور ومىرتقا ارالىق جارىققا قارسى وتا جاساۋعا تۇبەگەيلى قارسى. سەبەبى بۇل وتا قالتانى قاققانمەن، ماسەلەنى تۇبەگەيلى شەشپەيدى دەپ جازادى. وتا جاساپ، ودان سايىن باسى بالەگە قالعان، سونىمەن قاتار مۇگەدەك اتانعان ناۋقاستاردىڭ وقيعالارىن كەلتىرە وتىرىپ جازىلعان كىتاپ وقىرمانعا وي تاستاماۋى مۇمكىن ەمەس. باستىسى، بۋبنوۆسكيي فيزيكالىق جاتتىعۋلاردى ۋاقىتىلى، ورىندى جاساي وتىرىپ، اۋرۋدان ايىعۋعا بولاتىنىن، بۇل مۇمكىن ەكەندىگىن دالەلدەيدى. كىتاپتا ءادىس-امالدارى دا تاپتىشتەپ جازىلعان.
اۋرۋدىڭ پسيحوسوماتيكاسى
اۋرۋدىڭ پايدا بولۋ سەبەبىن پسيحولوگيالىق فاكتوردان ىزدەسەڭىز، وندا بۇل «پسيحوسوماتيكا» دەپ اتالىنادى. مىسالى، قاتەرلى ىسىككە ۇشىراپ، 6 ايدا ءوز اۋرۋىن جەڭە بىلگەن لۋيزا حەي «كوك كىتابىندا» پسيحوسوماتيكا تۋرالى كوپ ايتادى. تاعدىر تالكەگىنە ۇشىراپ، جاستايىنان زورلىق-زومبىلىق كورگەن لۋيزا قاتەرلى ىسىكتەن ايىعۋ ءۇشىن ءوزىن-وزى جاقسى كورۋدى، وتكەن شاقتى ۇمىتۋدى قولعا الادى. اۋرۋلاردىڭ ءتىزىمىن جانە ولاردىڭ پايدا بولۋ سەبەپتەرىن تىزبەكتەپ بەرگەن بولىمىندە لۋيزا حەي ومىرتقا ارالىق جارىقتى دا ايتىپ كەتەدى. قارجىلىق ماسەلەلەردى كۇندە ويلاپ، الاڭدايتىن، اقشا قۇرعىر جەتپەيتىنىن بىلگەندىكتەن ۋايىم جەيتىن، قىسقاسى بارشا جاۋاپكەرشىلىكتى ءوز موينىنا العان، بار اۋىرتپالىقتى ارقاسىنا جۇك ەتكەن ادامدار بەل-سەگىزكوز بۋىندارىنىڭ ومىرتقا ارالىق جارىعىمەن اۋىرادى دەيدى. سويتسەك، بەل-سەگىزكول بۋىندارىنداعى L4-L5 قارجى ماسەلەسىنە جاۋاپ بەرەدى ەكەن.
پسيحوسوماتيكانىڭ تەرمين رەتىندە ەنگىزىلگەنىنە بيىل 201 جىل. اۋرۋدىڭ پايدا بولۋى – اعزامىزدىڭ جانايقايى، بەلگىلى ءبىر ماسەلەنىڭ سىرتقا شىعىپ، كورىنىس تابۋى دەپ قابىلداۋىڭىز، قابىلداماۋىڭىز دا ءوز ەركىڭىز. دەگەنمەن پسيحوسوماتيكانىڭ ەرەجەسىنە ساي «ومىرتقا ارالىق جارىق قاي كەزدە، نە سەبەپتى مەندە پايدا بولدى؟»، «مەن نەنى كوپ ۋايىمدايمىن؟» دەگەن سۇراقتى وزىڭىزگە قويىپ، جاۋاپ ىزدەپ كورىڭىز.
