سوڭعى ۋاقىتتارى قازاقستاندا سەمەنت، بەتون بۇيىمدارى، قابىرعالىق جانە جىلۋ ساقتايتىن ماتەريالدار، گيپس، تاسكەندiر، ارماتۋرا، گيپستi كارتون، قيىرشىق تاس، قۇم سىندى قۇرىلىس ماتەريالدارىن ءوندىرۋ ءىسى جولعا قويىلعان. دەگەنمەن دە وتاندىق قۇرىلىس ماتەريالدارى قۇنىنىڭ شەتەلدەردىڭ ارزان يمپورتىمەن سالىستىرعاندا قىمبات. داعدارىس كەزىندە ەلىمىزدەگى قۇرىلىس ماتەريالدارىن تۇتىنۋىنىڭ قىسقارۋى، ءوندiرiس كولەمiنiڭ تومەندەۋىنە اكەپ سوققانى جاسىرىن ەمەس. الداعى ۋاقىتتا وتاندىق قۇرىلىس ماتەريالدارىنىڭ ساپاسى مەن ءوندiرiس كولەمiن ارتتىرىپ، جوعارى ساپاعا قول جەتكىزۋىنىڭ ماڭىزى زور. سونداي-اق، قۇرىلىس ماتەريالدارىن وندىرەتىن كاسىپورىنداردىڭ زاڭدى مۇددەلەرi مەن قۇقىقتارىن قورعاۋدى دا نازاردان تىس قالدىرماعان ءجون. ۇكىمەت بۇل باعىتتا وتاندىق قۇرىلىس ماتەريالدارىن وندىرۋگە دەن قويعان كاسىپورىندارعا سۇرانىستىڭ بولۋىنا، يننوۆاسيالىق دامۋ مۇمكiندiگىن كەڭەيتۋگە، قۇرىلىس ماتەريالدارى ءوندiرiسi بويىنشا كاسىپورىنداردى باسقارۋدىڭ وزىق ۇلگىسى مەن جاڭا تەحنولوگيالارىن ەنگىزۋىنە كومەك قولىن سوزۋى ءتيىس.

ەرلان الشىنبايەۆ، «اسسم-01» قۇرىلىس كومپانياسىنىڭ ديرەكتورى، قۇرىلىسشى.

سوڭعى ۋاقىتتارى ۇكىمەتتىك دەڭگەيدە قابىلداعان «قولجەتىمدى باسپانا — 2020» جانە تۇرعىن ءۇي كوممۋنالدىق شارۋاشىلىعىن دامىتۋ باعدارلامالارى مەن ءىرى جوبالار ەل اۋماعىنداعى قۇرىلىس ماتەريالدارىن وندىرەتىن كومپانيالارعا تىڭ سەرپىلىس بەرىپ وتىر. ايتالىق، ءبىر عانا «قولجەتىمدى باسپانا – 2020» باعدارلاماسىن ءازiرلەۋ تۋرالى مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسىن ورىنداۋ ماقساتىندا ق ر يندۋستريا جانە جاڭا تەحنولوگيالار مينيسترلiگi وسى باعدارلاما بويىنشا 7 ملن. شارشى مەتر باسپانا سالۋدى جوسپارلاپ وتىر. وسى رەتتە مينيسترلىك قۇرىلىس جۇمىستارىنىڭ كولەمiن قايتا ەسەپتەپ، قانشالىقتى قۇرىلىس ماتەريالدارى قاجەتتiلىگىن انىقتاۋى ءتيىس. ءدال وسىنداي ەسەپ-قيساپتار تكش-نى جاڭعىرتۋ جانە «اقبۇلاق» باعدارلاماسىن ىسكە اسىرۋ بارىسىندا دا جۇرگىزۋدىڭ ماڭىزى زور. بۇدان باسقا ەلىمىزدەگى جول قۇرىلىسىنا دا قوماقتى قۇرىلىس ماتەريالدارى قاجەت. وسىنداي اۋقىمدى جۇمىستاردى ابىرويمەن اتقارۋ ءۇشىن بىزگە ساپالى قۇرىلىس ماتەريالدارى اسا