ءبىر وتباسى بار – تەك قانا قىز بالا دۇنيەگە كەلەتىن، ەندى ءبىر وتباسىندا تەك قانا اعايىندىلار ءوسىپ جاتىر. تاعى ءبىر وتباسىلار بار – ۇلدى دا، قىزدى دا تاربيەلەپ وتىر. الگى قىزدارى كوپ وتباسىلار ۇل بالانى ارماندايدى، ال ۇلى كوپتەرى قىزدى بولعىسى كەلەدى. مۇنىڭ ءتۇرلى امالدارىن قاراستىرىپ، اۋرۋحانا-ەمحانالاردا تابانىن توزدىراتىن ەرلى-زايىپتىلار قانشاما... ءبىرى ارنايى كەستەگە سۇيەنەدى، ەندى ءبىر جۇپتار وۆۋلياسيا كۇندەرىن باقىلايدى. وزگەسى ءبارىن ءبىر اللاعا تاپسىرىپ، بارعا شۇكىرشىلىك ەتەدى. الايدا وسى تاقىرىپ اياسىندا ءتۇرى عالىمدار زەرتتەۋلەر جۇرگىزىپ كوردى. زەرتتەۋلەرگە سايكەس، ءبارى قاراپايىم، ۇلدى نە قىزدى بولۋ – تەك وزىڭىزگە بايلانىستى.

لوندون ەكونوميكالىق جانە ساياسي عىلىم مەكتەبىنىڭ دوكتورى ساتوشي كانازاۆا قانداي ەركەكتەن تەك قانا ۇل تۋاتىنىن انىقتاپ كورىپتى. ونىڭ زەرتتەۋىنە سايكەس، دورەكى، قاتال، بار اشۋىن ايەلىنەن الاتىن، قاباعىنان قار جاۋىپ تۇراتىن ەر ادامداردا كوبىنە ۇل بالا بولادى ەكەن. ءتىپتى، اگرەسسيۆتىلىك ۇرپاق دامۋىنىڭ بىردەن ءبىر كەپىلى ەكەنىن عىلىمدا دا دالەلدەنگەن دەيدى. ال دەنە ءبىتىمى كەلىسكەن، قاتتى ارىق تا، اسا تولىق تا ەمەس ايەلدەر قىز بالا تۋۋعا بەيىم كەلەدى-مىس.

زەرتتەۋ پروسەسىندە كانازاۆا امەريكالىق جانە اعىلشىن وتباسىلارىنىڭ ستاتيستيكاسىنا كوڭىل ءبولدى. ناتيجەسىندە، كۇيەۋى ءجيى سوققىعا جىعاتىن ايەلدەر تەك ۇل بوسانعان.

عالىم مۇنى ناقتى دەرەك دەپ ەسەپتەمەيدى، الايدا اگرەسسيۆتىلىكتىڭ ەر ادامعا ايرىقشا اسەر ەتەتىنىن اتاپ ءوتتى. ەر ادام اشۋلانشاق بولسا، ەر ادامدارداعى Y-حروموسوماسىن تاسيتىن سپەرماتوزويدى كۇشتىرەك بولادى.

بۇل امەريكالىق عالىمنىڭ توپشىلاۋى.

ال قىتايلىق عالىمدار دۇنيەگە قىز بالانىڭ نە ۇل بالانىڭ دۇنيەگە كەلۋىن ەركەكتىڭ سالماعىمەن بايلانىستىردى. زەرتتەۋشىلەردىڭ بولجامىنشا، ارتىق سالماقتان ارىلا الماي جۇرگەن ەر ادامداردان كوبىنە ۇل دۇنيەگە كەلەدى-مىس.

جالپى جۇڭگو عالىمدارى قىزدى نەمەسە ۇلدى بولۋدىڭ نەگىزىندە ءتۇرلى فاكتورلار جاتقانىن دا جاسىرمادى. كۇيزەلىستەن باستاپ، جاي عانا تاڭقالۋ ارەكەتتەرى ەرلى-زايىپتىلاردىڭ ۇرپاق وربىتۋىنە تىكەلەي اسەر ەتەدى.