يگور كيم
يۋتۋبتا ۆيدەولارى كوپ لايك جيناپ، كوپ پىكىرلەر جازىلاتىن ولەگ كيم تۋرالى ەستىپ قالدىق. بۇل كىسى دە ومىرتقا ارالىق جارىقتى 2-اق سەانستا ەمدەپ بەرەمىن دەپ ۋادە بەرەدى. باعاسى ارزان ەمەس، بىردەن ايتايىق. سويلەسە وتىرىپ، سىزدە قانداي ماسەلەلەر بار ەكەنىن انىقتايتىن ولەگ سەانس بويى ءسىزدى جىلاتادى. قاي-قايداعى ەسىڭىزگە ءتۇسىپ، تولقىپ، كوز جاسىنا ەرىك بەرەسىز. بۇل جۇمسارتىپ ايتقان ءتۇرىمىز. شىنتۋايتىندا، ەتەگىڭىز جاسقا تولادى. «ابدەن جىلاپ بولدىم، جەڭىلدەندىم» دەگەندە عانا ولەگ كيم ەمىنە كوشەدى. «ومىرتقا ارالىق جارىق كەزىندە اعزادا قيسىقتىق پايدا بولادى» دەيدى كيم. ول سونى تۇزەيدى ەكەن. ناتيجەسىندە جارىق جويىلادى. ءبىراق ۋاقىتشا... سەانس اياقتالعان سوڭ سىزگە تاعى ءبىر سەانسقا كەلۋگە مىندەتتەيدى. ەكى سەانستان سوڭ بىرنەشە كەڭەس بەرىلەدى. ول – اۋىردى كوتەرمەۋ، دەپرەسسياعا ۇشىراماۋ، الاڭداماۋ، كۇتىنۋ، سۋىق تيگىزبەۋ. سونىمەن قاتار ىشتە جينالعان شەردى شىعارۋ ءۇشىن 40 كۇن بويى حات جازۋىڭ قاجەت ەكەن. جىلدار بويى جينالعان رەنىش، وكپە، ىزا، وكىنىش سەزىمدەرىن اق قاعازقا تىزبەكتەپ جازاسىز. 40 كۇن بويى سول جامان ەموسيالاردى سىرتقا شىعارىپ، تازاراسىز. 40 كۇن وتكەن سوڭ ءبارىن ورتەيسىز. بۇل سوڭعى شارتتى ورىنداماساڭىز، ولەگ كيم ناتيجە بولمايدى دەيدى.
بۇگىنگى تاڭدا ولەگ كيم ترەنينگ-سەمينارلار وتكىزەتىن بولعان. كەلۋشىلەردىڭ دە سانى ارتقان. بۋبنوۆسكييدىڭ دە، لۋيزا حەيدىڭ دە ايتقانىنا كيمدىكى سايادى. الايدا ءبىز كەڭەس بەرمەيمىز. ساراپتاپ كورىڭىز...
ايكونە – قازاق گيمناستيكاسى
ومىرتقا ارالىق جارىقتى «ايكونە» گيمناستيكاسىن جاساۋ ارقىلى ەمدەۋگە بولادى. «ايكونەنىڭ» 2000-شى جىلداردىڭ باسىندا پايدا بولعانىن، انىعىن ايتقاندا قايتا جاڭعىرعانىن بىلەمىز.
جالپى، «ايكونە» – بiرنەشە ماعىنانى بiلدiرەتiن ءسوز. بiرiنشiدەن، بiزگە نۇرىن توگiپ تۇراتىن اي جانە كۇن اتاۋلارىنىڭ بiرiگۋi دەسەك، ەكiنشiدەن، «ەجەلگi اي» دەگەن ماعىنانى بەرەدi.
اباي بايماعانبەتوۆ – قازاقتىڭ ۇمىت بولىپ، قايتا جاڭعىرعان «ايكونە» قازاق گيمناستيكاسىنىڭ اۆتورى. 20 جىلدان بەرى ادامداردى ەشقانداي ينەسىز، ومىرتقاداعى اۋرۋلاردان ايىقتىرىپ كەلەدى. ابدەن زەرتتەلىپ، پايداسى دالەلدەگەن گيمناستيكانىڭ بۇل ءتۇرىن رەسەي، ۋكراينا، فرانسيا سىندى مەملەكەتتەر ءوز مەديسيناسىندا كەڭىنەن پايدالانۋدا.