قاجەت. بۇگىندە ۇكىمەت ۇدەمەلى يندۋستريالاندىرۋ باعدارلاماسى شەڭبەرىندە سالىنىپ جاتقان ءوندىرىس وشاقتارىنا قاجەتتى قۇرىلىس ماتەريالدارىنىڭ 80 پايىزعا جۋىعىن وتاندىق كاسىپورىندار ۇسىنۋى كەرەك دەگەن تالاپ قويىلىپ وتىر. ەگەر ويعا العان بۇل مەجە تولىقتاي ىسكە اساتىن بولسا، مەملەكەتتىك باعدارلامالار قۇرىلىسقا قاجەتتى ءتۇرلى بۇيىمدار شىعارىپ جاتقان وتاندىق كاسىپورىنداردىڭ جۇمىسىنا سەرپىلىس تۋعىزاتىنى ءسوزسىز. بۇگىندە قۇرىلىس جۇرگىزۋ ءىسى زامان كوشىنەن قالماي، العا وزىپ كەتكەنى بەلگىلى. ىرگەلى، ستراتەگيالىق ماڭىزدى قۇرىلىستاردى جۇرگىزۋ ءۇشىن بىزگە بىلىكتى قۇرىلىسشىلار اۋداي قاجەت. ۇكىمەت «بولاشاق» باعدارلاماسى ارقىلى شەتەلگە جاستاردى وقىتا باستاعان تۇستا ەلىمىزدە كاسىبي-تەحنيكالىق مامانداردى دايىنداۋدى قوسىمشا الىپ ءجۇرۋدىڭ ماڭىزى زور ەدى. كەزىندە كاسىپتىك مامان دايىنداۋعا ءتيىستى دەڭگەيدە كوڭىل بولگەنىمىزدە مامان تاپشىلىعى ماسەلەسىمەن بۇلايشا بەتپە-بەت كەلمەس ەدىك. بۇل باعىتتا ۇكىمەت پەن كاسىپورىندار بىرلەسىپ جۇمىس ىستەۋىنىڭ ماڭىزى زور. اۋىلداعى كاسىپتىك-تەحنيكالىق ماماندار دايىندايتىن كوللەدجدەرمەن اراداعى بايلانىستى جانداندىرعان ءجون. الداعى ۋاقىتتا «بولاشاق» باعدارلاماسى بويىنشا زاڭگەر، ەكونوميست ماماندارىن وقىتۋدىڭ قاجەتى جوق. ولار سىرت ەلدەرگە بارادى دا سول ەلدىڭ زاڭى مەن ەكونوميكاسى جايىندا تەرەڭ ءبىلىم الىپ كەلەدى. ال قازاقستانداعى ەكونوميكا مەن قۇقىقتىق قاتىناستار مۇلدە باسقا. زاڭگەرلەر مەن ەكونوميستەردى دايىنداۋعا ەلىمىزدەگى جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ شاماسى جەتەدى. قايتا ءبىز سىرت ەلدەرگە تەحنيكانىڭ سىرىن ۇيرەنۋگە تالپىنعان جاستاردى جىبەرۋىمىز كەرەك. تاۋەلسىزدىك جىلدارى گۋمانيتاريا سالاسىنىڭ تۇتقاسىن ۇستايتىن ماماندار تولىعىمەن قالىپتاستى. ال تەحنيكالىق ينتەلليگەنسيا بارىنشا قارتايا تۇسكەن. الداعى ۋاقىتتا بىزدەر جاستاردىڭ تەحنيكالىق ماماندىقتاردى تاڭداۋىنا كەڭىنەن جول اشۋىمىز كەرەك. قازىرگى تاڭدا ءوندىرىس پەن قۇرىلىستىڭ باسىندا جۇرگەن بىلىكتى مامانداردىڭ جاسى 50-دەن اسىپ كەتكەن. جاستاردى تەحنيكالىق ماماندىقتارعا باۋلىماساق، الداعى ون جىلدا ءوندىرىس وشاقتارىندا جۇمىس ىستەيتىن مامانداردى ەمگە تابا الماي قالۋىمىز مۇمكىن.