عالىمدار زەرتتەۋ بارىسىندا بەدەۋلىكپەن كۇرەسىپ جۇرگەن 8500 جۇپتى باقىلادى. انىقتالعانداي، ارتىق سالماعى بار تولىق ەر ادامداردىڭ بارىندە دەرلىك ۇل بالا دۇنيەگە كەلگەن.

امەريكاداعى وكسفورد ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ عالىمدارى دا ەرەكشە زەرتتەۋ جاساپ كوردى. وتباسىندا تەك قىز بالانىڭ بولۋىن ايەل اداممەن بايلانىستىردى. زەرتتەۋ ناتيجەسىندە، ۇيىندە نە جۇمىسىندا كۇيزەلىسكە ءجيى ۇشىرايتىن ايەل ادامنىڭ وتباسىندا كوبىنە قىز دۇنيە ەسىگىن اشادى.

مۇنى انىقتاردا، عالىمدار 2001 جىلى 11 قىركۇيەكتە نيۋ-يورك قالاسىندا ورىن العان تەراكت ۋاقىتىن باقىلاپ كوردى. ناتيجەسىندە، قالادا ۇل بالانىڭ ءوسىمى تىم سيرەپ كەتكەنگە ۇقسايدى. بۇعان قوسا، 1991 جىلدارداعى بەرلين قابىرعاسىنداعى ەكونوميكالىق حاوس كەزەڭىندە دە دۇنيەگە تەك قىز بالالار كەلگەن ەكەن.

ءتۇيىن، ايەل ادامنىڭ ميى تىنىم تاپپايدى، ول تەك ءوز جاعدايىن عانا ەمەس، مەملەكەتتەگى نە الەمدەگى وزگەرىستەردى دە ۋايىمداپ، وي ەلەگىنەن وتكىزىپ جۇرەدى.

بۇعان قوسا وكسفورد ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ قىزمەتكەرلەرى زەرتتەۋگە ۇلىبريتانياداعى جۇكتىلىكتى جوسپارلاپ جۇرگەن 338 ايەلگە كۇندەلىك باستاۋعا تاپسىرما بەردى. وندا ايەلدەر ءار كۇنىندەگى ارەكەتتەرى، قادامدارى، شەشىمدەرى، سولاردان العان سەزىمدەرى جايلى جازۋى ءتيىس. ءتىپتى كۇيەۋىمەن بولعان ءار اڭگىمە، ءار ارەكەت ماڭىزدى ەدى.

كۇيزەلىس گورمونىنىڭ، ياعني كورتيزولدىڭ دەڭگەيى جۇكتىلىككە بىرنەشە اپتا قالعاندا زەرتتەلدى.

ناتيجەسىندە دۇنيەگە كەلگەن سابيلەردىڭ 58ء-ى ۇل بالا بولسا، 72ء-سى قىز بولعان. دۇنيەگە قىز اكەلگەن ايەلدەردىڭ كورتيزول دەڭگەيى تىم جوعارى بولعان. ال ستاتيستيكاعا سايكەس، ۇلىبريتانيادا ءار 100 قىزعا 105 ەركەكتەن كەلەدى ەكەن.

بۇل زەرتتەۋلەردەن بۇرىن، شەففيلد ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ دوكتورى اللان پەيسي دە جۇكتىلىككە كۇيزەلىستىڭ تىكەلەي اسەرى تۋرالى زەرتتەگەن. پەيسيدىڭ بولجامىنشا، كۇيزەلىس ايەلدىڭ جۇكتى بولۋىنا كەدەرگى جاسايتىن قۇبىلىس.

اتاقتى رەسەيلىك پسيحولوگ تاتيانا لۋچەزارنايا دا ۇلدى نە قىزدى بولۋدىڭ سەبەپتەرىن انىقتاپ كوردى. ونىڭ زەرتتەۋى ەرەك. ءارى وتباسىندا نە ۇل، نە قىزدىڭ بولۋىن تىكەلەي ايەلمەن بايلانىستىردى.

پسيحولوگتىڭ العاشقى تەورياسىنا سايكەس، ايەل ادام نازىك، بيازى، جۇمساق بولماسا، دۇنيەگە تەك قىز بالا اكەلەدى. ال قىز وتباسىنداعى ايەل مەن ەر ادامنىڭ ەنەرگيالىق بالانسىن تولىقتىرادى.