كەزىندە اتاقتى يليا ءيليننىڭ جاتتىعۋ مەتوديكاسىنا شەتەلدىكتەر قىزىققاندا سپورتسمەننىڭ باپكەرلەرى بۇلشىق ەتتەردى نىعايتۋ ءۇشىن پرەسستىك جاتتىعۋلاردى كوپ جاساماي، ونىڭ ورنىنا وسى «ايكونە» گيمناستيكاسىمەن شۇعىلدانعانىن ايتىپ بەرگەن بولاتىن. ءتىپتى بۇل مەتودتار كىتاپ بولىپ باسىلۋى قاجەت بولاتىن. الايدا باسىلعانىن ەستىمەدىك.
بۇگىندە الماتى، استانا قالالارىندا «ايكونە» ورتالىقتارى جۇمىس جاساپ تۇر. اباي بايماعانبەتوۆتىڭ «ايكونەسىن» ءىلىپ الىپ كەتىپ، ءار قالادا كابينەت اشىپ، جۇمىس جاساپ جاتقاندار دا بار.
عاجايىپ وقتاۋ
ءدال وسىنداي اتپەن ينستاگرامدا وقتاۋ ساتىپ جۇرگەندەر بار. «وقتاۋدىڭ عاجايىبى نەدە؟» دەگەن سۇراق تۋىندايدى.
«كۇندەلىك 5 مينۋت ۋاقىتتى دەنساۋلىعىڭىزعا بولسەڭىز، باس اۋرۋدان، گەموررويدان، بەل اۋرۋلارىنان قۇتىلاسىز»، دەيدى ولار. Valik.kz-تە عاجايىپ وقتاۋمەن جاتتىعۋلاردى قالاي جاساۋ كەرەكتىگى كورسەتىلگەن ۆيدەولار دا بار. اعاش وقتاۋلار، ماتادان جاسالعان وقتاۋلار بار. قايسىسىن تاڭدايسىز، ءوزىڭىز بىلەسىز دەيدى. قاي جەرىڭىز اۋىرسا، سول جەرگە وقتاۋ سالىپ، جاتتىعۋ جاساۋ قاجەت. ومىرتقا ارالىق جارىعى بار ادامدارعا «جازىلاسىز» دەپ بۇلار كەپىلدىك بەرمەيدى ەكەن. «ءتىپتى عاجايىپ وقتاۋ ساتىپ الىڭىز» دەپ ۇگىتتەمەيدى دە. ول ءۇشىن دارىگەرىڭىزبەن اقىلداسىپ، ءبىر شەشىمگە كەلىڭىز دەپ كەڭەس بەرەدى.
«گرىجا» سىزگە قويىلعان ۇكىم ەمەس..!
مرت-نىڭ قورىتىندىسىن قولعا الىپ، قۋانىپ وتىرعان قىزدىڭ وز-وزىنە ايتقان ءسوزى وسى بولاتىن. «ايكونەمەن» اينالىسا ما، عاجايىپ وقتاۋ ساتىپ الا ما، كيمگە بارا ما، الدە لۋيزا حەيشە وز-وزىنە تەرەڭ بويلاپ، ءوز اۋرۋىن ءوزى ەمدەي مە، ءبىز بىلمەدىك.
وسى ماقالانى وقىپ وتىرىپ، ومىرتقا ارالىق جارىققا وتا جاساتقىسى كەلگەن جان ءوز ويىنان اينىسا، ول دا مۇنىڭ ۇكىم ەمەستىگىمەن كەلىسسە، مىنە، ناعىز عاجايىپ!
جازيرا بايدالى
پىكىر قالدىرۋ