كەدەندىك وداق قۇرىلعان سوڭ، ءالى اياعىنا نىق تۇرماعان وتاندىق كاسىپورىندارىمىز رەسەي مەن بەلورۋسسيانىڭ كاسىپورىندارىمەن بەتپە-بەت كەلىپ، ءوزىنىڭ مۇمكىندىگىن باعامدادى. قازاقستانداعى كاسىپورىنداردىڭ اتالعان ەكى ەلدىڭ كاسىپورىندارىمەن باسەكەلەستىككە تۇسە الاتىن تولىق مۇمكىندىگى بار. ال شىعىستاعى كورشىمىز قىتايمەن قۇرىلىس ماتەريالدارىن ءوندىرىپ، جارىسقا ءتۇسۋ مۇمكىن ەمەس. ۇكىمەت قۇرىلىس ماتەريالدارىن وندىرۋگە تالپىنعان كاسىپورىندارعا سالىقتىق، جەڭىلدەتىلگەن نەسيە تۇرعىسىنان قولداۋلار كورسەتۋى ءتيىس. «يندۋستريالدى-يننوۆاسيالىق باعدارلامانىڭ شەڭبەرىندە سالىناتىن زاۋىت، فابريكالارعا 80 پايىزعا دەيىن وتاندىق قۇرىلىس ماتەريالدارىن قولدانۋ كەرەك»، دەپ ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ مالىمدەگەنى بەلگىلى. تۇسىنە بىلگەن ادامعا بۇل ۇلكەن قولداۋ. الداعى ۋاقىتتا وتاندىق كاسىپورىنداردىڭ مۇددەسىن كوزدەيتىن مۇنداي يگىلىكتى باستامالاردىڭ اياسىن كەڭەيتە ءتۇسۋىمىز كەرەك. پرەزيدەنت ۇكىمەتتىڭ الدىنا ناقتى وسىنداي مىندەت قويعان سوڭ، قۇزىرلى ورىندار قۇرىلىس ماتەريالدارىن وندىرەتىن وتاندىق كاسىپورىنداردى قولداۋ شارالارىن كەڭەيتۋى قاجەت. قازاقستان – جەر اۋماعى ۇلكەن مەملەكەت. الماتىدا وندىرگەن قۇرىلىس ماتەريالىن سوناۋ اتىراۋعا، شىعىس قازاقستانعا جەتكىزۋ ءۇشىن قىرۋار شىعىن شىعادى. ال رەسەي مەن بەلورۋسسيادا حالىق تىعىز ورنالاسقان، قاجەتتى ينفراقۇرىلىم دا جوعارى دەڭگەيدە دامىعان. ۇكىمەت وتاندىق كاسىپورىنداردىڭ ءورىسىن كەڭەيتۋدى ويلاسا، ەل ىشىندەگى كولىك پەن تەمىر جولداردى بارىنشا دامىتۋ قاجەت. بۇدان باسقا كاسىپورىندار ءۇشىن كوممۋنالدىق تولەمدەردى دە كەمىتىپ، سالىقتىق جۇكتەمەلەردى مەيلىنشە ازايتۋدىڭ دا ماڭىزى زور. قازاقستاندا قۇرىلىس ماتەريالدارىن شىعاراتىن كاسىپورىنداردىڭ ءونىمى باعاسى باسەكەلەستەرىنە قاراعاندا تومەن بولۋى شارت. بۇل ءۇشىن ۇكىمەت ەلەكتر باعاسى مەن كوممۋنالدىق تولەمدەردىڭ باعاسىن رەسەيدەن كەم قىلماۋ ءتيىس. سونداي-اق بيزنەستە جەڭ ۇشىنان جالعاسقان جەمقورلىقتىڭ دا جولىن كەسۋىمىز كەرەك. رەسەيدىڭ قۇرىلىس ماتەريالدارىن وندىرەتىن كاسىپورىندارىمەن سالىستىرعاندا قازاقستاننىڭ زاۋىتتارى شاعىن. زاۋىتتىڭ وندىرەتىن ءونىمى كوپ بولعان سايىن، ونىڭ وزىندىك قۇنى دا از بولاتىنى بەلگىلى. سوندىقتان بىزدەر رەسەيدەگى باسەكەلەستەرىمىزدى اينالىپ ءوتۋ ءۇشىن يننوۆاسيالىق زاماناۋي وندىرىسكە بوي ۇرۋىمىز كەرەك. بۇل ءۇشىن قۇرىلىس سالاسى جوعارى دەڭگەيدە دامىعان ەلدەرمەن ىنتىماقتاستىعىمىزدى كەڭەيتىپ، كوپتەگەن بىرىككەن كاسىپورىندار اشۋعا كۇش سالۋىمىز كەرەك.