ماسەلەن، انا قىزىنا قاراپ ءوزىن تاربيەلەيدى. نازىك بولۋعا ۇمتىلادى، سەبەبى قىزىنىڭ دا بويىنان سونداي قاسيەتتەردى كورگىسى كەلەدى. ال كۇيەۋى وتباسىنداعى جالعىز ەر ادام بولعاندىقتان، جاۋاپكەرشىلىكتى سەزىنەدى. ايەلى مەن قىزىنا نەمەسە قىزدارىنا تىرەۋ بولۋ، قامقور بولۋ جاعىن ويلاپ، ەركەكتىك مىنەزىن، ءور مىنەزىن قالىپتاستىرا تۇسەدى.

لۋچەزارنايانىڭ ەكىنشى تەورياسىنا سايكەس، تەك قىز بالا دۇنيەگە كەلەتىن وتباسىندا كۇيەۋىنىڭ ايەلىنە دەگەن ماحاباتتى جەتىسپەيدى. ال تەك ۇلى بار وتباسىندا كەرىسىنشە، ايەلى كۇيەۋىن بۇرىنعىدان دا قاتتىراق سۇيۋگە ۇمتىلسا يگى.  

سونىمەن قاتار قان جاڭارۋىمەن بايلانىستىراتىندار دا بار. ماسەلەن، ەر ادامنىڭ قانى 4، ال ايەلدەردە ول ءار 3 جىلدا جاڭارىپ وتىرادى. وسىنى ەسەپكە الىپ كورۋگە دە بولادى ەكەن. بۇل جەردە ايەلدىڭ قانى جاڭارعان كەزدە كوتەرسە – قىز، ەر ادامنىڭ قانى جاڭارعاندا بىتكەن شارانا – ۇل بولاتىن كورىنەدى. زەرتتەۋلەر پەرزەنتىن قان جاڭارۋىنا بايلانىستى جوسپارلاعان وتباسىلاردىڭ 87 پايىزى اداسپايتىنىن كورسەتەدى.

ال جالپى عىلىمعا سۇيەنسەك، ءبارى ەركەكتىڭ قولىندا ەكەنى ايتىلادى:

جيىرما ءۇش جۇپ حروموسوما تۋرالى ءبارىمىز بىلەمىز. سوڭعى جيىرما ءۇشىنشى جۇپ نە حح (قىز)، نە ءحۇ (ۇل) بولاتىنى دا بارىمىزگە بەلگىلى. ول ءار ءتۇرلى جۇپ حروموسومالار تەك ەركەكتىڭ ۇرىعىندا عانا بولادى. ايەلدىڭ ۇرىعىنداعى حروموسومالار حح جانە وزگەرمەيدى، ياعني ايەل قاشاندا قىز تۋۋعا دايىن. ال ۇل تابۋ ءۇشىن ءبىراز تەر توگۋ كەرەك.

راس، قازاق حالقى ەجەلدەن ۇرپاعىم جالعاسسا دەپ كەلدى. ول ءۇشىن شاڭىراققا تۇسكەن كەلىننەن ۇل بوسانۋدى تالاپ ەتكەندەرى قانشاما. مۇنداي تۇسىنىك ءالى دە ساقتالىپ قالعان اۋلەت تە جەتەرلىك. «ۇل تۋا الماسا، كەلىننىڭ دەنى ساۋ ەمەس، ءبىر اقاۋ بار» دەپ تون پىشە سالادى. ال مەنىڭ تۇسىنىگىمدە، ءبارى ەرلى-زايىپتىنىڭ نيەتىنە بايلانىستى. «شىن قالاعان، نيەتىنە جەتەدى» دەمەكشى ۇلدى نە قىزدى بولعىڭىز كەلسە، ارمانداڭىز، نيەتىڭىزدى تۇزەڭىز... جانە مىنانى ۇمىتپاڭىز: «ءبىرىنشى دۇنيەگە قىز بالا اكەلەتىن ايەل – بەرەكەلى جانداردىڭ قاتارىنان»...