قازاقستاندا رەسەيدەن كەم تۇسپەيتىن مينەرالدى-شيكىزات بازاسى بار. ايتالىق، گرانيت، مرامور، ساز جانە قۇرىلىسقا قاجەتتى ءتۇرلى رۋدانى ەلىمىزدىڭ كەز كەلگەن جەرىنەن تابۋعا بولادى. بۇل شيكىزاتتاردى ءارى قاراي وڭدەپ، دايىن قۇرىلىس ماتەريالىن جاساپ شىعارۋعا بولاتىنداي ونەركاسىپتىك ينفراقۇرىلىم دا ءبىرشاما قالىپتاسقان. قازىرگى تاڭدا قاراعاندى، تەمىرتاۋ، پاۆلودار، شىمكەنت سياقتى قۋاتتى ونەركاسىپتىك يندۋستريالدى ايماقتار تولىق كۇشىندە جۇمىس ىستەپ جاتقان جوق. سونىمەن قاتار، بالقاش، جەزقازعان جانە تەمىرتاۋ قالالارىنىڭ ءىرى مەتاللۋرگيالىق كاسىپورىندارىنىڭ قالدىقتارىنىڭ كوپ قورى ىسكە اسپاۋدا. الداعى ۋاقىتتا ايماقتارداعى شيكىزات ونىمدەرىن قۇرىلىس ماتەريالدارىن دايىنداۋعا كەڭىنەن قولدانۋىمىز كەرەك. كەڭەس زامانىندا قازاقستاندا تەمىر-بەتون كونسترۋكسيالارىن جانە ءۇي سالاتىن كولەمدى پانەلدى ونەركاسىبى جاقسى دامىعان بولاتىن. سول كەزدە ءبىر عانا الماتى ءۇي-قۇرىلىس كومبيناتىندا 7 مىڭنان استام ادام ەڭبەك ەتكەن ەدى. ءقازىر كوپتەگەن ادامدار كولەمدى پانەلدى-قۇرىلىس كومبيناتتارىن سالۋ كەرەكتىگىن تۇسىنە باستادى. نەگە، پانەلدى قۇرىلىس؟ بىرىنشىدەن، بۇل وتە ارزان، جىلدىڭ كەز كەلگەن ۋاقىتىندا تەز جانە وڭاي مونتاجداپ، ەلىمىزدىڭ كەز كەلگەن ايماعىنا جىلدام جەتكىزۋگە بولادى. الماتىنىڭ اقساي ىقشاماۋدانىندا اۇقك پانەلدەرىمەن ەكى اي ىشىندە توعىز قاباتتى ەكى پودەزدى ۇيلەر تۇرعىزىلدى. الماتى ءۇي-قۇرىلىس كومبيناتىنىڭ بازاسىندا تيپتىك جوبالاۋ بولعان. سونىڭ ارقاسىندا ساپالى بەتون قابىرعالار شىعارۋعا مۇمكىندىگى جوق اۋىلدى جەرلەردە مەكتەپتەر مەن اۋرۋحانالار كوپتەپ سالىندى. مەكتەپتەر مەن اۋرۋحانالار 2-3 اي ىشىندە اۇقك پانەلدەرىمەن مونتاجدالعانىن بىلەمىن. ءقازىر وسى سياقتى اۋىلدىق جەرلەردەگى قوعامدىق ورىنداردىڭ قۇرىلىستارى جەكە جوبا بويىنشا قىمبات ماتەريالدارمەن جاسالىنادى. سونداي-اق جۇمىس كادرلارىنىڭ جەتىسپەۋشىلىگى مەن ترانسپورتتىق جوعارى شىعىننىڭ ەسەبىنەن وبەكتىلەردى وتكىزۋ ۋاقىتى كەشىكتىرىلىپ جاتقانى دا جاسىرىن ەمەس. قازاقستانداعى جۇمىس كادرلارى ءارقاشان جەتىسپەگەن، ءقازىر ءتىپتى. سەبەپتەرى: ۇلكەن تەرريتوريا، از حالىق. بارلىق قۇرىلىس نىساندارىندا وزبەكستان مەن قىرعىزستاننان كەلگەن ەڭبەك ميگرانتتارى جۇمىس جاسايدى. ولار زاڭسىز جۇمىس ىستەگەننەن كەيىن، ولاردىڭ جانىندا كريمينالدى-جەمقورلىق وقيعالار بەلەڭ الاتىنى بەلگىلى.

 قازىرگى تاڭدا ەلىمىزدە قۇرىلىس ماتەريالدارىن وندىرەتىن كاسىپورىندارىنىڭ مۇددەسىن قورعايتىن، قوردالانعان ماسەلەلەردىڭ ءتۇيىنىن تارقاتاتىن قوعامدىق ۇيىمدار نەكەن-ساياق. ەلىمىزدىڭ ءار ايماعىندا قۇرىلىس زاتتارىن شىعارۋدى مىقتاپ قولعا العان شاعىن كاسىپورىندار بارشىلىق. ولاردىڭ جۇمىسىنا كەدەرگى كەلتىرىپ، ادىمىن اشتىرمايتىن جايتتار دا كەزدەسەتىنى جاسىرىن ەمەس. الداعى ۋاقىتتا وسىنداي كەلەڭسىز جايتتاردى قاۋىمداستىقتىڭ ارالاسۋىمەن زاڭ شەڭبەرىندە شەشىپ وتىرۋدى الدىمىزعا ماقسات ەتىپ قويىپ وتىرمىز. بىزدەر قۇرىلىس ماتەريالدارىن ءوندىرۋشى كاسىپورىندار اراسىندا تەڭ قۇقىقتى باسەكەلەستiكتىڭ قالىپتاسۋىن جانە مونوپولياعا قارسى زاڭدىلىقتاردىڭ ساقتالۋىن باسشىلىققا الماقشىمىز. سونداي-اق كاسىپورىندارعا سالىق جانە كەدەن زاڭى، ەكولوگيا بويىنشا زاڭدىق كەڭەستەر بەرۋدى دە جوسپارلاپ وتىرمىز. جالپى، سالىق پەن كەدەندەگى تۇيتكىلدەر شاعىن جانە ورتا بيزنەس وكىلدەرىنىڭ باستى باس اۋرۋى دەسەم ارتىق ايتقاندىق بولا قويماس. قازاقستان ءوزىنىڭ تاۋەلسىزدىگىنە قول جەتكىزىپ، نارىقتىق قاتىناستارعا كوشكەن كەزدە كوپتەگەن كاسىپورىندار ءوزىنىڭ جۇمىسىن توقتاتىپ، مىڭداعان كاسىبي ماماندار جۇمىسسىز قالعانى بەلگىلى. ولاردىڭ ءبىرشاماسى وزدەرىنىڭ تاريحي وتانىنا بەت السا، قالعانى جەرگىلىكتى كادرلار ساۋداعا بەت بۇرىپ، ماماندىعى بويىنشا جۇمىس ىستەۋدى توقتاتقان-دى. بۇگىندە بىزدەر وسى مامان تاپشىلىعىن ايرىقشا سەزىنىپ وتىرمىز. سوندىقتان قاۋىمداستىق كاسiبي كادرلاردى تارتۋعا، دايىنداۋعا جانە قايتا دايارلاۋعا باسا ءمان بەرىپ وتىر.